Дипломдық жұмыс. Агроөнеркәсіптік кешендердің экономикалық тиімділігін арттыру
Дипломдық жұмыс. Агроөнеркәсіптік кешендердің экономикалық тиімділігін арттыру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ …………………………………………………………………………………………. 3
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ
АГРАРЛЫҚ САЛАСЫН РЕТТЕУДЕГІ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗІ
1.1. Аграрлық сала және агроөнеркәсіптік кешен құрылымы ……………. 5
1.2. Аграрлық сала жүйесіндегі мемлекеттік реттеудің негізгі
бағыттары ………………………………………………………………………………… 9
1.3. Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешені және оның реформалау
мен нарықтық қатынастарға көшу кезеңіндегі дамуының негізгі
бағыттары ……………………………………………………………………………….. 26
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АГРАРЛЫҚ САЛАНЫҢ
ДАМУ МӘСЕЛЕРІ ЖӘНЕ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
2.1. Тиімді аграрлық саясатты жүзеге асырудың мәселелері ……………. 34
2.2. Қазақстандағы аграрлық реформаны тереңдету мен кеңейтудің
міндеттері және нәтижесі ……………………………………………………….. 42
2.3. Аграрлық бизнестің тиімді жүйесін қалыптастыру …………………… 59
ІІІ. АГРОӨНЕРКӘСІПТІК КЕШЕНДЕРДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ
3.1. Аграрлық сала өнімінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру және
сатудың көлемін ұлғайту …………………………………………………………. 62
3.2. Агроөнеркәсіптік кешендердің экономикалық тиімділігін
арттырудың жолдары ……………………………………………………………… 64
3.3. Қазақстанның агроөнеркәсіп өндірісін дамытудың негізгі
бағыттары ………………………………………………………………………………. 68
ҚОРЫТЫНДЫ ………………………………………………………………………………. 72
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТЕР …………………………………………………….. 75
Агроөнеркәсіптік кешендердің экономикалық тиімділігін арттыру
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі: Ауыл шаруашылық проблемалары өте күрделі мәселе, еліміздің бүгінгі тіршілігі мен келешегінің мүдделі міндеттернің бірі, бірі емес бірегейі. Президент бұл мәселені бекер көтеріп отырмаса керек. Еліміз экономикасының, егемендігінің, мәдениетінің келешегін жан-жақты ойлап, күрделі міндетті қолға алып отыр деп есептеймін.
Республика Президенті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстанның егемен мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы» деген еңбегінде былай деп атап көрсетті: «…барлық стратегиялық жоспарлардың алдында агроөнеркәсіп кешенінің дамуы, оны жүйелі және батыл реформалау келеді…». «Ауыл, селоны және агроөнеркәсіптік кешенді дамытудың артықшылықтары туралы» Заң қабылдау да осы мақсаттарға арналады.
Мемлекет басшысының идеяларын, қабылданған заңдар мен Республика үкіметінің қабылданған қаулыларын іс жүзінде асыра отырып, Қазақ ауыл шаруашылығы ғылымдары академиясының ғалымдары «Қазақстан Республикасы агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 1993-1995 жылдарға және 2003-2005 жылға дейінгі тұжырымдық Бағдарламасын» жасады.
Оны жасау барысы кезінде мынадай көптеген обьективтік факторлар еске алынды:
- Егемен мемлекет құру;
- Материалдық өндіріс сферасындағы нарықтық қатынас заңдары;
- Адам тамақтануының ғылыми негізделген нормалары;
- Жеңіл және өңдеу өнеркәсібінің шикізатқа деген қажеттілігі;
- Табиғи аймақтардың потенциальдық биоклиматтық мүмкіндіктері;
- Аграрлық ғылым мен техника жетістіктері;
- Ауыл шаруашылық өнім өндірісінің тиімділігі;
- Мемлекеттік аграрлық азық-түлік бағдарламасының мақсаты, міндеттері мен өлшемдері;
Бағдарламада жергілікті жағдайда азық-түлік және өнеркәісп үшін шикізат өңдірудің тиімділігі, сондай-ақ, негізгі ауыл шаруашылық өнімдерін сыртқа шығару және сырттан алу мүмкіндіктері ғылыми тұрғыдан обьективті және қатаң түрде талданды.
Тұжырымдық бағдарлама тиісті министрліктер мен ведомстволар, облыстық әкімдер мен Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің мәжілісінде сындарлы жағдайда қаралып, Үкіметтің арнаулы қаулысымен мақұлданды. Сөйтіп, мемлекеттің жаңа аграрлық саясатының негізі қаланды.
Әңгіме – ауылды қазіргі орын алып отырған дағдарыс жағдайынан шығаруда ғана емес. Әрине, егіндікке жарайтын жер, шабындық, су толық және тиімді пайдаланылмай келеді. Ауыл шаруашылығы жұмыстары жан –жақты қамтылған, арзандау техника емес, білектің күшіне қарап қалды. Негізінен соның салдарынан егіндік пен мал басы кеміп кетті. Ауылдық жерде жұмыссыздық бой көтеріп, колхоз, совхоз тараған тұста жастардың қалаға қаш-қаштауы кең орын алып кеткені де белгілі. Көптеген денсаулық, мәдениет орындары қаңырап қалды.
Қазақстан Республикасының саяси тәуелсіздігі оның алдына экономикалық дербестік міндетін қойып отыр. Қазақстанның мұндай дербес экономикалық көтерілуі қайта жаңғырту мен елдің әрі қарай даму жолына терең теориялық негіздеу арқылы ғана іске асуы мүмкін.
