Баяндама: Кембридж бағдарламасы бойынша өзімнің іс – тәжірибемде өзгерістер енгізу туралы ойлар
педагогикалық тәжірибесін жетілдіреді және әртүрлі әдіс-тәсілдерді жаңаша қолдана
білуге көмектеседі. Сондықтан білім беру мен оқытудың қазіргі заманғы әдістері
мұғалімнің күнделікті тәжірибесі және кәсіби мәнмәтінмен өзара байланыста
қарастырылады. Алайда, осы жеті модульде қарастырылған идеялар сабақта
пайдаланылатын жекелеген стратегиялар мен тәсілдер сияқты өзара байланыста болады.
Әлеуметтік – сындарлық тұрғыдан білім беруді түсіну осы бағдарламада айтылған «Білім
беру мен білім алудың жаңа тәсілдер» негізінде жатыр (Vygotsky, 1978; wood, 1998).
Балалар өзінің түсінігін өзіндік зерттеулері мен әлеуметтік өзара байланысқа сәйкес
құратын белсенді білім алушылар болып табылады. Жеті модульдердің барлығында
қарастырылатын идеяларды білім беру мен білім алудың жаңа тәсілдері деп санауға
болатынына қарамастан, біз жаңа әдістер ретінде «Диолог арқылы оқыту» мен «Қалай оқу
керектігін үйретуді» ғана қарастырамыз, себебі олар әлуметтік – сындарлық көзқарасымен
тығыз байланысты.
Бұл оқудың маңыздылығы оқушылардың пікірі маңызды деп қарастырылуында, қай
оқушы болмасын өзіне жеке дара көңіл бөлгенді ұнатады, оның пікіріне мұғалім
ризашылығын білдірсе, бала үшін одан артық сый жоқ. Осындай сәттерде оқушылар
өздерінің оқуы үшін жауап беретініне де көздері жетеді. Сабақ топтық жұмыстардан
тұрды, берілген тапсырмалар мұғалімнің таңдаған жаңа әдіс-тәсілдері арқылы жүзеге
асады. Сонымен қатар, Выготский (Мұғалімге арналған нұсқаулық, 28 — бет) когнитивті
дамудың, оқушылар өздерінің (ЖАДА) «Жақын арадағы даму аймағында» жұмыс істесе,
жақсаратындығын атап көрсеткен. ЖАДА оқушы дамытатын дағды мен қабілеттер, өз
бетімен жасай алмайтын тапсырмалар көлемін айқындайды. Бұл тапсырмаларды
орындауда, оқушыларға жаңаны үйренуде тірек болатын ересектердің көмегі немесе
қолдауы керек. Бұл қолдау қарым – қатынасты қамтиды және де, Выготский бұл жағдайда
білім берудің негізгі құралы деп есептейді. Барнс (1971, Мұғалімге арналған нұсқаулық,
38 — бет) сыныпта тіл қаншалықты қолданылса, оқушылардың білім алуына соншалықты
әсер ететінін айтады.
«Бағалау» термині «жақын отыру» дегенді білдіретін латын сөзінен шыққандығы
кездейсоқ емес, себебі бір адам басқа бір адамның не айтып, не істегенін немесе өзін-өзі
бағалауда дербес ойлауын, түсінігін немесе тәртібін мұқият бақылауы болып табылады.
(Нұсқаулық 56 бет). Сыныптағы бағалау тек қана техникалық тәсіл емес. Оның артында
баланың дамуы, оқуы, уәжі туралы түсінік, сонымен қатар өзін-өзі бағалау, қабілеттілік
және күш-жігер сияқты ұғымдарға қатысты құндылықтар жатады. (Александр, 2001)
Көрнекті педагог В. Сухомлинский «Егер балаға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол
бала солай бола алады», — дейді. Демек, шәкіртке жан-жақты терең білім беріп, оның
жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке
тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына, айналасымен санасуына ықпал етері
сөзсіз.
Білім беру жүйесін жаңғырту барысындағы Кембридж бағдарламасы бойынша
оқуға келгенімде көптеген мәселелерді түсінбегенім рас. «Қайда келдім? Неге келдім?
