Мақсат Тәж-Мұрат. Теңіз түптен тебіренеді

Бүгінде әлемдік дәрежедегі алғашқы қазақ әншісі атанып жүрген Димаш Құдайбергеннің халықаралық деңгейге көтерілгеніне екі жылдан артық уақыт өтсе де, ол туралы ақын Оңайгүл Тұржанованың кітапшасынан басқа тереңнен қузаған тиянақты дүние, тіпті Қазақстан көлемінде музыкатанушылық мақала жазыла қойған жоқ. Эссеист жазушы Мақсат Тәж-Мұрат осы олқылықтың орнын толтыру мақсатында «Димаш. Когда жаждут крика» атты кітап жазып бітірді. Біз оқырман назарына сол кітаптың қазақ тіліне аударылған «Жер әлемді шарлаған қазақ әні» дейтін тарауын ұсынуды жалғастырамыз. 

(Басы мына сілтемеде)

Қазақ «Түлкі түгінен жазады» деген. Сол айтқандай Димашқа бұрын-соңды тағылып келе жатқан айыптың үлкені – әнді әйелдерше «шыңғырып» (Ринат Зайытов), «шиқылдап» (Ерболат Құдайбергенов) айтатындығы. Тіпті соңғы әнші қызды-қыздымен «Димаштың дауысы дәстүрлі емес, еркек әншінің дауысы лирикалық тенор болуы керек, ал оныкі – сопрано» деп салғаны бар.

Осы сөздер қаншалықты дұрыс?

Бүгінге дейін мәлім болып отырған фактілер Димаштың әншілік дауысы дәл лирикалық тенорға жататындығын анықтайды. Мұны Singer өтіп жатқанда әншінің алғашқы вокал ұстазы, оның табиғи дауысын одан әрі тәрбиелеген Марат Әйтімов бірден ескерткен болатын. Кейінірек «Менің дауысым – лирикалық тенор» деп Димаштың өзі де айтқан. Сондай-ақ М. Әйтімов «Димаш контертенор емес, себебі ол төмен ноталарды да еркін ала береді» деп, және бір кәсіби ескерту жасаған-ды. Әншіні бозбала шағынан білетін, жылдар бойы аптасына төрт рет баулыған маманның бұл сөзіне құлақ асу керек. Бүгінде осы пікірді шетелдік вокал педагогтар да қуаттап отыр. Солардың бірі Elena Limon-ның жазуынша, «Димаш – фальцеттік дауысты шеберлікпен меңгерген тенор». Сонымен бірге мамандар әншінің қажет жерде баритональдық тенормен де, драмалық тенормен де айта беретініне назар аударады. Мысалы, кейінгі «Грешная страсть», «Любовь уставших лебедей» композицияларында бұл дауыс түрлері ән драматургиясында ішінара қолданылса, әнші 2013 жылғы «7 ән» телеконкурсында «Кінәлама әнін бастан-аяқ баритональдық рок стилінде, 2017 жылғы Singer байқауында Konfesso-ны түгелдей драмалық тенор ретінде орындап шықты.

Демек, Димаштың әншілік дауысы еш алайдасыз, бокстағы салмақ (69 кг) сияқты қазақтың ер әншілерінің «меншікті» дауыс түрі – тенорға, соның ішінде әлемдегі ең бәсеке қабілетті жоғары тенорға жатады.