Қазақстан экономикасының қазіргі даму кезеңінде бір – бірімен байланысты мынадай екі міндет шешілуге тиіс: нарықтық қатынастарды қалыптастыруды аяқтау және дағдарыстан шығу. Соңғы жылдары еліміздің әлеуметтік экономикалық дамуында едәуір оң өзгерістерге қол жеткіздік: біріншіден, Қазақстан егемен тәуелсіз мемлекет болды; екіншіден, біз кең ауқымды әлеуметтік, саяси және экономикалық реформаларды жүргізе бастадық. Сөйтіп, мемлекеттік — ұжымдық дүниетанымды жекешіл дербес дүниетаныммен ауыстырдық. Дегенмен де, экономикалық әл – ауқатымыз әлі де болса күрделі, шиеленіскен жағдайда тұр. Мысалы, бәсекелестерге қабілетсіздік, көптеген кәсіпорындардың тұрып қалуы, дәстүрлі өткізу рыноктарын жоғалту, төлемсіздіктер мен өндірістің құлдырауы, міне, осылардың барлығы, бізде соңғы жылдары өндіріс деңгейінің екі еседен артық қысқаруына, ал бюджеттік түсімдердің одан да көбірек қысқарылуына әкелді. Сол себепті, жағдайдың оңалуы үшін көп іс істеу қажет. Осы тұрғыдан шыға келіп, оқырман қауым назарына ұсынылып отырған дипломдық жұмысымда қарапайымда белгілі қағидалармен қатар аграрлық шаруашылықтың күрделі мәселері, алға қойылған мемлекеттік бағдарламалар қозғалады.
Зерттеудің мақсаты: дипломдық жұмыста нарықтық өзгерістерге байланысты болатын процестер мен құбылыстарды бір жүйеге келтіру, аграрлық рынокті қалыптастыру, мемлекеттік реттеудің қажеттілігі, салық салу проблемалары – зерттеудің одан кейінгі маңызды тақырыптарын бір жүйеге келтіруге талпыныс жасалады.
Зерттеудің міндеттері:
— Қазақстан Республикасының экономикасының аграрлық саласын реттеудегі ғылыми негізі анықтау;
— Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешені және оның реформалау мен нарықтық қатынастарға көшу кезеңіндегі дамуының негізгі бағыттарын саралау;
— Қазақстан Республикасының аграрлық саланың даму мәселері және шешу жолдары анықтау;
— агроөнеркәсіптік кешендердің экономикалық тиімділігін арттырудың жолдары сипатттау.
Зерттеудің құрылымы мен мазмұны:
Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ
АГРАРЛЫҚ САЛАСЫН РЕТТЕУДЕГІ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗІ
1.1. Аграрлық сала және агроөнеркәсіптік кешен құрылымы
Қазіргі заманғы ауыл шаруашылығының осындағы экономикалық процестерге және ауыл шаруашылығы өнімдерінің рыногіне үлкен бизнестің әсері күшейген шақтағы аралас салалармен тығыз топтасып кетуі ауыл шаруашылығындағы экономикалықбағыттарды аралас салалардың әсерінен бөлек қарастыру терең зерттеуге мүмкіндік бермейтіндіктен, агробизнесті жүзеге асырудың теориялық-әдістемелік негіздерін дамыту және практикалық әдістерді оқып үйрену қажеттілігі туады.
70 жылдардың отандық ғылымында ауыл шаруашылығын аралас салалармен бір кешенде зерттеу дами бастады. Тиісінше “агроөнеркәсіптік кешен” атауы пайда болып, ғылыми және практикалық сөз қолданысына енді. Оның үш саласы – қор шығаратын салалар, ауыл шаруашылығының өзі және ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу, тасымалдау, сақтау және өткізумен айналысатын салалар кешені. Осы салалармен байланысты іскерлік қызмет өзінің айрықша ерекшеліктеріне қарамастан өзара тәуелділік және өзара әсер етушіліксіз табысты жұмыс істей алмайды және дамымайды. Сондықтан да агробизнестің салалары да төрт негізгі сфераға бөлінеді (1 – схеманы қараңыз).
****
Қаржылық саясаты селода көпукладты экономиканы құрудың бастапқы кезеңінде бәсекелестікті тудыруға және дамытуға жағдай жасауы керек. Сондықтан да қаржылық көмек ең алдымен тауар өндірушілерді қолдау үшін мемлекеттік бағаны қамтамасыз етуге, агралық сфераны жеңілдікпен қаржыландыруға көмектесетін коммерциялық банкілердің шығындарын жабуға, сондай-ақ жекелеген селолық аудандар, экологиялық аймақтар жөніндегі бағдарламаны жүзеге асыруға, шаруашылық айналымынан шығып қалған ауыл шаруашылығы жерлерін қайта қалпына келтіруге бағышталуы тиіс.
Тауар өндірушілерді бюджет есебінен кең көлемде қаржыландыру нарықтық экономика толық орнатылғанда ғана мүмкін болады. Мұндай жағдайда мемлекеттік қаржылық қолдау шаруа қожалықтарын ұйымдастыруға, табиғат апаттарының шығындарын өтеуге, су шаруашылығы және топырақты суландыру жұмыстарын жүргізуге, ауыл шаруашылығындағы жаңа немесе ерекше қиын өңдірістерді ұйымдастыруға бағытталады.