Енді нестеймін?» деген сұрақтар көкейімде түрды да қойды. Басында жүргізіліп жатқан
жұмыстарды «Не үшін бұларды жасап жатырмыз екен?» деген және «Оданда бірден
теорияға көшіп, өзімізге қажеттіні неге алмаймыз?» сияқты күдіктер мен күмәндәр келді
ойыма. Сөйтіп мектептегі тәжірибе кезінде бірден сабақты бастап кеткен біртүрлі көрініп,
басындағы «біртүрлі» деп ойлаған жұмыстарды (тренинг, ынтымақтастық атмосферасын
2
қалыптастыру, топтастыру, ситуациялық және проблемалық тапсырмаларды) жасата келе
оқушыларымды қалыптастырып, содан сон сабаққа кіріскенімді біраз қиындықтар мен
түсінішпеушіліктерді артқа калдырғанымды түсіндім.
Мектептегі тәжірибе өткізу барысында жеті модульді біріктіре қолдандым.
Сабағымда қолдану мақсатым, осы жеті модульде қарастырылған идеяларды сабақта
пайдалана отырып, сабақ сапасын көтеруде, оқушылардың сабаққа қызығушылығын, өз
бетімен ізденушілігін арттыруда тиімді, тиімсіз жақтарын анықтау болды. Мысалы,
өткізген барлық сабақтарыма талдау жасасам, сабақ соңында оқушыларымның пәнге
деген көзқарастарының өзгергендігін байқадым. Бұл жобадағы жеті модуль бойынша өзім
сабақ берген сыныбымда оқытуды сыни тұрғыдан ойлау бағдарламасымен жүргізіп,
оқушылармен бірлескен әрекетімде үйренудің тиімді, оңай жолдарын анықтап, маңызды
жағдайларды шеберлікпен шеше білуге, өз ойын сыни тұрғыдан ойлауға қалыптастыртып,
өз білімдерін бағалауға, ұжым болып жұмыс жүргізе білуге үйреттім.
«Достық,бірлік, ынтымақ — ұранымыз» атты тақырыбында топпен жұмыс істей
отырып, оқушылардың ынтымақтастық атмосферасын ұйымдастырып болашаққа деген
болжауының, көзқарасының позитивті екендігін байқадым. Үлгерімі орташа
оқушылардың өздері де болашақтағы жоспарларын еркін айта алды.
Ал, жаңа ақпараттық технологияларды қолдану барысында байқағаным, оқушылар
өздерін еркін ұстап, барынша оңай жауап беріп, уақытты тиімді пайдаланды.
Осыны негізге ала отырып, «Бейбітшілік сақталады» атты сабағымда оқушыларды
жаңа сабақты ақпараттық — коммуникациялық технологиясы көмегімен меңгеруіне бағыт
бере отырып, өз бетімен жұмыс жасауға жағдай туғыздым. Оқу үлгерімі бойынша
ерекшеленетін екі оқушыны қадағалау барысында бірлескен жұмысқа олар әртүрлі
қатысты. Жақсы оқитын оқушы әрдайым белсенділік танытса, үлгерімі нашар оқушы
басындағы бірінші, екінші сабақта бірлескен жұмыстарда селқостық танытса, үшінші-
төртінші сабақта топтар арасында бәсекелестік туған соң, намыс үшін бірлескен
жұмыстарға қатысуы артты. Олар бірлескен жұмыстарға топтық таныстыруда, топқа
бөлуде, сергіту сәттерінде бір кісідей ат салысты. Күннен – күнге қызығушылықтары
артып, топқа бөлуде өз идеяларын ұсына бастады. Өткізген сабақтарымда оқушылар басқа
оқушылардың жұмысын бағалау мүмкіндігіне ие болды. Өз идеяларын барлығына
түсінікті етіп айта алатындай еркін ұстады. Оқыту барысында дарынды, жақсы оқитын
оқушылар тақырып бойынша өз ойларын жақсы жеткізе алып, жоғары деңгейін ұстап
қалды, ал төмен деңгейдегі оқушыларды дамыту үшін әртүрлі әдістерді пайдалануыма
тура келді. Соның ішінде, «Достық, бірлік, ынтымақ – ұранымыз » атты сабағымдаой
қозғау арқылы балалар өз бетімен эссе жазып және де өз топтарына оқып өз ойларын айту
тиімді болды. Себебі, төмен деңгейдегі оқушы өз деңгейіне байланысты, тапсырманы өз
бетімен орындап, өз ойын еш кедергісіз жеткізуге мүмкіндік болды.