Сол сияқты оның дауысын бірыңғай сопраноға апарып телу де еш сын көтермейтін пікір. Сопрано – негізінде дауыс ауқымы (диапазоны) – до 1 октавадан басталып, — до 3 октаваға дейін жететін опералық әйел әншілер вокалы. Ортағасырда, Италиядағы барокко дәуірінде ерлердің жоғары, биік дауысына эстетикалық ділгерлік туып, осындай барокколық репертуарға арнап Росси, Кариссими, Франческо ди Милано, Заннетти, Гендель сияқты белгілі композиторлар сопранолық кантаталар жаза бастағанда оларды орындауға ер адамдарды, дәлірегін айтқанда, арнайы ақта етілген ер балаларды тартқан. Бірақ дүниеде сирек те болса азбан (кастрат) емес еркек сопранолар да кездеседі, оларды «таза сопранистер» деп атайды. Ерболат өз сұхбатының бір жерінде сопрано дауысты ер балалар «жүз жылда бір туып тұрады» дегенінде осы жағдайды меңзеп, Димаш сондай құбылыс дегенді айтқысы келген болуы керек. Рас, ондайлар бұрын болған, бірақ біздің заманымызда таза сопраншы жалғыз әнші бар, ол – молдаван опералық солисі Раду Марьян. Дауысының биіктігі С4 – С6 диапазонындағы таза сопраноға дейін жететін Раду табиғи кастрат («эндокриндік кастрат»), яғни дауыс биіктігі ағзадағы эндокриндік ерекшеліктермен байланысты әнші ретінде бағаланып отыр. Басқаша айтқанда, ол ер бала сопраносын («періште дауыс») еске салатын табиғи дауыстың иесі. Осы бірегей дауыстың сақталып қалуына негіз болған нәрсе, дейді мамандар, Радудың дауысының бозбала шақта мутацияға ұшырауы әдеттегіден ұзаққа созылған және дәл осы сын кезеңде оған итальян композиторы Флавио Колуззо кездесіп, соның жетекшілігімен вокал өнерінен сабақ алғандықтан дауысының бірегейлігі жоғалмай сақталады. Димаштың әншілік тарихы бір есептен Марьянның басында болған осы жағдайға келіңкірейді. Қазақ әншісі әкесінен лирикалық мақпал тенор дауысты еншілеген, сонымен бірге оның дауысынан да, бойынан да анасынан біткен асыл қасиеттер көрініп тұр, әсіресе бұлақтың үніндей, хрустальдай таза, биік сопрано дауысы. Содан болуы керек, Димаштың бала кездегі негізгі дауысы сопрано түрінде белгі береді (Батыста ондай балаларды «бой-сопрано» дейді) және ол өзі оқыған музыкалық студиядағы хорда қыз балалар жетіспегендіктен мұғалімдердің талабымен бала сопраносымен айтуға мәжбүрленеді. «Қыздармен бірге айтпаймын» деп қанша жыласа да, мутация кезеңін ол осы дауыс түрімен өткізген. Әдетте тенор тесситуралы әншілердің бой-сопрано дауысы 10 — 12 жаста жоғалып кетеді, ал дауыстың сынуының жалпы рандомдық мерзімі 12—20 жас аралығын қамтиды, яғни осы кезеңде негізгі, табиғи дауыс қалыптасып болуы керек. Соған сәйкес Димаш шамамен он бес – он алтыға келгенде онда тенор, баритон, тіпті бас сияқты еркекке тән табиғи дауыс түрлері нышан тастайды, бірақ ғажабы сол, басқаларда бұл кезеңде әйелдік сопрано дауыс жоғалып кетіп жатса, Димашта ол жоғалмай, дәл Марьяндағыдай таза қалпын бұзбай қала береді. Раду Колуззоны кезіктіргені сияқты, Димашқа тағдыр Әйтімовты жолықтырған. Мұндағы гәп өзі де ән айтатын соңғысының педагогтік дарынында ғана емес, оны ұстаз ретінде тәрбиелеп шығарған кеңестік музыкалық білім беру жүйесінің ерекшелігінде, яғни классикалық бағытының күштілігінде. Valentina copper деген бір әлеуметтік желі пайдаланушы: «В музколледже, где учился Димаш, рядовые студенты-тенора поют «оперу» как распевку», – деп қолмен қойғандай етіп жазғаны бар еді. Осы орайда Марат Олжабайұлы да Димаштың колледжде оқып жүргенде Чайковскийдің, Римский-Корсаковтың, Гринканың романтикалық ноталарға толы операларын нақышына келтіріп тұрып орындағанын әңгімелейді. Белгілі ресейлік вокал педагог Ольга Донская болса өзінің Димашқа арнаған вокальдық талдауларының бірінде ол айтқан S.O.S. композициясын «трагедиялық ария», яғни опералық туынды деп бағалады. A la opera мәнері емес, таза опера деп отыр. Тағы бір ресейлік ән жаттықтырушысы Ольга Песлуактың анықтауынша, солист бұл композицияда дауыстық баспен өрлей отырып, 2-ші сопраноға жетеді. Және бір сраптамалық бағалауда ең төменгі баритондық регистрмен барып-барып, сопранолық ең шырқау ноталар арқылы ысқырауық регистрге шығып кететіндігі айтылады. Испан әншісі, әрі музыка маманы Пабло Варгас «Грешная страсть» әнінің орындалу мәнеріне талдау жасай келіп, ондағы әуенмен келетін вокализ бөліктің сопраномен және дауысты дірдектете отырып (вибрато) орындалғанына назар аударады. Ал австралиялық музыка маманы, әрі гитарашы-музыкант Рейчед Хайектің (Rached Hayek) пайымдауынша Димаш Fusion жанры стилінде, яғни опералық стильде, бір мезгілде ер адамның және әйел адамның дауысымен шырқайды және бұл ретте әншінің дауыс ауқымы әйел дауысының ауқымынан да жоғары.

