Қазақша реферат: Балалар ұжымында саналы тәртіп |

Саналы тәртіп ұжым арқылы ңалыптасады. Оқушыларды саналы тәртіпке тәрбиелеу бүкіл оқу-тәрбие процесінде жүреді. Ол оқуда, еңбекте, қоғамдық жағдайда, қызметте, ойында, дене тәрбиесінде, т.б. баланың іс-әрекетінің, қарым-қатынасының барысында атқарылады, іске асады. Саналы тәртіп тәрбиеден бөлек. Саналы төртіп -тәрбиенің ең жоғары сатысы. Себебі, төрбие нәресте ананың құрсағында пайда болғаннан басталса, саналы тәртіп тәрбиенің нәтижесі ретінде бала санаға жүгінген кезден бастап қалыптасады. Саналы тәртіпке педагогикалық басшылық керек. Ата-ана, үстаздар балаларға, шәкірттерге санальі тәртіп беруде, саналы төртіпке үйретуде үстаздың жетекшілік қызметті атқаруы тиіс.

Ата-ана, үстаздар баланы, шөкіртті саналы тәртіпке тәрбиелеу үшін саналылықты керекті мөлшерде ғана ба-ланың ңытығына тимей, көңілін қалдырмай, көзін жет-кізіп, түсіністікті ойға сіңірген жөн. Ол үшін ата-ана, ұстаз демократ болуы керек, баланың жасымен, тәжірибе-сімен санасқаны жөн. Саналы тәртіпке талап керек. Демократ екенмін деп ба-ланың айтқанына көне берсек, одан да жақсы нәтиже шықпайды. Талап — ата-ананың балаға, үстаздың шәкірт-ке қойған тілегі, ультиматумы, өмір кредосы. Талапты үс-таз шәкіртке, ата-ана балаға, бала ата-анаға, шәкірт ұстазға қоя береді. Талап арқылы түсіністік туындайды. Төр-тіптік жүйенің талаптары оқушыны жан-жағынан қам-тиды: оқуға, еңбекке, қоғамдық жұмысқа, жолдас-жораға, ұжымға, өз-өзіне, қоғамдық мүліктерге, ұстаздарға, ата-аналарға, от басындағы өмірге, т.б. талаптары болады.

Тәртіпке шақыратын талаптар баланы шынықтырады, қызметке (оқуға, еңбекке, т.б.) зейінін оятады, рухани байлығын молайтады, ерік, жігерін ңатайтады. Осы-ның арқасында тәртіптілік пайда болады. Баланың саналы төртібінде ата-аналар мен үстаздар үлкен рөл атқарады. Солардың қатаң бақылауының нәти-жесінде баланы төртіпке шақырамыз. Әрине бала ата-ананың, ұстаздың айтқанының бәрін орындаудан қашуы да мүмкін. Бұл жерде өтірік те, қиқарлық та, бірбеткей-лік те болады. Ондай жағдайды болдырмау үшін ата-ана, үстаз алған бағыттан таймауы керек. Бастауыш сынып оқушыларының төртіптік санасы жетілмеген. Ал орта буын оңушыларында сана әлсіз, жалқау, еріксіз, жігерсіз, жора-жолдастардың, көшенің ықпалында болуы мүмкін. Сондықтан ата-ана осы кемшіліктерден арылудың жолын қарастырғаны дұрыс. Сана мен мінез-құлықтың арасында айырма бар. Сана — объективті шындықты идеалды түрде бейнелеудің адамға ғана тән ең жоғары формасы. Мінез — адамның негізгі өмірлік бет алысын және оның өзіндік әрекетінің айырмашылығын сипаттайтын қасиеттер жиынтығы.

Мінез санаға сіңу керек, саналы төртіпке көтерілуі қажет. Ол үшін А.С. Макаренко айтқандай жаттығу керек. Саналы тәртіпті жаттығулар арңылы санаға сіңіріп төрбиелейміз. Саналы тәртіпке талаптан басңа насихат, ағартушылық керек. Баланы рухани байлыққа кенелтіп, арнайы ағарту сауатын ашып саналы төртіпке шақыруымыз ке-рек. Бұл жерде балалар ұжымының атқаратын рөлі ерек-ше. Олардың қоғамдық-ұжымдың шешімдері жеке бала-ны қоғамдық пікірді сыйлауға, онымен санасуға, тыңдауға мөжбүр етеді. Жүгенсіздік, мәдениетсіздік, үлкеннің айтңанын тың-дамау жасөспірімді жарға соңқызады, өмірде опық жегізеді. Ондай бала өмірде көптеген ңиыншылыңңа кезде-седі. Тәртіпсіз бала бірден көзге түседі. Сондықтан ата-анаңың, үстаздардың маңсаты сондай балаларды жөнге салу. Есейе келе ондай балалар жолдан таяды. Ондайды «Қисың ағашты түзеткенмен бірдей», дейді халық.

Мәдениетті, төртіпті, жинақты бала да бірден көзге түседі. Бірақ соның қайсысы шын төртіпті, ңайсысы жалған екенін ажыратып білуіміз керек. Саналы тәртіп төрбиесінің нәтижесі баланың іс-әрекеті арқылы анықталады. Тәртіпсіз іс бітпейді. Тәртіп барлық кезде ке-рек. Тәртіпсіз қоғам жоқ.
Бесінші сұрақ бойынша қорытынды: Саналы төртіп тәрбиеліліктің ең жоғары сатысы. Ондай тәртіптің қалыптасуы ңоршаған ортаға байланысты. Саналы тәртіпті ңалыптастыру үшін балаға жалпы ортақ талап қоя білу керек. Талапты ата-ана, мектеп ұстаздары, жора-жолдастары, мектеп ұжымы қояды, баланы жат-тыңтырады, жақсы істерін мақтайды, жаман істеріне сын айтады, жаман әдеттен арылуға үйретеді.