Біріккен Араб Әмірлігі және оның экономикасы туралы
Біріккен Араб Әмірліктері немесе БАӘ Батыс Азияда орналасқан мемлекет. Оның шығысында Оманмен және оңтүстіктегі Сауд Арабиясымен ортақ шекаралары бар, ал Катар мен Иранмен теңіз шекаралары бар. БАӘ 7 эмираттан тұрады. Әрбір әміратта оның басшылығы немесе оны басқаратын әмір бар, олар бірге Жоғарғы Кеңесін басқарады, ал 7 әмірлердің бірі – бір жылға ел президенті болып сайланады.
БАӘ үкіметінің мәліметі бойынша, елдегі мұнай қоры шамамен 98,6 миллиард баррельге бағаланады, оның басым бөлігі Абу-Дабиде орналасқан, ол шамамен 92 миллиард баррельге бағаланады, Дубайда шамамен 4 миллиард баррель, ал Шарджа 1,5 миллиардқа жуық. Закум кен орны елдегі «қара алтынның» көп бөлігін құрайды және Таяу Шығыстағы үшінші ірі мұнай кен орны болып табылады, ол шамамен 66 миллиард баррельді құрайды.
БАӘ тәулігіне орташа алғанда 2,9 миллиард баррельді өндіреді, ал 2030 жылға қарай өндірісті күніне 5 миллион баррельге дейін арттыруды жоспарлап отыр. Абу-Даби мемлекеттік ұлттық мұнай компаниясы (ADNOC) әлемдегі 12 ірі компания болып табылады және БАӘ-де өндірілген мұнайдың үлкен көлеміне жауап береді. Компанияның 16 филиалы бар және олардың барлығы мұнай өндірудің түрлі сатыларына қатысады, сондай-ақ қайраңда орналасқан жердегі әртүрлі мұнай-газ кен орындарында жұмыс істейді. ADNOC-да Умм-әл-Наре және Руэйсте орналасқан екі ірі мұнай өңдеу зауыты бар.
БАӘ-дегі ауыл шаруашылығы ел экономикасының кішкене бөлігін құрайды және 1990-ші жылдардың басында ол ЖІӨ-нің 4 %-нан азын құраған. Ауыл шаруашылығының басты салалары: Рас аль-Хайма, Умм әл-Кувейн, Дубайдағы Әл-Авир, Шарджадағы Вади-ад-Дайд және Аль-Фуджайрадағы басқа жағалаулар. Ауыл шаруашылығының жалпы алаңы шамамен 160 мың гектарды құрайды. Елде өсірілген негізгі дақылдардың бірі 1990-ші жылдары шамамен төрт миллион өсімдіктен тұратын финик пальмалар.
Дәнді дақылдар негізінен шағын оазистерде өсіріледі, ал мемлекет деңгейде әмірат фермерлерге жеңілдіктер береді. Үкімет пестицидтер, тұқымдар мен тыңайтқыштар үшін субсидиялардың шамамен 50 % қамтамасыз етеді. Үкімет сондай-ақ жабдықтарды несиелендіру және басқа да техникалық көмек көрсетеді.
БАӘ үкіметі ел экономикасын әртараптандыруға бағытталған туризмді дамытуға белсенді түрде жәрдемдесті. 2018 жылы Дубай халықаралық туристердің әлемдегі ең көп келіп жатқан қалаларының тізіміне енді. 2009 жылы БАӘ Ливанмен туристік ынтымақтастық туралы келісімге қол қойды. 2020 жылға дейін Дубайға шамамен 20 миллион турист келеді деп күтілуде. Әмірліктер алдында тұрған проблемалардың ішінде табиғи ресурстардың пайдаланылуынан туындайтын экологиялық проблемалар, сондай-ақ энергияның жоғары құны мен халықтың жылдам өсуі болып табылады. Елде жаһандық жылынудың айтарлықтай нәтижесі байқалады, бұл су тапшылығын, құрғақшылықты, жоғары температура мен теңіз деңгейін жоғарылатады. Әлемде көміртегі диоксиді шығарындылары бойынша мемлекет 29-ші орынға ие.
Керімсал Жұбатқанов, тарих ғылымдарының кандидаты, Қазақ-Орыс Халықаралық Университетінің доценті.