Демек, Димаштың дауысы – бүгінде әлемде теңдесі жоқ және бір тұжырыммен сипаттап айтуға келмейтін бірегей де сирек дауыс. Тәңірі өзі сыйлаған табиғи дауыс, соның ішінде біз «сопрано» деп отырған жаратылысында бар және соңыра академиялық вокальға тәрбиелеу жолымен күшейтілген дауыс бөлігі де сол Алла берген сыйдың құрамына кіреді. Қайталап айтайық, сопрано – Димаштың аса бай дауыс палитрасының бір ғана кесегі. Бұл сыйдың өлшеулі уақыты бар ма, жоқ па, ол жағы ажалды пендеге мәлім болмауы да кәдік. Ер әншінің өтпелі кезеңдегі дауысы кейде 25 жасқа дейін созылуы мүмкін. Осы орайда Meiram Shotai есімді ютубердің: «Димаш сияқты шырқау биік әуезбен көкке шығыну – әншінің сирек дауысын сынға салатын сәт… Димаштан ылғи да шырқау, шыған дыбыстарды күтуге дағдылана бастаған жұрт осы тұста құмардан шыққандай қарық болады. Мұндай сұранысты бірер жол қанағаттандыруға болғанымен, өнер қағидасына сыя бермейді», – деген сөзі бір жағынан ой саларлық сөз.

