Елбасының алдына шығып, сөз сөйлеген қыз: Ұлтым — молдаван, жаным — қазақ! (видео) — Қазақстан жаңалықтары

Алла Чечёткина — қазақ тілінде кейбір отандастарымыздан артық сөйлеп, қазақ елі, мәдениеті мен әдебиеті үшін өмірінің үлкен бөлігін арнаған молдаван қызы. Ол Stan.kz ақпараттық агенттігінің тілшісіне қазақ тілін кімнен үйренгенін, қазақ тілін әлемдік деңгейге көтеру үшін не істеу керектігін, елбасы мен және Тоқаевпен неліктен кездескісі келмегенін айтып берді. 

Біздің кейіпкеріміз жастайынан бастап көптеген  өлең оқу байқауларына белсенді түрде қатысқан. Ол қазақ ақындарының өлеңдерін сүйіп оқиды. Әсіресе Абай Құнанбайұлының «Сенбе жұртқа, тұрса да қанша мақтап» атты өлеңін ерекше жақсы көреді екен. Бүгінгі таңда «Арқа дидары», «Алау» және облыстық телеарналарда қазақ тілінде жаңалықтарды жүргізіп, экономикаға шолу жасаған журналист Солтүстік Қазақстан облыстық филармонияда жұмыс істейді. 

Алла, қазақшаға судайсыз. Қазақ тілін қайдан, кімнен үйрендіңіз?

Қазақ тіліне деген қызығушылығым кішкентай кезімде, 7-8 жасымда сүйіспеншіліктен пайда болды. Негізі, мен өзіме серік тапқым келетін. Көрші үйде тұратын Айман деген қыз қазақ тілінде, ал мен орысша, үйдегі ата-анам болса, молдаван тілінде сөйлейтін. Екеуміз достасып кеттік.

Қазақ тіліне деген махаббатымның оянуында Айман құрбымның орны зор. Соған үлкен алғысымды білдіремін. Құрбымның арқасында қазақ сыныбына бардым. Әлі күнге дейін осы шешімнің жемісін көріп келемін. 

Мектеп табалдырығын аттайтын сәт туғанда ата-анама орыс емес, қазақ сыныбында білім алғым келетінін түсіндірдім. Әке-шешем бетімді қайтармай, менің сөзіме құлақ асты. Басында сабақты қиналып оқыдым. Бірінші сыныпқа бара салып, қазақша сайрап, озат оқушы атанып кеттім деп айта алмаймын. Үштік алған кездерім болды.

Бірақ соған қарамастан үйге берілген тапсырманың барлығын орындап, тақпақ, өлең  жаттап баратынымын. Ата-анам: «Үй тапсырмасын орындауға көмектесе алмаймыз. Қазақ сыныбына өзің бардың, өзің түстің, сондықтан өзің оқы», — дейтін.

Кітап, дәптерлерімді арқалап, көршілердің үйін аралап шығып, сабағымды оқып тастайтынмын. Маған үлкен көңіл бөліп, оқу үлгеріміме қатты назар аударған Сақыпжамал апайым: “Алла, сен дұрыс болса да, дұрыс болмаса да дайындалып келесің”, — деп жігерлендіріп қоятын. 

Қазақ тілін үйренген соң, оны өз үй ішіңізге де үйрете бастадыңыз ба? 

Үйге келгенде біреумен қазақ тілінде сөйлесу керек қой. Басында ағам менің не айтып жатқанымды ұқпайтын. Үйтіп-бүйтіп жүріп бір-бірімізді қазақша түсініп кеттік. Қазір ол грамматикадан қателессе де, қазақ тілінде жақсы сөйлейді.

Өзіңіздің тұрып жатқан елді-мекеніңіз жайлы не айта аласыз? Елдің солтүстігінде қазақ тілінің деңгейі төмен дегенді естиміз. 

Біздің жақ орыстанып кеткен өлке. Қостанай қаласында көп жерден қазақ тілінен жіберілген орфографиялық қателерді байқаймын. Мысалы, қарапайым дүкен деген сөздің өзі бір жерде «дұкен» деп бұрыс жазылып тұрады. Сосын осы сөзді, мысалы, қазақша оқитын бала бұрыс оқып, шатасып қалады. Үлкен проблемалар осындай түкке-тұрмайтындай болып көрінетін дүниеден басталады. Осы олқылықты жою керекпіз. 

Ата-анаңыз Қостанай облысында туып өскен бе, әлде сол жаққа қоныс аударған ба? 

Менің әкем сол жерде туылған,  анам болса Молдовадан көшіп келген. Бірақ ол кісілер бұл жайлы қатты айтқылары келмейді. Сол себепті осыған қатысты артық сұрақтарды мен де ол кісілерге қоймаймын.

“Ұлтым молдаван, жаным — қазақ” дегенді қалай дұрыс түсінсек екен. Бұл фраза сіздің ұраныңыз ба әлде қазақ халқына деген махаббаттан туған сөздер ме?

