Президенттік сайлауда ең басты үміткер және жеңімпаз

Тоқаев – КСРО мен ҚР-ның жоғары дәрежелі дипломат. Ол екі рет Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрі (1994-1999 жж., 2002-2007 жж.) болды. Оның кәсібилігі мен тәжірибесі іргелі негізге ие. 1975 жылы КСРО Сыртқы істер министрлігінің Мәскеу мемлекеттік сыртқы саясат институтын үздік дипломмен бітірді — осы кезеңдегі әлемнің ең үздік университеті.

Тоқаев өзінің мансабын кеңестік дипломатия жүйесінде бастады. Кеңес Одағының геосаяси қуатын және күшті дипломатиялық әсерін жоққа шығару мүмкін емес. Тоқаев осындай қатты білім мектебін өткізді және бұл оның кәсіби қасиеттеріне айтарлықтай әсер етті. Олардың арқасында Токаев ұлттық дипломатиялық мектепті құрған, сондай-ақ БҰҰ Бас хатшысына жетті, халықаралық қоғамдастық тарапынан мойындалған Қазақстанның Сыртқы істер министрі болды. Ол біздің еліміздің Сыртқы істер министрлігін екі рет басқарып қана қоймай, Қазақстанның егеменді даму сәтінен бастап барлық ең күрделі халықаралық мәселелерді шешуге тікелей қатысты.

ҚР тұңғыш Президенті Н. Ә. Назарбаевтың барлық күрделі қондырғылары мен міндеттерін Тоқаев керемет түрде орындады. Бұл — жас мемлекеттің әлемдік деңгейде дұрыс орналасуы, ұлттық шекараны делимитациялау, ядролық қарусыздану, ТМД, ҰҚШҰ, ШЫҰ, ЕАЭО құру, Қазақстанның барлық халықаралық ұйымдарға мүшелігі, шетелдік инвестицияларды тарту және тағы басқа мәселелер. Осы мәселелердің барлығы тек сыртқы қатынастарға ғана емес, сонымен бірге Қазақстанның экономикасына, әлеуметтік дамуына және ұлттық қауіпсіздігіне әсер етті. Барлық осы сұрақтарға Тоқаев тікелей қатысты.

Өз еңбек жолын Тоқаев Қытайдағы КСРО елшілігінде бастады. 1970 жылы Токаев алғаш рет осы үлкен елге стажер ретінде келді. Содан кейін 1983 жылы Пекин лингвистикалық институтында тәжірибе өтті. 1985-1991 жылдары Тоқаев Кеңес өкіметінің Қытайдағы елшілігінде жұмыс істеді.

1980 жылдардың аяғында Қытай кеңестік сыртқы саясаттың ең күрделі және маңызды бағыттарының бірі болды. Белгілі болғандай, 1960-ші жылдардан бері Қытай-Кеңестік қатынастарда саяси дағдарыс және идеологиялық қарама-қайшылық пайда болды.

Сол жылдары КСРО-ның Қытай Халық Республикасындағы елшілігін білікті кеңестік дипломат О.А. Трояновский басқарды. Ол Молотов пен Хрущевпен бірге жұмыс істей бастаған және 1990 жылы Горбачев кезінде дипломатиялық мансабын аяқтаған адам.

1980-ші жылдардың соңында Қытайдың көзқарасы мен құрылымын өзгерткен ашықтық және реформа саясатын жүзеге асырудың белсенді кезеңі болды. Осылайша тағдырдың еркі бойынша Тоқаев ҚХР-ны реформалаудың барлық процестерін және қытай мемлекеттік жүйесінің эволюциясын бастан кешіруді және жаңа экономикалық модельге көшуді көрді.

Нәтижесінде, Тоқаев КХР-ның табысты дамып келе жатқан елден сәтті реформалар мен жаһандық «екі жақты» экономикаға айналдыру туралы нақты түсінік алды. Қытайлық реформалардың бейресми емес түсінігі бар және қазіргі Қытайдың табыстылығының негізі бар, ол «мемлекеттік модернизация» деген не екенін біледі.

Жалпы алғанда, өзінің мансабының алғашқы күндерінен бастап Тоқаев суперпроцессорлық дипломатияның шетінде болды. Қытай тілі мен ділін білу, ҚХР дамуының логикасын түсіну, қытай бағытындағы КСРО-дағы тәжірибесі, әсіресе кеңестік-қытайлық қарым-қатынастарды жылыту кезінде, Тоқаев Назарбаевтың Шығыс елдерімен достық қарым-қатынас орнату және дамыту саясатын жүзеге асыруға өз үлесін қосқан азамат.