Жә, оны енді уақыт көрсетер, біздің бұл жерде айтпағымыз, сопраноның Димаштың негізгі дауыс түрі емес екендігі. Жоғарыда дәлелдегеніміздей, Димаш тенор дауысты, бірақ өзінің орындау стилінде бас, баритон, лирикалық, баритональды және драмалық тенор дауыс түрлерімен қатар сопраноны да бірдей қолдана беретін әнші. Ең үлкен ерекшелігі, ол солардың әрқайсысын бір әннің мөлшерінде толық вокальдық диапазондарымен орындай отырып, шығарма композициясына алабөтен бітім-құрылыммен әдемі жымдастырып жібереді. Бұл жердегі мәселе Димаштың тенор дауысы жай тенор емес, оның «ди-градация» не «биязы тенор» делінетін түріне жататындығында болса керек. Ди-градация ер адамның дауысына әйел вокалына тән кеңінен самғау бітіреді, осыдан келіп дауыс нәзік жыныстыларға тән шыңылтыр сезімталдық бояуымен боялады. Димаш өз дауысындағы осы ерекшелікті түйсікпен сезіну арқылы сопрано табиғатты диапазонын вокальдық шығандау кезінде кульминацияларда пайдаланатыны аңғарылады: қытай музыка маманы Фу Линнің дәлелдеуінше, Димаш алғашқы жоғары ноталарды – С5 – В5 түріндегі екі линиялы октавалардан тұратын супержоғары ноталарды орындайды, бірақ соның өзінде де оның көмейлік дыбыстары өңін бұзбайды, резонанстық деңгейі бұрынғысынша күшті, таза күйінде қала береді, міне, дәл осы сәтте ди-градация аздап колоратурамен әшекейленеді. Осылайша, дейді қытай маманы, Димаш бельканто техникасы мен колоратуралық сопрано түріндегі әншілік дауыс арқылы өзіндік дербес орындау стилін түзейді. Соңғы академиялық вокал түрі Димаштың бірқатар әндерінде басым бағытқа ие боп кететін тәрізді, белгілі опера әншісі Лиза Қисықованың Димаш ең жоғары шекті сопракутико ноталарға бармаса да, операға ауысқан жағдайда одан Моцарттың «Сиқырлы сыбызғысындағы» Түн патшайымының партиясын яки Фаринелли репертуарындағы арияларды емін-еркін шырқап кете беретін сопранист әнші шығатынына бек сенімді екендігі туралы пікірін осы тұрғыдан қабылдауға болады. Алайда Димаштың орындаушылық дауыстары ішіндегі сопрано айқын вибратолы, жоғары ноталарға қабілетті өзгермелі колоратуралық сопрано ма, әлде лирикалық-колоратуралық сопрано сияқты аралық түр ме, болмаса ол Лара Фабиан сияқты мамандардың құлағына періште дауыс (ли-сопрано) күйінде шалынатын эстрадалық регистрдегі жоғары ноталарды асқан шеберлікпен қолдану ма, бұл сұрақтардың басы әлі күнге ашық қалып тұр. Әйелдердің сопрано регистрі тұрақты, ал ер әншілердің сопраносы (контральто) өлшемге сыймайды, ол өте вариабельды, өзгермелі. Содан да Димаштың дәл қай дауыс түрімен ән салып тұрғанын айыра алмай дағдарасың. Дегенмен, сыншылар, байқастап қарасаңыздар, Димаш қалай болғанда да өмірде ер адамға тән кәдімгі қоңыр дауыспен сөйлейді ғой, яғни өз дауысы — сыншылар «шыңғырма», «шіңкілдек», «шиқылдақ» деп әліптеп жүрген әйел дауысына үш қайнаса сорпасы қосылмайтын дауыс. Жоғарыдағы Марьян да сөйтеді, тіпті біреулердің сұрауы бойынша жуан бас дауыспен гүр ете қалатын кезі бар екен, сөйте тұра Раду сопраномен ғана шырқайды, ал Димаш болса дауыстың төрт түріне бірдей еркін бара береді. Мамандардың ортақ пікірінше, вокал тарихында бұрын-соңды мұндай жағдай болмаған. Бері қойғанда, көпшілік алдында, сахнаға шығып ән айтудың тарихы ондай оқиғаны білмейді, бірақ, құдайшылығын айтайық, оңашада, аз аяда неше түрлі дауысқа салып құйқылжытқан саңлақ еркек әншілердің болғаны жайында аз-кем дерек ұшырасып қалады. Атақты Шаляпин кейде үй-іші, дос-жарандарымен отырғанда әр дауыстағы партияларды бір өзі орындап шығады екен, алайда онысын көп көзінен таса ұстаған, әйтпесе бас дауысты Шаляпиннің Петербургтің опера театрында сопраномен ән шырқап тұрғанын жұрт көрсе не болатынын көз алдыңызға тек елестете беріңіз. Сол сияқты Мүсілім Магомаев та оңаша отырыстарда өз әріптестерінің түрлі дауыстарын нақышына келтіріп пародиялаған және әншінің «Бремендік музыканттар» мультфильмінде әртүрлі дауыстағы үш персонаждың ән нөмірлерін келістіріп салғанын білеміз. Әртүрлі дауыста, соның ішінде әйелдік жоғары ноталарда ән салған өнерпаздар қазақтың әншілік дәстүрінде де кездеседі. Мысалы, Ақтөбе-Орынбор жағында мәшһүр болған Әкімгерей Қостанұлының «Еділ бойы» дейтін әнін сопрано дауысты Күләш Байсейітова, Бибігүл Төлегенова және Зейнеп Қойшыбаевалардың ғана орындауы тегін болмаса керек. Мұхиттың немересі Шайхы өте жоғары тесситурада шырқаған, оның осы өнерін еншілеген шәкірті Ғарифолла Құрманғалиев 30-шы жылдары сахна сыртында тұрып яки аз аяда (шетелдік мамандардың өтініші бойынша) шырқап салғанда дауысы үшінші октаваның –ми ноталы диапазонында таза сопраноға кіріп кететін еді дейді естігендер. Академик Ахмет Жұбановтың жазуынша, Мұхит дәстүріндегі және бір әнші, республиканың еңбек сіңірген артисі Жүсіп Сейілов тіпті қызып кеткенде өзінің аса жоғары лирикалық тенорымен Ғарифолладан да асып барып, әйелдердің «дауыс бақшасына» еніп кетеді екен. Осы әншілерді жанды дауыста тыңдаған музыка білгірі А. Жұбанов бұл өреде олардың дауысына фальцеттік орындау араласқан еді деп ешқашан айтпаған, ол әңгімені таза сопрано төңірегінде өрбітеді. Себебі, таза сопраншылар фальцеттік регистр араластырмайды, әнді тұтастай, не бір кесегін толық диапазонды дауыс түрімен орындап шығады. Фальцетке әдетте регистрлік биіктігі әйел әншілердің меццо-сопрано және сопрано дауыстары сәйкес келетін контертенор әншілер барады. Мутация кезінде контертенордың дауысы сынып, бала кездегі сопраносы мен альты тенорға, баритонға, бас дауысқа өзгереді, бірақ фальцетпен альт және сопрано тесситурада айту қабілеті сақталып қалады. Марқұм Ерік Құрманғалиев бүкіл Кеңес Одағы бойынша бірінші шыққан осындай контертенор, яғни контеральт әнші еді. Ол кезде бұл аса шетін жағдай болып саналатын, содан да талантты әншінің ғұмыры трагедиямен аяқталды. Қазірде көзқарас өзгерді ғой, сондықтан контертенорлар да қаптап шығып жатыр. Осы қатардан поляк Яцек Лачковскиді, американ Адам Ламбертті, Майра Мұхамедқызының ұстазы француз контральтосы Филипп Ярковскиді, орыс рок-вокалының өкілі тенор-альтино Валерий Кипеловты, Сергей Пенькинді, Павел Пушкинді, өзбек Сардор Милланоны, әзербайжан Илхам Назаровты атауға болады. Бірақ бұлардың барлығы да жоғарыда айтылған «фальцетші» контертенорлар. Фальцет қоспай альтта не сопранода шырқайтын еркек әнші табиғатта өте сирек. Жыныстық жетілу кезінде ондайлардың дауысы аса өзгеріске ұшырамай, жоғары табиғи биіктігін сақтап қалады. Мәселен, сол аздың көрнекті өкілі, яғни «эндокриндік кастрат» Рассел Оберлин тенор дауысымен қатар еш фальцетсіз альт тесситурасында айта береді. Ондай мысалдарды көре отырып кейбір шетелдік мамандардың Димаштың жоғары регистрлі дауысына «фальцетто» қосақтайтыны, тіпті сол арқылы октаваны жоғарылайтыны дейтіні түсініксіз. Сірә, құлақтары өз Батысындағы фальцеттік контертенорларға әбден үйренгендіктен болар. Димаштың атағы Қытайда дүркіреп шыға бастағанда-ақ оның фальцеттік регистрді пайдаланбайтынын, төменгі және жоғары регистрлерді пернесіңірлерді әдеттегідей жымдастыра отырып, дыбыстарға бірдей дәрежеде толықтай толтыратынын Марат Әйтімов, профессорлар Лаки Кесоглу мен Айман Мұсаходжаева, дирижёр-музыкант Абзал Мухитденов сияқты өзіміздің мамандар анықтап тұрып айтқан-ды. Осы тұрғыдан келгенде Димаштың жоғарыдағы альт, сопраномен айтатын «фальцетші» контертенорлар, тіпті фальцетсіз «нағыз контертенор» Оберлин сияқтылардан басты айырмашылығы – оның әншілік дауысын дәл алғанда өте жоғары және жеңіл тенор, немесе диапазоны е (f)-ға дейін жететін төменгі альт дауыс деп сипаттауға болатындығы. Бұл тәңірден өте сирек берілетін сый, оны Алла тағала біздің қазақтан шыққан сирек таланттың ғана таңдайына нота қылып дарытып отыр, ендеше осы ғажайып құбылысты бағаламай, керісінше «дәстүрлі емес», «еркек дауысы емес» деп, әлденені меңзей күстәналау, жұмсартып айтқанда, білместік, сауатсыздық, соның салдарынан қолда барымызды көпе-көрінеу бағаламау. Біз ХХІ ғасырда өмір сүріп отырмыз, ал Батыс сонау XVII ғасырда-ақ осынау биік, жоғары дауысы бар әншілердің қадіріне жетіп болғаны соншалық, сол үшін де құрбандыққа барған және мұны дәстүрлі орындаушылықтан ауытқу деп есептемеген. Рас, дәстүрлі қоғамдарда тылсым саз дүниесі адамның еркін алып, ырқын билеп кетпеуі үшін жоғары, шыған дауыстарды әдейі тежейтін тыйым (табу) жүйесі жұмыс істеген, мысалы, Сыр бойының ғажайып биік дауысты жыршы-әншісі Тасберген бір күні дауысын үйіріп-үйіріп әкеп, төртінші шырқауында шығанға бет алғанда отырған қарттар «Болды, Тасберген! Не, тұқымыңа кетсін деп деп отырсың ба?!» деп зекіп тоқтатып тастағанын музыкаға зерттеуші Алма Құнанбаева жырдай ғып жазады. Адай Қарасай жыр толғағанда кенет дауыл тұрып, киіз үйді төңкеріп, шелектеп жаңбыр жауып, қара аспанды суға алдыратыны да болған оқиға. Соған қарамастан, құдая тоба, басқада емес, біздің қазақта феномен әншілердің шығуы толастар емес. Салыстыру үшін айта кетейік, өзінің мұғамдарымен, ашуг өнерімен даңқты әзербайжандардан бұрын-соңды бір контертенор (онда да кейінгі кезде) — Илхам Назаров қана шығып отыр, ал қазақ соңғы бір ғасырда ғана әлемге дәстүрлісі бар, заманауи әншісі бар бірнеше ғажайып дауыс иесін сыйлады. Және солардың біреуі де біздің сыншылар күдіктенетіндей «дәстүрлі емес бағдарды» ұстанбаған, — турасын айтқанда, қызтеке емес. Осы орайда музыкалық сауатты әлеуметтік желі пайдаланушы Ғани Хасенов былай деп жазады: «Димаш не как некоторые «контр-теноры», послушав визг которых кажется что слушаешь трансвестита. Было где-то в просторах ютуба сравнение в высоких нотах мужских исполнителей, там даже половина певцов выглядит как женоподобно. Димаш же другое дело; у него баритон шикарный, недавно слушал его выступление в Китае, кажется песню Дивы Плавалагуны — в конце был момент с сочным басом, вот это я понимаю, диапазон». Бірқатар әншілер, мысалы, Алекс Пермяков осы орайда Димаштың вокал бойынша сана төңкерісін жасағанын айта кеп: «Он непостижим!!! Этот паренёк перевернул мои понятия о вокале. Я всегда считал свою «женскую» часть диапазона браком. А это достоинство», — деп айтады.

