Қазақ тарихында ұлт болашағы үшін жанын шынайы арнаған, бірақ есімі көп айтыла бермейтін тұлғалар аз емес. Солардың бірі – алғашқы қазақ әйел дәрігерлерінің алдыңғы легінде тұрған, қайсар мінезімен ауыр дәуірдің сынынан өткен Дәмеш Ермекова. Ол ХХ ғасыр басындағы қазақ қыздарының арасынан медицина биігіне көтерілген санаулы жандардың бірі. Білімге ұмтылу, елге қызмет ету жолындағы табандылығы – қазақ қоғамындағы әйелдің рөлін жаңа деңгейге көтерген құбылыс болатын. Дәмеш Ермекованың тағдыры – бір адамның ғана емес, бүтін бір ұлттың азапты тарихының айнасы.
1927 жылы Ташкенттегі Орта Азия университетінің медицина факультетін бітірген жас қазақ қызы өз мамандығын тек еңбек жолы емес, миссия ретінде қабылдады. Алаш қайраткерлерінің ортасында өсіп, олардан білім мен елдік сана дарыған Дәмеш Ермекованың өмірлік ұстанымы да осы рухтан нәр алды. Әлімхан Ермеков тәрізді тұлғалардың тәлімін көріп, санитария, ана мен бала денсаулығы, ауыл медицинасын дамытуға ерекше ден қойды. Ол тек дәрігер ғана емес, ағартушы болды: ауыл әйелдеріне дәрігерлік көмек көрсетіп, санитарлық мәдениетті насихаттағаны жөнінде деректер сақталған. Қазақтың сауатсыз, кейінге ығысқан ауыл жастары үшін ол заманауи медицинаның тірі мысалы еді.
Алайда 1937 жылдың қара дауылы оның да тағдырын шайқады. Алдымен күйеуі, көрнекті мемлекет қайраткері Темірбек Жүргенов «халық жауы» деп айыпталып тұтқындалды. Бір ай өтпей жатып Дәмеш те «отан сатқындарының отбасы мүшесі» деген жаламен сегіз жылға лагерьге айдалып кетті. Жазықсыз жаза арқалаған қазақ қызы АЛЖИР лагері арқылы өткен мыңдаған әйелдің бірі болды. Бірақ оның тағдыры өзгелерден ерекше: Дәмеш Ермекова лагерьдің өзінде дәрігерлік қызметін жалғастырып, өз қатарластарының өмірін арашалауға күш салды. Қайғы мен қорлыққа қарамастан қызметін тастамауы – шынайы мамандық адалдығының көрінісі.
1945 жылы босатылғанымен, ол туған еліне оралу үшін тағы бірнеше жыл күтті. Тек 1957 жылы ғана толық ақталды. Соған қарамастан Дәмеш Ермекова өзін тағдырдан жеңілген жан ретінде емес, тәжірибесі мен білімі арқылы елге қажет азамат ретінде көрсетті. Қарағанды мен Бурабай өңірлерінде дәрігерлік қызметін жалғастырып, ана мен бала денсаулығын жақсартуға өмірінің соңына дейін еңбек етті. 1966 жылы «Қазақ КСР-інің еңбек сіңірген дәрігері» атағын алуы – оның кәсіби еңбегінің мемлекет тарапынан мойындалуы.