Мен таң қалған жағдай болды, оқушылар суреттерді қарастыра отырып, өткізгелі
отырған сабақтың тақырыбын өздері ашты. Оқушылардың берген жауаптары жаңа
тақырыпқа сәйкес келді. Екі оқушы жұптасқан кезде үнсіз оқушы да өз пікірін айтуына
тура келіп, ашыла бастады.
Ойлаумен ұштастыра білім алуды бағыттайтын оқыту технологиясы — оқу мен жазу
арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту екендігіне көзім жетті. Өйткені, белгілі
тақырыптағы ойды сыни тұрғысынан қарай отырып, ой — толғау, суреттей алу, еске түсіру,
болжау оқушыны да жаңа бір әлемнің жаңалығын ашқандай қалыпқа жеткізді. Кейбір
оқушылар өз ойларын жинақтай алмады, ойлары шашыраңқы болды. Осы оқушыларға
бағыт – бағдар бере отырып дұрыс сөйлеуге, өз бетімен жұмыс жасауға төселдірер едім.
«Не себепті?», «Сен қалай ойлайсын?» деген жеңілдетілген сұрақтар қою мен оқушыға
қолдау көрсету арқылы олардан жауап алар едім. Әрі қарай оқушы ынталана бастайды.
Соның ішінде, «Көктем әні» атты сабағымды айта кететін болсам, менің
бақылауым бойынша, оқушылар өздерін әртүрлі критерий бойынша бағалады.
3
Оқушының бірін – бірі бағалау тиімді әдіс екенін, бір оқушы басқа оқушыны бағалау үшін
не айтып, не істегенін немесе өзін – өзі бақылау жағдайында өзінің дербес ойлауын,
түсінігін немесе тәртібін мұқият қадағалап отыратынынан байқадым.Және де «Көктем
әні» атты сабағымда «Ротация» әдісі нашар оқитын оқушыларымды өз ойларын және де
жаңа қырыннаң ашылды деп ойлаймын. Балаларыма өте ұнады осы тәсіл.
Мен баланың білімге деген қызығушылығын арттыратын жүйелі іс-әрекеттер
ұйымдастыруға талпындым. Осы жолда мынадай етіп топқа бөлдім: тақырыпқа
байланысты хабарламалар, оқушылардың тақырыпқа, жаңа сөздерге, мәтіндерге
байланысты қысқа әңгімелері, шығармашылықпен жұмыс істеуге бағытталған
тапсырмалары (мәтіндерге, сөздерге байланысты қысқа әңгімелер, эсселер), жарыстар,
сайыстар ұйымдастыру, әртүрлі танымдық ойындар ұйымдастыру, сабақтың әртүрлі
формада өтуін қамту. Дегенмен, сабақтың өтілу мазмұнын қаншалықты мазмұнды
өткізуді жоспарлағанмен, оқушылардың сөздік қорларының аз болуы, өзіне деген
сенімнің болмауы, өз ойларын ашық айта алмауы, бірін-бірі тыңдай, бағалай алмауы, өз
беттерінше ізденістің болмауы, енжар тыңдаушы ғана болу, өзге тіл және сабақтан басқа
сөйлейтін орта жоқтығына орай оқушылар үйренгендерін тез ұмытуы сияқты қиындықтар
тәжірибемде кездесіп тұрды.
Бұл өзгерістерге оқушылар бірден үйренісе қойған жоқ, бірте – бірте қызыға
сабаққа қатысып, ашыла түсті. Күннен – күнге жұмыстарында нақтылық, дәлдік пайда
бола бастады. Ойлары да тереңдей түсті. Бір – бірімен жұмыс барысында пікір алмасып,
ой бөлісіп, ортақ шешім қабылдап үйренді. Әр сабағымда оқушылар топтық жұмыстарда
бірлесе отырып, ортақ бір шешімге келер болса, келісетінің, келіспейтінін топта
талқылайтын болса, оқушылар қосымша толықтыратын көзқарастар ұсына алады. Егер
ертеңгі сабағымның мақсаты мен қолданатын әдіс-тәсілдерін бүгін класпен талқылап,
барлық сыныппен не істеуді ойластырар болсақ, оқушылардың табысқа жетуіне көмек
берер едік. Мүмкіндік болса оқушыларға жұмысқа қатысты өз пікірлерін білдіріп,
талқылау үшін уақыт беру маңызды. Пікірталас жүргізу үшін кейбір идеяларды
оқушылардың естеріне салып отырсаң, қажетті дағдыларға үйретесің. Бірақ, идеяларды
оқушылардың өздері ұсынғаны маңыздырақ. Музыка сабақтарында оқушылар өзі жайлы,
өзінің пікірі туралы, сабаққа қатысты т.б. өз ойларын ортаға салған кездері олардың қалай
естіп-түсінетіні, қаншалықты тиімді қатынасатындығы, сенімді түсіндіретіні маңызды.