Осы сөз — сөз. Ендеше жалпы жұрт осылай деп отырғанда айтысмэн ақынның Димаш жайындағы әңгімеге Криштианудың гомосексуалистігін әкеліп қосақтауы қай сасқаны?! Егер сыншы осы жерде белгілі португал футболисінің дәстүрлі емес сексуалдық бағдарын Димаштың өзі айтқан ерекше емес ән айтуына және ерекше емес түр-әлпетіне әкеп шендестіріп отырса (ал мәнмәтінде ондай емеурін, екеуін телу ыңғайы айқын сезіледі), мұның өзі істің заңдық жағынан дәрменсіз (дәлелсіз) және моральдық-этикалық тұрғыдан кісінің ар-намысына тию болуы себепті соттық талап-шағым беруге тартар еді. Сол сияқты Роналдуды Интернеттегі қауесеттерді малданып гомосексуалист атау да дәлелі кем, ұшқары пікір (футболистің гетеросексуалдылығы жайлы әңгімелер бар, бірақ дәлелденбеген). Әгәрәки осы сөз құлағына тисе, төрт баланың әкесі Криштиану ғайбатшыны былай шығарып алып, еркекше сөйлесер еді. Португал футболисінің қазақша қақпайтынына және Димаш пен оның үй-іші сияқты құдайына қараған жандарға тап келгеніне шүкіршілік айтсын Ринат, дегің келеді екен мұндайда.

