Курстық жұмыс: Саясаттану | Қазақстан Республикасы ақша-несие саясаты

Кіріспе…………………………………………………………………………………………………3-4
I бөлім. Ақша-несие саясаты: мәні, құралдары мен әдістері
1.1. Ақша-несие саясатының мәні және мақсаттары…………………………..5-11
1.2. Ақша-несие саясатының құралдары мен әдістері………………………..11-16
II бөлім. Қазақстан Республикасы ақша-несие саясатының мақсаттары, бағыттары, құралдары мен әдістері
2.1. Ақша-несие саясатын жүргізудегі Орталық банктің ролі мен құқықтары……………………………………………………………………………………………17-19
2.2. Орталық банктің ақша-несие саясатының құралдары мен
әдістері………………………………………………………………………………………………..20-24
2.3. Орталық банктің ақша-несие саясатының бағыттары…………………..24-31
III бөлім. Ақша-несие саясатының стратегиялық мақсаттары және ақша-несие саясатын жүргізу құралдарын жетілдіру жолдары
3.1. Ақша-несие саясатының стратегиялық мақсаттары……………………..32-38
3.2. Ақша-несие саясаты құралдарын жетілдірудегі кейбір
мәселелері……………………………………………………………………………………………38-41
Қорытынды………………………………………………………………………………………….41-43
Қолданылған әдебиеттер тізімі……………………………………………………………43-44
Қосымшалар…………………………………………………………………………………………44-48
Кіріспе.
Қазақстан Республикасы таяу болашақта әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 мемлекеттің қатарынан орын алуды мақсат етіп отырғаны белгілі. Ал осы межеге жету едәуір дәрежеде ақша-несие саясатының тұрақтылығына байланысты.
Еліміздегі ақша-несие саясатын анықтайтын және жүзеге асыратын орган ретінде Қазақстан Ұлттық банкісінің алдына Елбасымыз үстіміздегі жылдың қаңтарының 19-дағы өз жолдауында келесі міндеттерді қояды:
— инфляция қарқынының бәсеңдету және инфляцияның өсуінің теріс салдарларын азайту үшін нақты айырбас бағамының тиісті икемділігін қолдауға және сонымен бірге экономикалық өсуді ынталандыру;
— ең төменгі резервтік талаптарды есептеу әдістемесін жетілдіру.
Ақша-несие саясаты елдегі қаржы нарығының тұрақтылығын сақтауға, сақтандыру нарығының, бағалы қағаздар нарығының әрі қарай дамуына және банк жүйесінің нығая түсуіне, экономикалық нақты секторды банктердің несиелеуінің әрі қарай өсіру үшін жағдай жасауға, сондай-ақ жинақтаушы зейнетақы қорларының жетілдірілуіне мүмкіндік туғызады.
Өз мәніндегі ақша-несие саясатын жүргізу ғана Ұлттық банкке және оның жүргізіп отырған ақша-несие саясатына деген нарық қатысушыларының және жалпы халықтың сенімін қамтамасыз ететін болады.
Менің курстық жұмысыма дәл осы тақырыпты таңдауыма болашақтағы мамандығыма қатыстығы біршама әсер етті. Болашақ қаржыгер ретінде мені Қазақстанның қаржы жүйесінің, банк жүйесінің және де ақша-несие саясатының даму бағыттары мен проблемалары қызықтырды. Өйткені, қазіргі таңда еліміздің ақша-несие саласы қалыптасудың қиын жолынан өтіп, даму жолына шықты.
Курстық жұмысымда келесідей мәселерді қарастырдым:
— Ақша-несие саясатының мәнін ашу, оның мақсаттарын анықтау;
— Ақша-несие саясатының құралдары мен әдістерін қарастыру;
— ҚР Орталық банкі – Ұлттық банктің ақша-несие саясатын жүргізудегі рөлі мен құқықтарын анықтау;
— Ұлттық банктің ақша-несие саясатының жүргізудегі қолданатын құралдары мен әдістерімен танысу;
— Ұлттық банктің жүргізетін ақша-несие саясатының бағыттары;
— ҚР-дағы ақша-несие саясатындағы стратегиялық мақсаттарды анықтау;
— Ақша-несие саясатын жетілдіру жолдары және олардың тиімділігін анықтау;
Жалпы курстық жұмысымның бірінші бөлімінде ақша-несие саясатының мәнін ашып, түрлерін қарастырылады. Сондай-ақ ақша-несие саясатының мақсаттары сипатталады.