ХХІ ғасырда жоғары дәрежелі Азия саясаткерлерінің арасында тек қана Тоқаев пен Пан Ги Мун басты халықаралық құрылымы — Біріккен Ұлттар Ұйымының басшылығында болғанын ескеру қажет.

Сонымен қатар, Тоқаев Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысының орынбасарының біреуі ғана емес, жалпы алғанда екі жарым жыл бойы Женева кеңсесін, Еуропалық саясат орталығын басқарды. Бұл Нью-Йорк Ұйымның штаб-пәтерінен кейінгі екінші орынға ие, онда 1500 астам халықаралық деңгейдегі дипломаттар жұмыс істейді.

Женева кеңсесі қарусыздану мәселелерімен айналысады — халықаралық ынтымақтастықтың күрделі саласы, мұнда ымыраға келу мен қақтығыс арасындағы өте мықты шекаралар бар. Осы лауазымда тексерілген жұмысының арқасында Тоқаев өз әріптестерінің және көптеген мемлекеттік басшылардың беделін көтерді.

Бұл оған халықаралық басқарудың үлкен тәжірибесін, сондай-ақ дүние жүзіндегі барлық елдерде тікелей саяси байланыстардың кең ауқымын берді. Бүгінде Батыста істеген жұмысының арқасында Тоқаев барлық шетелдік жоғары дәрежелі дипломаттарды біледі және қажетсіз бюрократия мен формальсыз олардың кез-келгенімен тікелей байланыса алады.

Тұтастай алғанда, ешқандай шектен тыс, барлық Азиядағы осындай саяси дипломаттар бар, олар бүкіл әлеммен тікелей және бейресми түрде шектеусіз қарым-қатынас жасай алады. Ал, бүгінгі жаһандық ортада ішкі және сыртқы саясат арасындағы шекаралар барынша нашарлай келе жатқан кезде, мұндай мүмкіндіктердің болуы кез келген мемлекет басшының мен оның елінің позициясын айтарлықтай арттырады.

Еске салайық, 2001 жылдан бері Қазақстанның ІЖӨ өсімі әлемде ең жоғарғылардың бірі болып табылды. Қазақстан экономикасы тұрақты түрде дамып келеді және 9,6 % өсті. Өнеркәсіп өндірісі 14,6 %-ға, негізгі капиталға салынған инвестициялар 29,4 %-ға өсті, жүк айналымы 13,3 %-ға өсті. Мұның бәрі сол уақыттың үкіметінің жұмысының нәтижесі – сол уақытта ҚР Премьер-Министрі Қ-Ж. К. Тоқаев болды. Тоқаев басшылығымен елдің Министрлер кабинетінің әлеуметтік-экономикалық басымдықтары мыналар болды: инфляцияның төмендеу, тұрақты экономикалық өсу; инвестициялық климатты жақсарту; халықтың жұмыспен қамтылуын және нақты табысын арттыру.

Жалпы алғанда, ҚР Премьер-Министрі Тоқаевтың басшылығымен біздің елімізде ең жоғары экономикалық өсім байқалды, бұл Қазақстан Республикасының екінші президенті экономикалық механизмдерді нақты түсінуге мүмкіндік беретінін растайды. Мұндай басшы ұлттық экономиканы дамудың жаңа деңгейіне жеткізуді түсінеді және оған барлық мүмкіндік жасайды.

Осылайша, Тоқаев — беделді саясаткер. Қазақстанмен ынтымақтастықта өзінің болашақ қарсы әріптестерінің құрметпен қарауы қамтамасыз етеді. Бұл оған сыртқы саясатта көп векторлы курсты жалғастыруға мүмкіндік береді, бұл Қазақстанның жетістіктері үшін  керек формула.

Тұңғыш президенттің теңдестірілген бағытының жалғасуы Тоқаевтың айқын стратегиялық көзқарасқа ие екендігін көрсетеді. Өйткені, «Назарбаев моделі» — дамудың қиындықтарына және елдің қолда бар мүмкіндіктерін пайдалануға деген талпыныс.

Жалпы алғанда, Тоқаев Назарбаевтан көп нәрсені білді, атап айтқанда, басымдықтар мен мақсаттарды айқын көре білу, оларға қол жеткізу бойынша тапсырмаларды тұжырымдау және іске асыру. Өзгеретін халықаралық ортада мұндай қасиеттер мемлекеттің негізгі стратегиясын жалғастыру үшін табысты тактикалық шешімдерді табуға мүмкіндік береді.

Сонымен, Тоқаев – елімізде 9 маусымда болатын президенттік сайлауда ең басты үміткер және жеңімпаз. Оған тек сәттілік тілейміз!

Керімсал Жұбатқанов, тарих ғылымдарының кандидаты, Қазақ-Орыс Халықаралық Университетінің доценті.