ТҮРЛІ КӨЛІКТЕР МЕН ҚҰРЫЛҒЫЛАРДАН ЖАРАҚАТТАНУДАН ҚОРҒАНУ

Әртүрлі жабдықтарды, машиналарды және механизмдерді пайдалану кезінде айналмалы дискілер, конвейерлер, көтергіш және тасымалдау құрылғылары, роботтық кешендер, өңделетін бөлшектер, кескіш құралдар, тісті доңғалақтар, әр түрлі белдіктер, тізбекті берілістер және т.б. қозғалмалы бөліктер белгілі бір деңгейде қауіп тудырады. Сонымен қатар, жабдықтардың жұмыс кезіндегі айналмалы және айналмалы- трансляциялық қозғалысты орындайтын факторларды атауға болады::
электр тоғы;
электромагниттік өріс;
радиациялық сәулелену;
жылу сәулелері;
шу;
діріл және т.б.
Адамға жарақат алу қаупі жалынның ұшуы, ыстық бу ағынын атқылауы және т.б нәтижесінде туындайды. Жоғарыда аталған жағдайларды талдау адамдарға қауіп төндіретін жабдықтар, механизмдер мен механизмдердің айналасында олардың белгілі бір белгілері туралы айтуға негіз береді.
Қауіпті аймақ — белгілі бір аймақтағы жұмыс жасаушыға қауіпкелтіріп және (немесе) зиянды өндірістік факторлар арқылы әсер етуі мүмкін орын. Қауіптілік аймағы нақты шекарамен шектелуі мүмкін, мысалы, баспа мөртабандары арасындағы, белбеу және жетек механизмі аралықтары арасындағы және т.б., немесе техника маңындағы қауіп алаңындағы ауысып, алмасып отыратын жылжымалы құрылғылардан келетін қауіп.

Сурет. 28.1. Қауіпті аймақ шекарасының кестесі

мысалы, крандармен жүктерді жылжытқанда, өнеркәсіптік роботтарды қолданған кезде, машинада әр түрлі бөліктерді өңдеу режимі мен сипатын өзгерту және т.б. да жағдайларда.
Тұрақты элементтерді орнату кезінде өздігінен жүретін кранның қауіпті аймағының шекарасын құру мысалын қарастырайық, мысалы, негізгі плиталарды орнату.
Қауіпсіздік аймағының шекарасы (28.1 сурет), іргетас плиталарын орнату үшін кран қолданылған кезде мына формула бойынша анықталуы мүмкін:
R0 = RM+ 0,5 + S,
мұндағы R0 — қауіп аймағының радиусы; RM — кран ілмегінің максималды қашықтығы; a — бөліктің ұзындығы; S -ілмектің жүкті жеткізе алатын аралық қашықтығы.
Әртүрлі жабдықтарды, машиналарды және механизмдерді жобалау және пайдалану кезінде қауіпті аймақта адамдардың жүруін болдырмау керек немесе оның болу қаупін азайту керек.
Бұл мақсаттар үшін қорғаныс құралдарының (жеке және ұжымдық) қызметі пайдаланылады, яғни бұл арқылы бір немесе бірнеше қауіпті немесе зиянды өндірістік факторлардың әсерін болдырмау немесе азайту м.мкіндігі туады. Ұжымдық қорғану құралдары мақсатқа сай және әрекетету принциптері бойынша жіктелуі мүмкін.
Қызметтік қағидасына сәйкес, ұжымдық қорғанудың негізгі құралдарын төмендегіше бөлуге болады:

қоршау;
қауіпсіздік:
бұғаттау;
қауіпті хабарлау сигналы;
қауіпсіздік белгілері;
қашықтан басқару;
арнайы қауіпсіздік функциялары.
Қауіпсіздік белгілері мен арнайы қорғаныс құралдарын қоспағанда, осы ұжымдық қорғаныс жабдығы технологиялық жабдықтың ажырамас бөлігі ретінде қарастырылуы керек.
Жабдықтардың, механизмдердің және механизмдердің қауіпсіздігі сындарлы шешімдермен қамтамасыз етілмеген жағдайда, өндірістік процестерді ұйымдастыру және ұжымдық қорғану құралдарын, жеке қорғану құралдарын пайдалану керек.
Қауіпсіз қорғаныс құралдары қауіпті аймақта адамның пайда болуына жол бермейді. Олар стационарлық (алынбайтын), жылжымалы (алынбалы) және портативті түрде қолданылуы мүмкін. Қорғау құралдарының түрін таңдау, оның конструктивтік ерекшеліктері мен жабдықтың пайдаланылу ерекшеліктеріне тән қауіпті немесе зиянды өндірістік факторларға байланысты болады; олар: жабдықтың өзіндік ерекшеліктері; құрылғы түрінде; аймақтағы жұмысшаның орналасуы [15, 16, 19].
Қауіпті аймақтағы машина, механизмдер немесе қауіпті саналатын аймақ ішінара оқшауланған кезде стационарлық қоршаулармен толық жабдықталған деп есептелуі мүмкін. Олар қауіптілік аймағында қосалқы жұмыстарды жүргізу қажет болғанда пайдаланылады: жұмыс құралының ауыстырылуы, бақылау шаралары және т.б.
Жылжымалы қоршаулар құралдары арқылы механизмнің немесе машинаның жұмыс бөліктері қоршауға алынады.
Ондай аймаққа тек қауіп-қатерге душар болған кезде кіруге тыйым салады. Жылжымалы қоршау құралдары уақытша пайдаланылып, жөндеу және бұзып-соғу сынды басқа да жұмыстар барысында жұмыстардың түрлерін үшін орнатылады. Олар әдетте 1,7 м биіктіктегі қалқандар түрінде орнатылады.
Құрылымдық тәртіпте қорғайтын қоршау құралдары келесідей түрде қолданылуы мүмкін:
дәнекерленген немесе құйма арқылы жасалған құрылғылар;
бүтін қатты қалқандар;
экрандар;
торлар;
қатты жақтаулы торлар.
Қорғау құралдарының материалдары ре тінде металдарды,

пластмассаны, ағаштарды пайдаланады. Егер жұмыс барысында технологиялық процестің барысын қадағалау қажет болса, қорғаныс құралдары мөлдір материалдардан жасалады.
Қауіпсіздікті қорғау құралдары жабдықтарының кез-келген көрсеткіш параметрлері рұқсат етілген мәндерден асып кетсе немес басқа да төтенше жағдайлар кезінде жабдықты, механизмдерді, машиналарды автоматты түрде өшіретін қауіпсіздік құрылғылары болып есептеледі.
Оқшаулау қорғаныш құралдары адамдардың қауіпті аймаққа ену мүмкіндігін болдырмауды немесе адамның қауіпті аймақта болған уақыттары ішіндегі қауіпті факторды болдырмауды қамтамасыз етеді. Оқшаулау құрылғыларының мынадай түрлері бар: механикалық, электрлік, фотоэлектрлік, гидравликалық, пневматикалық; аралас және т.б.
Мысалы, фотоэлектрлік бұғаттау әрекетінің қағидаты жарық ағынының фотоэлементтерге түсуі және жарықтық сәулеленумен жабдықталған жабдықтардың, машиналарды және машиналардың зиянды аймағын қорғауға негізделген. Мысалы, жарық ағыны өзгерген кезде немесе адам қауіпті аймаққа кіргенде сигнал, фотоселектен жабдықты өшіретін құрылғыға және сол арқылы адамды қорғайтын арнайы құрылғыға келеді.
Сигналдық қорғау құралдары жабдықтардың, машиналардың және механизмдердің жұмысы туралы, сондай-ақ туындайтын қауіпті және зиянды өндірістік факторлар туралы ақпаратты береді. Шұғыл ескерту және ескерту сәйкестендіру ақпараттарын бір-бірінен айқындап, ажыратып отырады.
Ақпараттың әдісіне сәйкес, сигнал беру дыбыстық, көрнекі, біріктірілген болуы мүмкін (дыбыс және жарық үйлесімі).
Қауіпсіздік белгілерінің төрт тобы бар:
тыйым салушы;
ескертуші;
нұсқаулықты;
сілтеуіш.
Қауіпсіздік белгілерінің кейбір түрлері 28.2. суретте көрсетілген:
Қашықтан басқару жүйелері белгілі бір қашықтан, визуалды немесе телеметрия мен теледидар жүйелері арқылы қауіпті аймақта болған процестерді бақылауға мүмкіндік береді. Жабдықтардың жұмыс режимдерінің параметрлері немесе қауіпті аймақтардағы технологиялық … жалғасы