Екінші бөлімде бүгінгі таңдағы ҚР-ның Оталық банкі – Ұлттық банктің жүргізіп отырған ақша-несие саясатының бағыттары, оның қолданатын құралдары, соңғы жылдардағы нәтижелері беріледі.
Үшінші бөлімде ҚР-ның ақша-несие саясатының стратегиялық бағыттары, болашақтағы даму тенденциялары, Ұлттық банктің 2005-2007 жылдарға арналған ақша-несие саясатының бағыттары жазылған.
Курстық жұмыстың жазылу барысында келесідей оқу-әдістемелік құралдар қолданылды: С. Б. Мақыштың «Ақша айналысы және несие», Ғ. С. Сейітқасымовтың «Ақша, несие, банктер» оқулықтары, «ҚР-ның Ұлттық банкі туралы» ҚР Заңы, «Аль-Пари», «ҚазМҰУ хабаршысы. Экономикалық сериясы», «Финансы и кредит», «Саясат» журналдары, «Егемен Қазақстан», «Нұр-Астана» газеттері пайдаланылды.
I бөлім. Ақша-несие саясаты: мәні, құралдары мен әдістері
1.1. Ақша-несие саясатының мәні мен мақсаттары
Ақша-несие саясаты – бұл айналыстағы ақша жиынын, несие көлемін, сыйақы мөлшерлемесін өзгертуге, жалпы банк жүйесінің қызметін реттеуге бағытталған шаралар жиынтығы. Ақша-несие саясатының саясатының макроэкономикалық деңгейдегі субъектісі – Ұлттық банк болып табылады. Ал ақша-несие саясатының Ұлттық банк тарапынан реттеу объектілеріне экономикадағы қолма-қол және қолма-қол ақшасыз жиынтығы жатады.
Нарық жағдайында банк жүйесі екі деңгейде болады: Орталық банк (эмиссиялық) және коммерциялық (депозиттік) банк. Коммерциялық банктердің негізгі функциясы несие беру және салымдарды өсіру. Осындай шаруалардың нәтижесінде коммерциялық банктер ақша ұсынысын кеңейтеді. Банк жүйесі құнды қағаздарды алып-сатумен айналысады.
Орталық банк ұлттық валютаны айналымға шығарады, мемлекеттің алтын резервтерін сақтайды, коммерциялық банктердің міндетті резервтерін сақтайды, коммерциялық банктердің міндетті резервтері банктері арасындағы шот айыру ретінде пайдаланылады. Орталық банк халықаралық ақша нарығында сатушы және сатып алушы қызметін орындайды және шет мемлекеттердің және банктерінің істерін үйлестіреді. Барлық мемлекеттерде орталық банк ақша-несие саясатын қалыптастырады және жүзеге асырады, коммерциялық банктерінің іс-әрекетін қадағалайды және ұйымдастырады. Орталық банк пен коммерциялық банк операцияларының және банктен тыс секторлардың шешімдері нәтижесінде экономикадағы ақша ұсынысының өзгеруіне ықпалын тигезеді.
Орталық банк ақша ұсынысын ақша базасына және мультипликаторға әсер ету арқылы қадағалайды. Ақша ұсынысының нақты көлемін коммерциялық банк операцияларының нәтижесінде несиені қабылдау және беру арқылы құрылады.
Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттік ақша-несие саясатын анықтайтын және жүзеге асыратын орган болып табылады. Қазақстан Ұлттық банкі ақша-несие саясатының басты мақсаты: ұлттық валютаның тұрақтылығын, яғни оның төлемқабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты тұрақтылығын қамтамасыз етуді көздейді.
Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттік ақша-несие саясатын анықтайтын және жүзеге асыратын орган болып табылады. Қазақстан Ұлттық банкі ақша-несие саясатының басты мақсаты ұлттық валютаның тұрақтылығын, яғни оның төлемқабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты тұрақтылығын қамтамасыз етуді көздейді.
Ақырғы мақсат:
а) экономикалық өсу
ә) толық жұмысбастылық
б) бағаны тұрақтандыру
в) төлем балансын тұрақтандыру
Аралық мақсат:
а) ақша жиыны
ә) пайыз мөлшерлемесі
б) айырбас курсы
Ұлттық банк ақша-несие саясатының мақсаттарын жүзеге асырады:
1) ақша жиынын белгілі бір деңгейде ұстап тұру (қатаң монетарлық саясаты);
2) немесе пайыз мөлшерлемесін ұстап тұру (икемді монетарлық саясат)
Ақша саясатының варианттары ақша нарығының графигінде әр түрлі бейнеленеді. Қатаң саясат ақша жиынын ақшаның ұсынысын қисығының вертикалды жағдайына сәйкес келетін деңгейінде орналастырады. Ал икемді монетарлық саясатты ақшаның ұсынысы қисығы горизанталды түрде болады. Ақша-несие саясатының вариантын таңдау көп жағдайда ақша сұраныспен байланыста болады. Мысалы, егерде ақшаға сұраныстың өсуі инфляциялық үрдістермен байланысты болса, онда ақша жиынын қалыпты ұстау үшін қатаң саясатты пайдаланған жөн, бұл жағдайда ақша ұсынысын вертикалды түрде бейнелейді.
Егерде ақша айналымның күтпеген, кездейсоқ өзгерісі нақты айнымалылардың динамикасын сақтап қалса, онда пайыз мөлшерлемесін қалыпты деңгейде ұстап тұратын саясат пайдаланылады. Бұл жағдайда ақша ұсынысы горизанталды болады. LS қисығының бұрыштық көлбеуіне байланысты ақшаға сұраныстың өзгерісі немесе ақша жиынына , пайыз мөлшерлемесіне әсер етеді. Орталық банк бір мезгілде ақша жиыны мен пайыз мөлшерлемесін тіркей алмайды. Мысалы, ақшаға сұраныс өскен кезде тұрақты пайыз мөлшерлемесін ұстап тұру үшін, банк ақша үсынысын кеңейтеді, оны сұраныстың өсуіне байланысты пайыз мөлшерлемесін өте тез өсірмеу үшін жасайды ( Бұл құбылыс LD қисығын оңға қозғалтады, тепе-теңдік нүктеде өзгертеді). /Қосымша А/
Мұндағы R – пайыз мөлшерлемесі
М – ақша жиыны
Шаруашылық жағдаятына байланысты ақша-несие саясатының екі типі болады:
1) рекстрикциялық ақша-несие саясаты
2) экспанциялық ақша-несие саясаты
Рестрициялық ақша-несие саясаты – екінші деңгейлі банктердің несиелік операциялар көлемін шектеуге және қатаң шарт белгілеуге, сондай-ақ сыйақы мөлшерлемесінің деңгейін арттыруға бағытталған шаралар жиынтығы.
Экспанциялық ақша-несие саясаты – несие беру көлемін кеңейтумен, айналымдағы ақша жиынының өсуіне бақылаудың әлсіздігімен және сыйақы мөлшерлемесінің төмендеуіне байланысты сипатталады. Соңғы жылдардағы ақша-несие саясатының басты көздеген бағыты: инфляцияны төмендету және теңгенің тұрақтылығын қамтамасыз ету.