Сондай-ақ аса маңызды болмаса да, тапсырманың нені көздейтіндігіне байланысты
оқушының сөзі, сөйлеу мәнері қаншалықты еркін, мінсіз әрі сауатты екені және т.б. зор
мәнге ие болуы мүмкін. Оқушылар өзін-өзі басқара алды. Сондай-ақ ақпарат, тұлғааралық
қатынас коммуникативтік дағдылар, АКТ және ойлау дағдылары мән-жайын игерудегі өз
дағдыларын жетілдіре алды. Сабақтағы үдерістерге барлық оқушыларды тарта алдым.
Орта буын сыныптарында жұмыс істегенде бұл оқытудың сыныптағы белсенділік
деңгейін арттыратындығын байқадым. Оқушылардың бойынада тәуелсіздік сезімін
дамытатын жаттығулар орындату жағына көп көңіл бөлемін. Олардың өз бетімен жұмыс
істеуін көбейте отырып, шығармашылыққа итермелеймін. Осы қасиеттерді бұдан әрі
дамыту үшін оқушылардың оқу үдерісін ынталандыратын әдістер мен оқу мазмұнын аша
алатындай жаңа тәсілдер іздеймін. Барлық аталып өтілген жеті модуль балалар дамуының
қолжетімділік дәрежесін анықтайтын кезеңдеріне қатысты және де бір-бірімен өзара
байланысты.
Іс-тәжірибемде болған өзгерістерге, яғни қолданылған әдіс-тәсілдердің,
оқушылармен өткізілген жұмыс түрлеріне қарап олардың білім беруде тиімді екендігіне
көз жеткіздім. Оқу пəні бойынша білім берудің негізгі мақсаты — пəннің мазмұнын, яғни
оқушыларда ғылыми дүниетанымдық негізді қалыптастыруды, олардың ойлау қабілетін
дамытуды, ақпараттандыру құралдарын, ақпараттық технологияларды меңгертуді жəне
оқушыларды өмірге, еңбекке жəне білімдерін жалғастыруға даярлауды анықтауға
бағытталған деп білемін. Сол себепті, сабақтарда танымдылық, тәрбиелік және
дамытушылық қабілеттерін дамыту жолында оқушылармен тереңдете жұмыстар
4
жүргізуді, оқушылардың пəнге қызығушылығын тек сабақ барысында емес, мектеп
кітапханасындағы пəнге байланысты кітаптармен жəне қосымша əдебиеттермен
таныстыру арқылы оятуды, оқу үлгерімі, тəртібі нашар оқушылармен жұмыстар жүргізуді,
АКТ-рын пайдаланып сабақ өткізуді жоспарлау сабақтың сапалы, нәтижелі болатынына
сенімдімін.
Жаңа технологияларды өз тәжірибемде қолдана отырып, оқушылардың білімінің
жоғарылағанын, пайдаланған аудио және бейне жазбалар көрсету арқасында пәнге деген
қызығушылықтары артқанын, ынтасының молайғанын, жалпы барлық сыныпқа жақсы
әсер еткеніне көз жеткіздім.