Түсінетін адамдар түсінеді. Менің жерлестерім, Тасты, Амантоғай, Амангелді, Арқалық ауылының тұрғындары, барлығы мені таниды, қандай адам екенімді біледі. Ақын-жазушылардың мені Алланың бергені Алласы деп атауынан, қазақтардың менімен сөйлесуінен-ақ маған деген ерекше махаббаттарын сеземін. Кішкентай кезімде түрлі байқауларға қатысқанда ауданға жиі шығып тұратынбыз. Анам мені жетекшіммен бірге ертіп жіберетін.

Ал жетекшім: “Осы үйде қонасың, дайындаласың”, — деп бір қазақ отбасына табыстайтын. Үш қызын өсіріп жатқан отбасы мені шеттетпей, қамқорлықтарына алған еді. Дастархан басына отырған кезде үй иелері төрге шығарып: “Қызым, сен біздің төртінші қызымыз боласың”,— деп құрмет көрсететін. Қойдың басын әкеліп, құлағын, тілін, құйқасын кесіп беретін.

Осындайдан кейін қазағыма қалайша жаным ашымасын? Қазақ халқына сол жақсылықты сөзіммен емес, ісіммен қайтарғым келеді. Иә, түріме қарап біреу орыс қызы дейді. Енді сыртқы келбетім басқа болып, ішкі жан-дүнием қазақ деп тұрса, мен ешнәрсе істей алмаймын ғой. 

“Инстаграмдағы” парақшаңыздан басыңызға орамал тағып, қамыр илеп, ұлттық тағамдарды пісіріп жатқан суреттеріңізді көрдік. Ет асып, бауырсақ, қазақтың тағы да басқа тағамдарын пісіруді кім үйретті?

Кәдімгі тіршілік үйретті. Ауылда сабан той өткізгенде келіндер мен әжелер болып, жабылып бір-бірімізге көмектесетінбіз. Біреудің үйіне қонақ келсе, оларды бірігіп күтетін едік. Кішкентай күнімнен бастап, қазақ қыздарының ас үйде атқаратын жұмыстарының барлығын көріп өстім.

Көріп жүріп, бәрін үйрендім. Төртінші сыныпта оқығанда сиыр саудым. Оны сауып болған соң, сүтті айырғыштан өткізіп, сосын одан құрт пен май жасайтынбыз. 

Қазақтың мәдениетін жақсырақ түсіну үшін мұнымен шектелмей, ұлттық аспапта да ойнауды үйренген шығарсыз?

Өлең айтатын кезімде арнайы тапсырыспен домбыра жасатып, аспапта ойнауды үйрене бастадым. Бірақ белгілі бір себептерге байланысты домбыра сабақтары қалып кетті. Қазір текке тастағаныма өкініп жүрмін. Дегенмен, әлі де жаспын ғой, бәрібір үйреніп аламын деп ойлаймын. Домбыраның дауысын естігенде ерекше күйге бөленіп, күш аламын. Аспаптан шыққан әуенді сүйсініп тыңдаймын. 

Он жеті жыл бойы белсенді қоғамдық жұмыстармен айналысыпсыз.  Ерте жұмыс істеуіңізге не түрткі болды?

Менің ата-анам бай, ауқатты адамдар емес, қарапайым ауыл тұрғындары. Әкем: «Оқуға түскің келсе, өзіңнің талпынысыңмен түсесің. Біз сені ақша төлеп оқыта алмаймыз», — дейтін. Осы түрткі болған шығар.

Мен көптеген байқауларға, түрлі олимпиадаларға қатысудың арқасында ой-өрісімді дамытып, болашақта оқуға өз еркіммен түсе алатынымды түсіндім. Әкем грантқа түспей қалсам, ауылда қой бағып немесе еден жуып жүретінімді айтып отыратын. Жоғарыдан көрінуге қатты талпынумен еңбегімнің арқасында көздегеніме жеттім.

Байқаулардың арқасында А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университетінің журналистика факультетіне түсіп, 2013 жылы бакалаврды тәмамдап шықтым. Сол жылы-ақ магистратураға түскім келді.

Бірақ ағылшын тілінен деңгейімнің нашар екенін түсінгеннен кейін, емтиханнан сүрінетінімді білдім. Ағылшынды үйрететін курстарға барып, 2018 жылы мемлекеттік грантты иеленіп магистратураға түстім. Әйтеуір еңбегімнің арқасында қажетті балды жинап шығып, 2013 жылғы арманымды бес жылдан соң орындадым.

Назарбаев және Тоқаевпен Қазақстан Халқы Ассамблеясының XXVI съезінде кездесіп, қазақ тілінің маңыздылығы жайлы сөз қозғадыңыз. 

Негізі, баяндамамен шыққандағы басты мақсатым — кеудемді керіп, қазақ тілінде жетік сөйлейтінімді көрсету емес, сөзіме назар аударту.  Өзім журналистпін, халыққа қарапайым тілмен, қысқа да нұсқа нақты ой-пікірлерімді жеткізгім келді.

