Адамзат мұғалімдері | туралы қазақша

1. Адамгершілік прогресс мәселесі

Этикалық ойдың тарихы мораль нормаларының эволюциясының көрінісі болып табылады. Бұл процесс мораль саласындағы оң жетістіктер мен теріс құбылыстарды қамтиды. Мораль адамды әлеуметтендіру процесінде қалыптасты:

* жануарлар дүниесінен адамның бөлінуі, биологиялық рефлекстерді жеңу;

* әлеуметтік қауымдастықтардың білімі;

* ұжымдағы қатынастардың қалыптасуы;

* жатақхана ережелерінің пайда болуы.

Мораль ішкі ережелерден жалпыадамзаттық моральдық нормаларға дейін эволюциялады. Адамдардың адамгершілік мінез-құлқы мен санасының жоғары бағдарлары пайда болады («жоғары» мораль қағидалары).

Христиан дінінің үстемдігін орнатумен өткен уақыттың қайырымдылықтары (әділеттілік, батылдық және т.б.) христиандық қайырымдылықпен: милосердиймен, сүйіспеншілікпен (тіпті жауларға тарайтын) және т. б. толықтырылған.

Қоғамның адамгершілік құндылықтарын жақсарту адам санасының рөлінің жоғарылауына байланысты. Моральдағы жаңашылдық адамның сана-сезімінің, индивидтің моральдық шығармашылығының өсуінің нәтижесі болып табылады.

Мораль идеялары қоғамдық сананың барлық салаларына таралады:

• саясат — кінәсіз саяси шешімдерді соттау және т. б.;

моральдың гуманистік қағидаттары халықаралық келісімдерде тіркелген;

* экономика-шарттарды сақтау және т. б • ;

* құқық саласын ізгілендіру (өлім жазасын алып тастағаны үшін қозғалыс);

* экологиялық қозғалыс — қоршаған ортаны қорғау және т. б.

Мораль нормаларын қолдану аясы кеңеюде. Өткен ғасырларда моральдық бейтарап болған құбылыстар Моральдық баға алады (мысалы, қазіргі адамдар жануарларға қатыгез қарау жағдайларын ашуландырады).

Моральдың әсер ету механизмі қиындауда. Бұрын негізгі реттеушілер мәжбүрлеу, қорқыныш және т. б. болды.

Қазіргі қоғамда адам еркін моральдық таңдау мүмкіндігіне ие болды.

Көптеген моралистер адамгершілік процесіне күмәнсіз көзқарастарды ұстанады. Адамгершілік прогресс әлеуметтік жағдайларға байланысты. Адамгершілік құлауы бір қоғамдық-экономикалық саптан екіншісіне өту кезеңінде болады.

Бұл процесс қоғам өмірінің барлық салаларында (экономика, әлеуметтік және рухани салалар және т.б.) дағдарыс құбылыстарымен сүйемелденеді.

Питирим Сорокин қоғамның адамгершілік дағдарысының келесі белгілерін атап өтті:

* әлеуметтік құбылыстар мен адамдардың қызметін бағалаудағы утилитарлық тәсіл;

* адамдардың байлық пен сезімдік рахатқа ұмтылуы;

* индивидтердің моральдық атомизациясы;

* моральдық анархия •

Моральдық анархия:

* әр адамның өз моральдық нормаларын белгілеу;

* адамгершілік өзгергіштігі;

* моральдық жауапкершілік сезімінің болмауы;

* моральдық ойлаудың иррационалдығы;

* қоғамдағы зорлық-зомбылық рөлін арттыру және т. б.

ХХ ғ.дамыған индустриялық өркениет жағдайында соғыстар жиілігі өткен ғасырлардың орташа соғысынан 1,5 есе асып түсті (Серебрянникова В. В. соғыс социологиясы).

ХХ ғ. (әскери, этникалық) қарулы қақтығыстар негізінен бейбіт халыққа қарсы бағытталған күрестің түрлі әдістерін қамтиды: экономикалық (санкциялар, эмбарго), ақпараттық, идеологиялық, диверсиялық, террористік. Шоғырландыру лагерлері, гетто құрылды,жаппай бомбалау, жаппай қырып-жоюдың жетілдірілген қаруы қолданылды.

Қарулы қақтығыстар басудың құралы болып табылады: соғыстар экономикалық мүдделердің соқтығысуынан туындауы мүмкін, қару жеткізуде үлкен капитал басылады.

Индустриялық қоғам дағдарысы жағдайында қоғамдық қатынастардың жанама сипаты, адамдардың өзара қарым-қатынасы (Интернет және т.б.), сыртқы әлемді қабылдауды ұтымды ету, табиғи, эмоциялық қабылдауды жоғалту салдарынан жеке тұлғаны адамгершілік иеліктен шығару қаупі туындайды.

Бұған бұқаралық ақпарат құралдары ықпал етеді.:

• адамдардың санасын, қоғамдық пікірді манипуляциялау;

— рухани құбылыстарды бұрмалау;

* зорлық-зомбылық пен қатыгездік эстетикасын насихаттау және т. б •

Бірақ барлық дәуірде моралистер адамгершілік құлауын көрсетті. Бірақ адамзат тарихында және «Алтын ғасыр» мораль болған жоқ.