Ақша-несие саясатының табыстау механизмі және оның салық-бюджет, валюта саясаттарымен байланысы:
Монетарлық саясат өте күрделі табыстау механизмінен тұрады. Жалпы саясаттың тиімділігі әр бөліктің сапалы жұмысына тәуелді. Ақша-несие саясатының төрт түрлі табыстау механизмін қарастыруға болады:
1) Орталық банк саясатының салдарынан нақты ақша ұсынысының (М/Р)S мәнінің өзгеруі
2) Ақша нарығындағы пайыз мөлшерлемесіненің өзгеруі
3) Пайыз мөлшерлемесінің динамикасына байланысты жиынтық шығындардың (әсіресе инвестициялық шығындардың) реакциясы
4) Жиынтық сұраныстың өзгеруіне байланысты өнім көлемінің өзгерісі
Ақша ұсынысының өзгерісі мен жиынтық ұсыныс реакциясының арасында тағы екі аралық баспалдақ жатыр, осы жағдайлар соңғы нәтижедегі көп ықпал етеді
Нарықтық пайыз мөлшерлемесінің өзгерісі экономикалық агенттердің қоржын активтерінің құрылымының өзгеруіне байланысты болады, ал бұл өзгерістер Орталық банктің ақша саясатын кеңейтуінің салдары. Мұндай саясаттың салдары ретінде активтің басқа түрлерін сатып алу, несиенің арзандауы, нәтижесінде пайыз мөлшерлемесінің төмендеуі байқалады. Ақша нарығының реакциясы LD қисығының тікшелеу болуынан ақшаға сұраныстың сипатына, түріне тәуелді болады.
Ақшаға сұраныс пайыз мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты сезімтал болса, онда ақша жиынының өсуіне пайыз мөлшерлемесінің болымсыз өзгеруі әсер етеді. Және керісінше, ақшаға сұраныс пайыз мөлшерлемесінің өзгерісіне әлсіз әсер етсе, онда ақша ұсынысының өсуі пайыз мөлшерлемесінің едәуір төмендеуіне алып келеді. /Қосымша Б/
Келесі қадам, пайыз мөлшерлемесінің өзгерісіне байланысты жиынтық сұранысты түзету болады. Әдетте пайыз мөлшерлемесінің динамикасына инвестициялық шығындар әсер етеді деп есептеледі. Егерде ақша нарығында пайыз мөлшерлемесінің динамикасына инвестициялық сұраныстың сезімталдығы байқалады. Басқа жағдайлар тұрақты болса, онда осы шарттан жиынтық табыстың мультипликаторлық мәнәнәң кеңеюі пайда болады.
Табыстау механизмі қадамдарының бұзылуына байланысты ақша саясатының төмендеуі немесе мүлдем нәтижесіз болуы мүмкін.
Мысалы, ақша нарығында пайыз мөлшерлемесінің болымсыз өзгерісі немесе пайыз мөлшерлемесіне жиынтық сұраныс реакциясының болмауы, өнім көлемі мен ақша жиынының арасындағы байланысты үзеді. Мұндай құбылыс нарықтық экономикаға көшіп жатқан мемлекеттерде байқалады. Ақша саясатын жүргізуде табыстау механизмінің сапалы жұмысынан басқа да қиындықтар кездеседі. Орталық банктің пайыз мөлшерлемесін өзгертуі экономикаға әруақытта дұрыс әсер ете бермейді, сондықтан да орталық банк пайыз мөлшерлемесін бір тұрақты деңгейде ұстап тұру арқылы инвестицияны тұрақтандырады, демек мультипликатор арқылы өнім көлеміне әсер етеді. Егерде экономикада өрлеу болса және жалпы ұлттық өнім өссе, онда ақшаға трансакциялық сұраныс өседі (нақты жалпы ұлттық өнім – ақшаға сұраныстың бір параметрі)
((М/Р)D=kY-h*R). Ақша ұсынысының тұрақты жағдайында пайыз мөлшерлемесінің өседі деп, демек ақша ұсынысын бұрынғы қалыпты жағдайда ұстау үшін, Орталық банк ақша ұсынысын өсіру қажет. Мұндай жағдай ЖҰӨ өсуін қосымша ынталандырады және инфляцияның пайда болуына әкеледі…..