Тіл адам баласының қарым-қатынас құралы деген сияқты диологтік қатынас жасау
арқылы адам баласы көптеген дүниелерге қол жеткізеді. Ғылыми зерттеу нәтижелері
сабақта диалогтің маңызды рөл атқаратынын көрсетсе, мен де мектептегі тәжірибе кезінде
өткізген жеті сабағымды талдай келе, диологтің оқушылардың қызығушылығын арттыру
мен қатар олардың білім деңгейінің өсуіне үлес қосатындығына көзім жетті. Диалогтік
оқытуда қиындық туғызған кездері де болды, іс – әрекет барысында жеке оқушылар
көрсеткен білім сапасы әртүрлі болды. Себебі, тапсырма беру кезінде деңгейі жоғары
оқушы шапшаң орындады. Ал деңгейі төмен оқушы топқа ілесе алмады. Осы
қиындақтарды жою үшін, жеке тапсырмалар беру арқылы деңгейі төмен оқушыны
сөйлетуге тырыстым. Мысалы: жеңіл сұрақтар қою арқылы да сабаққа қатысуына ықпал
жасадым.
Шынымен, мен үнемі сөйлей бергенімде, оқушыларда селқостық пайда болады.
Сондықтан, сабақ үдерісінде балаларға ой тастап, оларды тақырыпты талдауға
дәлелдеуге, салыстыруға, зерттеуге жетелей бастадым.
Бұл өзгерістерге оқушылар бірден үйренісе қойған жоқ, бірте – бірте қызыға сабаққа
қатысып, ашыла түсті. Күннен – күнге жұмыстарында нақтылық, дәлдік пайда бола
бастады. Ойлары да тереңдей түсті. Бір – бірімен жұмыс барысында пікір алмасып, ой
бөлісіп, ортақ шешім қабылдап үйренді.
Сыныптағы оқып-білу үдерістеріне көбірек көңіл бөлу үшін диологтік оқытудың
бір әдісі-маршрут картасын енгізуді шештім. Бар мәселе оқушылар мұғалім ретінде маған
азырақ тәуелді болуы үшін, сонымен қатар тапсырма орындаған кезде дұрыс орындаудың
бағытын біледі,тұрып қалған жағдайда не істеу керектігін біледі. Сабақ барысында
оқушыларымды қолпаштау арқылы олардың сабаққа деген ынтасын арттыра алдым.
Топтағы оқушыларды жетондар арқылы да бағалап, олардың деңгейін анықтау тиімді
болды. Диалогтік оқыту әдісін өзімнің сабағыма қолданып отыруды дағдыға
айналдырамын. Оқушыларымды осы тәсілге төселдіру үшін көптеген жұмыстар
жүргіземін. Өйткені сабағымда жақсы нәтижелерге көзім жетті. Әсіресе музыка пәні
сабағында зерттеушілік әңгіме жақсы нәтижеге жетелейді деп ойлаймын.
Практика жүзінде үйренген жаңалықтарымды енгізіп, өзгерістер байқадым.
«Үйренуді үйрету» идеясы көз алдымда жүзеге аса бастады. Енді сабақ үдерісінде
оқушылар өз беттерінше жұмыс жүргізіп, жаңа тақырыпты өздері меңгере бастады. Мен
тек бағыт беріп отырдым. Топтық жұмыстарда оқушылардың бірлесіп жұмыс жасауына,
бірге шешім қабылдауына жағдай жасадым.
Бізге жаңа тәсілмен сабақ берген тиімді, екен себебі оқушылар өздері сыни
тұрғыдан ойлай отырып, сөйлей алады сөйлей отырып, сұрақ қояды отырып талдайды,
талдай отырып қатесін табады, қатесін тауып пікір айтады, пікір айта отырып түзетеді,
түзете отырып өздерін-өздері бағалайды. Міне осындай тәсілді қолдана отырып, сабақ
өткенде сыныптағы оқушылар топпен жұмыс жасай отырып, тегіс қызғушылықпен
қатысады.
Қорытындылай келе, бұл жобаның идеясы «Үйренуді үйрету» қазақстандық білім
беру жүйесі үшін өте маңызды. Менің оқушыларым мен Мен өзіндік ізденуге, дербестікке
дайынбыз деп есептеймін. Өйткені өзімнің бойымнан көптеген жаңалықтар мен
өзгерістердің пайда болғанын байқадым және осы жақсыларды ары қарай дамытуға,
5
жетілдіруге көп күш салуға дайынмын! Және де үлгі алатын әріптестерімнің де болғанын
үміт қалдырмаймын. Жеті модульді басшылыққа ала отырып, болашаққа нық сеніммен
алға қадам басу біздің ендігі міндетіміз.
Рахмет ретінде жарнамалардың біреуін басуды сұраймын!