2. Конфуций

Кейбір философиялық-этикалық ілімдер адамдардың тарихи тәжірибесінде бекітілген. Олар рухани ойлау мен мінез-құлықтың үлгісі болып табылады және әлемдік діндер мен өркениеттердің адамгершілік негізі болып табылады. Бұл оқу-жаттығулар қоғамда бұрын болған моральдық ұстанымдарды жаңартады, қоғам моралына әсер етудің тереңдігі мен ауқымымен ерекшеленеді.

Қытай ұлтшылдарының рухани мұғалімі немесе Кун-цзы (б.з. д. 551 478 жж.) Ізгілік өмір бағдарламасын ұсынды. Ол мораль, салт-дәстүрлер, ежелгі әдебиет зерттелген мектеп қанатынан

Конфуций ілімінің негізгі категориялары .

«Әйел» (адам сүйгіштік, мейірімділік, ізгілік) индивидтің сапасы, адамның басы, өмір бағдарламасы, борыш.

Әйел адамдар қарым-қатынаста жүзеге асырылады. Адамдар арасындағы қарым-қатынастар, егер олар өзара болса, үйлесімді және адамгершілік болып табылады

Қарым-қатынастағы өзара түсіністік, теңдік мінез-құлықтың жалпы қағидаты болып табылады.

Конфуций «имандылықтың алтын ережесін» жасады . Сұрақ: «өмір бойы бір сөзді басшылыққа алуға бола ма?»- Конфуций былай деп жауап берді:»бұл сөз — өзара түсіністік,өзіңе қаламасаңды басқаға жасамаңыз».

«Ли «(рәсім, рәсім, әдеп, этикет, рәсім) өзара түсіністік принципін іске асырады. «Өзіңіз ұстап үшін барлық талаптарға сәйкес рәсімді, — человеколюбие» (Конфуций).

Ритуал-лайықты мінез-құлық нормалары, үлгілері. Ол бір уақытта адамдарды біріктіреді, қолайлы қарым-қатынас үшін қажетті қашықтықты сақтауға мүмкіндік береді және әлеуметтік жағдайы немесе жеке қасиеттері бойынша тең емес адамдардың қарым-қатынасында теңдік принципін іске асырады.

Қоғам «ли»қағидаты бойынша құрылған. Әлеуметтік этикет отбасындағы, достық қарым-қатынастағы, мемлекеттік қызметші мен бодандар арасындағы қарым-қатынасты реттейді.

Конфуцийге сәйкес, адам-абыройға ие бірегей адам. Адамның қадір-қасиеті «ли» — дан жүреді және «ли» — де жүзеге асырылады. Меңгерілген әдет-ғұрып, салт-дәстүр адамды жануардан ажыратады.

Моральдық білім «ли» (рәсім) ережелерін меңгеруден, әдебиетті, музыканы және басқа да өнерді зерделеуден тұрады.

Конфуции айтқан: «Махаббатпен жень — бұл бағынуға «ли».

Ритуал негізделген «сяо» — сыновней почтительности және «чжен мин» -түзету аттар .

Ұлға құрмет, ата — аналарға берілгендік-үлкендерге қамқорлық жасау және олардың өмірлерін қолдау, адам сүйгіштіктің маңызды құрамдас бөлігі. Қытайда ата-аналарға құрмет заңды түрде бекітілді. Әкесі балалар үшін соңғы және абсолютті инстанция болды.

Ата-бабаларымыздың табынуы, ежелгі дәуірге деген құрмет:

* қоғамның тұрақтылығы;

* ұрпақтар сабақтастығы;

* ұрпақтар арасындағы қақтығыстардың болмауы •

Конфуций «ескі жаңаны тану жолы ретінде тұрақты қайта жаңғыруды» уағыздады. Ата-аналардың жасаған тәртіптерін өзгерту тек олардың келісімімен ғана мүмкін болады. Әкесі қайтыс болған жағдайда үйде өзгерістер тек үш жылдық аза тұттан кейін ғана жүргізілді.

Конфуций былай деп:

* қоғамдағы өзгерістер ата-бабалардың мәдениетіне қайшы келмеуі тиіс;

* адамгершілік идеалдар өткенде;

* патриархалдық тыныштық прогреске байланысты қақтығыстар мен смут жақсырақ. Конфуций былай деді: «Мен ежелге сенемін және оны шын жүректен сүйемін».

Есімдерді түзету тұжырымдамасы. Қоғам мүшелері бойынша бөлінеді:

• әлеуметтік мәртебесі);

* қоғамдық еңбекті бөлу жүйесіндегі жағдай (функциялар) •

Адамның өзінің қоғамдық мақсатына сәйкестігі әр түрлі адамдар мен функциялар арасындағы лайықты қарым-қатынас үшін қажетті шарт болып табылады. «Мемлекет мемлекеттік қызметші, саншы, әкесі-әкесі, ұлы-ұлы» (Конфуций).