Осы ретте, Димаштың түр-әлпеті еркекше емес яки оны қытайлар әдейі қызша бояндырып-жасандырады деген пікірдің де аяғы жерге тимей тұрғанын айту жөн. Ол артистің сахналық образы екендігі талайдан бері айтылып-жазылып келе жатқанымен, Ринат және оның компаниясы дәл осыны мәселенің мәселесі етіп, тістей қатып қайта-қайта көтеруден жалығар емес. Иә, ол образды ойлап тапқан қытайлар. Димаш «Не бел кетер, не белбеу кетер» деп алғаш Чаншаға аяқ басқанда, қытай продюсерлері мен музыка мамандары одан супер-стар әнші шығатынын кастинг кезінде-ақ аңғарып, соның нәтижесінде Singer стилистері мен майкаперлері оны конкурсқа дәл осы тұрғыдан даярлаған. Димаштың өзі де сән журналының бетінен түсе қалғандай көрікті де сымбатты жігіт қой, — иә, жігіт, яғни ол ең алдымен ер адамның өңді физикалық типі болып табылады, әйтпесе оған дүние жүзінің мыңдаған қыз-келіншегі еркек ретінде ғашық болып қалмас еді ғой. 2018 жылы жазда блогер Мақпал Нұрпейісова өз бейнеарнасында «Ең өңді 30 топ-қазақ жігіттері» дейтін видео орналастырды, онда бірінші болып Димаштың сүгіреті берілген. Бейнесюжет қысқа уақытта жүзге жуық коммент жинады, соның жартысы қазақтың ең өңді еркегі ретінде Димашты атаған. Қытай стилистері заманауи технологиялар көмегімен әншінің осы табиғи келбетіне келбет қосып, әрі тынымсыз ізденістер нәтижесінде сол келбетінің кем-кетігін жасырып, одан әрі ажарлаған. Бұл ретте олар корей стилистері сияқты әйелтақылеттес жігіттер бейнесін жасауды әдейі ойға алған дей алмас едік (Оңтүстік Кореяда әйелден еркек көп), себебі, мұның өзі көптеген елдердегідей сырттың ықпалына, алдымен корей мәдениетінің ықпалына ұшырап бара жатқан қытай жастарын жат әсерлерден қорғау жөніндегі Қытайдың мемлекеттік мәдениет саясатына шалыс түсер еді.Біздіңше, ханзу стилистерінің артистік стильге бейімділігі ілгергі ортағасырдағы халықтық сицюй театрынан бастап грим салуды маска салуға дейін жеттіктірген ұлттық дәстүрмен көбірек байланысты. Сондай-ақ Қытай бұрынғы коммунистік елдер арасынан капиталистік жүйенің дәмін алғаш татқан ел екендігін де ескеру жөн — 80-ші жылдардың орта шенінде, бұл ел нарықтық социализмге көше бастағанда-ақ қытай жастарының бойлары сорайып өсіп, Азиядағы өздері құралыптастарды тез арада басып озғаны есімізде. Содан отыз жыл өткенде Бейжің көшелерінен Маскерани мен Жозе Фонте (қытай футбол клубтарында ойнайтын аргентин және португал легионерлері) сияқты өте бойшаң жігіттерді кезіктіру кәдуілгі нәрсеге айналды. Ханзу елінде тұрмыс жағдайының күрт жақсарғанын олардың беттеріне қарап та білуге болады: бір қарағанда, түсірушілер телестудияларға ылғи-ыңғай жүздері аппақ ұндай кәрлен қуыршақтарды ғана жинайтындай әсер қалдырады, ал шындығында мұны әдеттегі косметикалық күтім дегеннен гөрі макияждың қытайлық ерекшелігі десе лайық: соңғы жылдары бұл елде табиғи эфир майлары мен алтын кристалдар негізінде әзірленген коллагенді косметиканы күніге қолдану түсірілім алдында грим салу секілді әдеттегі жағдай болып отыр. Оның үстіне Димаш бір жылда супер-стардан мега-старға айналғаннан кейін оның сахналық бейнесін жасау ісіне Америкада Мерайя Кэри, Бейонсе сияқты эстрада «жұлдыздарын» сәндеп жүрген Зильди секілді белгілі мамандар да тартылып отыр. Яғни мега-стар дәрежесіндегі қазақ әншісінің сахналық келбеті Қытайдың жымысқы саясатымен емес, ең алдымен әлемде ортақ қабылданған шоу бизнес заңдылығымен қалыптастырылуда. «Көрмес түйені де көрмес» — одан да айтысмэн және сол сияқты ұятмэндер қолдарына таба ұстап алып, «Смак» форматты телехабарларға қалмай қатысатын қазақ жігіттерін неге көрмейді, «Оу, жігіттер, қазақтың еркегі ешқашан қатынбасшалап, ыдыс-аяққа араласпаған, ғайып-ғадетімізде жоқ әдетті бастамаңыздар»,— деп, неге соларды сын тезіне салмайды?! Реті келді, айта кетейік, өмірде Димаш асүйге жөнсіз жақындамайды, үйде әйел адам болмай қалғанда ғана тамақ әзірлейді екен, оның өзі де бір ғана тағам түрі — итальяндық родзотти. Бүкіл Шығыс актрисаларының арасынан бірінші болып Канн кинофестивалінің арнаулы жүлдесіне ие болған біздің Самал Еслямова әлемге ақылына көркі сай қазақ қызының өмірлік серігіне адалдығын, еліне, үй-ішіне, әйелдік дағасына аққу-адалдығын, табиғи сұлулығын қалай таныта алса, Димаш та алдымен бір сөзді, ер мінезді, тәрбиелі де бекзат, сонымен бірге өзін қарапайым ұстай алатын қазақ еркегінің сапа қасиеттерін дүние жүзіне паш етуде және дәл осы қасиеттерінің арқасында оның да, Самалдың да алдынан үлкен өмірдің есігі айқара ашылып отыр. Сөйтіп бұл екі жас қарапайымдылық — адам бойындағы ең таптырмас қасиет екендігін дәлелдеді. Айтыскер ақын бір жылдан кейін не болғанын көрді, бірақ сөз ләміне қарағанда енді бірер жылдан кейін не боларын да Көк базардың жанында құмалақ салып, бал ашып жормалдап отырған сияқты ғой, ендеше оның үмітін үзіп, төтесінен бір-ақ айтайық: Алла қаласа, арада енді бірқыдыру уақыт өткенде Димаш әлемдік деңгейдегі тұлға болып қалыптасып қана қоймай, 191х85 пропорциялы гренадерге, кейінгі буындарға үлгі болатын нағыз еркектік эталонына айналады. Шөжелерді күзде санаудың көкесі сонда болады.