Қазақша сөйлейтін өзге ұлт өкілдері көп. Олардың ішінде менің таныстарым бар. Жақында Испанияның бір қаласына барып қайттым. Ол елде сіз ағылшын тілін білгеніңізге қарамастан, барлығы испан тілінде сөйлейді. Осы жайтқа сүйсініп, испан тілінің ерекшелігін сезіндім. Испандықтардың өз тілдерін қалай жақсы көретініне куә болдым. Бізде де тілге деген осындай құрмет болса деймін. 

Басында Елбасы және президентпен кездесуге денсаулығымның нашарлығына  байланысты бармаймын деп ойладым. Кездесуге дейін Санкт-Петербургте оқуыма байланысты тағылымдамадан өтіп жүріп,  қатты ауырып қалдым.

Алайда, Алланың өзі жол салып тұрғанда, неге бармасқа деумен елордаға барып, баянадамам арқылы ойыммен бөлісіп, қайтып келдім. Әрине, денсаулығымның әлсіздігі бар, қол-аяғым мұздап, сөз сөйлейтін сәтте қатты қобалжыдым. Қобалжығанымның ешкімге керек емес екенін жақсы түсіндім. Ең басты мақсатым — сөзімді халыққа жеткізу еді. Халық мені түсінген сияқты. 

Сіздің сөзіңіз жазылған видеоны көрген қазақстандықтардың пікірі екі арнаға бөлініпті. Біреулер сізді қолдаса, басқалары жағымпазданып жатыр деп ойлап қалса керек.  

Желіде отырып неше түрлі нәрселерді жазуға болады. Мысалы, мен де видеоны көрсем, бір жағынан сөйтіп ойлап қалар едім. Бірақ жағымпазданды деген көңілге тиеді екен. Ешкім маған: «Сен сөйлейсің, шығып оқисың», — деген жоқ. Адамды танымай, сыртынан әңгіме айту — дұрыс емес нәрсе. Мен өзім ашық мінезді адаммын.

Кез-келген адам маған хабарласып, Instagram желісіндегі парақшама жаза алады. Қазір маған Қазақстанның түкпір-түкпірінен жазып жатқан кісілер көп. Олар: «Сіз жайлы басында басқаша ойлап едік, қазір ойымыз өзгеріп жатыр», — деп айтады.

Бос уақытымда репетиторлықпен айналысам. Кейбір орыстардың өзі: «Алла, саған қарап қазақ тілін үйренгіміз келеді», — дейді. Кейде ата-аналар: «Алла, біз қазақ отбасымыз. Бірақ біздің баламыздың тілі орысша. Ертең алып кете алмай қалады деп оны қазақ сыныбына беруге қорқамыз», — деп ақыл-кеңес сұрап келеді. Ешнәрсені алаңдамай балаларын қазақ сыныбына беруге тілектестігімді білдіремін. Олар айтқан сөзіме құлақ түріп жатады. 

Тағы да ескертіп айтамын, мен баяндамамды өзімді көрсету үшін, қызыл сөз үшін оқыған жоқпын. Мүмкіндікті пайдаланып, тілге назар аударғым келді. 

Қазақ тілінің кең таралып, әлемдік деңгейге көтерілуі үшін не ұсынар едіңіз? 

Өзім қазақша КВН-ды, яғни Жайдарманды жақсы көремін. Мен Жайдарман қатысушыларының тілдік қателіктеріне үлкен мән беремін. Тәрбиеге аса назар аударамын. Кішкентай балалардың өзі сахнаға шыққанда әзілге орысша сөз қосып жіберсек, күлкілі болады, көрерменге ұнайды деп ойлайды. Мен өзім қазақша сөйлегенде арасына орысша сөзді қосып жібергенге қарсымын. Қатысушылар да мұны жақсы біледі.

«Алла апайымыз келіп қалды», — деп айтатындарын дұрыстап, артық сөздерін алып тастайды. Егер бір орысша сөзді естіп қалсам, түртіп алам. Сосын сөз бергенде барлығын жайып саламын. Қателіктерін естігеннен кейін келесі жолы қайталамауға тырысады. Қазақ тілінде қаншама керемет сөздер бар! Солардың барлығын қолданысқа қосуымыз керек. 

Әлемдік деңгейге шығу үшін қазақ тілінің мемлекетте алатын статусын нақтылап алу керек. Халқымыз осыған ерекше назар аударуы тиіс. Содан кейін біз әлем туралы әңгіме қозғай аламыз. 

Болашаққа қойған жоспарларыңыз қандай? 

Қазір менің мақсатым — магистратураны бітіріп, ҚМУ-да (А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті)  журналистика мамандығында оқитын қазақ топтарындағы студенттерге сабақ беру. Оқытушы болып, студенттерге сабақ беруді армандаймын. 

Ескерту! Эксклюзив материалды көшіріп басу үшін редакцияның хат түріндегі рұқсаты қажет! Хат түріндегі рұқсат берілген жағдайда, эксклюзив материалды жарияланған уақытынан 24 сағаттан кейін ғана көшіруге рұқсат беріледі.