Жалпы бізде әнші төңірегіндегі бір басылып, бір өршіп тұрған гендер мәселесінде өзіне еріксіз назар тіктететін бір жағдай бар. Еркек сыншыларға оның әйелтақылеттес түрі ұнамайды, әйел сыншылар болса дене бітімі қағылездеу, әрі тым жас деп табады. Екі жақтың да әңгімесі, басқа гәп құрып қалғандай, сырт пошымнан аса алмай жатыр. Өнер жайында бір ауыз сөз жоқ. Өркениетті әлемде өнерпаз төңірегіндегі әңгіме ең алдымен шығармашылық жайынан бастау алар еді, ал ішіне артистің жеке өмірі, гардеробы, әмияны, т.б. кіретін өңге мәселе өнер иесінің намысы мен сезімін қорлау болып саналады. Бізге Димаштың әндері ең алдымен адамдарға демалыс, жоғары эстетикалық сезім, рахат сыйлауымен, тыңдаушыға қуаныш, сенім, өмір сүруге деген ерік-жігер беруімен құнды да қымбат екендігін түсінетін кез жетті. Бұл әндерді тыңдап, олардағы табиғи үйлесімділікті жіті сезінген сайын бұл дүние тіршілігіне келгеніңе, ахиретке жарқын жүзбен оралатыныңа бақтияр боласың. Игорь Крутойдың «Димаш өз тыңдаушысымен ғарыш арқылы тілдеседі» деген сөзін дәл осы тұрғыда тұрып қабылдау керек. Әлемдік музыканың Уолтер Афанасьеф, Лара Фабиан, Алессандро Сафино, Аль Бано тәрізді саңлақтары да қазақ әншісін тілмен жеткізгісіз осы феномендігі үшін бағалап отыр. «Өз елінде әулие болмайды» деген шылғи рас екен, әлемдік тұлғалар осы өнерге тамсанып, қабағат қайран қалып жатқанда біздегі кейбір керауыз кекірлердің беталды «шыңғыру» дейтіні кісінің күлкісін келтіреді-ақ.

Әділін айту керек, Димаштың айырым вокал өнерін қабылдамайтындар біздің елде ғана емес, ТМД аймағы елдерінен де табылады. Мысалы, авторлығын «Ила И» дейтін бүркеншік есіммен бүркемелеген бір ютубердің «Димаш поёт хорошо, слов нет, но по-моему слишком много стал кричать» деп жазғаны бар. Осында әңгіме болып отырған Konfessa әнін «Әнші» байқауы өтіп жатқан кезде жарты сағаттың ішінде 5, 6 мың адам тыңдағаны бар, ал өзге конкурсқа қатысушылар бұл уақыт мөлшерінде 200-400-дей ғана қаралым жинаған-ды. «Жеңілгеннің сөзі құрысын» дейтін-ақ жер, бірақ осы тұста орыс тіліндегі осы тектес сын айтылған, сонымен бірге Димаштың дауысының сақталуына алаңдаушылық білдірген және пікірлерді аттап кетсек әділетсіздік болар еді. Үш пікірдің үшеуі де Adagio композициясы хақында. Осы әнді алғаш орындаушы Лара Фабианның өзі биік бағалаған және конкурс этапында бірінші орынды даусыз иеленген кавер-версияның қатардағы, бірақ музыкалық сауаты бары анық кейбір тыңдаушылар тарапынан дәл биік регистрлі ноталары үшін сынға ұшырауы қалай?!

(Жалғасы бар)

Abai.kz