Курстық жұмыс: Тарих | Тарих сабағында білім берудің негізгі құралы оқулықты пайдалану

Кіріспе.
I. Тарих сабағында білім берудің негізгі құралы оқулықты пайдалану.
I.1. Мектеп оқулығы және оның құрауыштары.
I.2. Тарих сабағында оқулықпен жұмыс істеу жүйесі.
II. Тарих сабағында оқу әдістемелік кешенді пайдалану.
II.1. Оқу әдістемелік кешен.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Кіріспе.
Курстық жұмыстың өзектілігі:
Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін Тарих пәнін жаңа көзқараста оқыту мәселесі алға қойылды. Соңғы он бес жылда еліміздің тарихы мектептерде оқыту кең қолға алыныеп жаңа кітаптар шыға бастады, жаңа шыққан кітаптар мен оқу әдістемелік кешендерді соңғы озық әдіс тәсілдерді мектеп оқушыларына оқыту және білім беру. Қазақ тарихын барынша жаңа қырынан көрсету ашылмаған тарих беттерін кітапқа оқу құралдарына түсіру өте өзекті мәселе.
Курстық жұмыстың мақсаты :
Мектепте оқушыларға Қазақстан тарихы пәні бойынша негізгі оқыту құралы оқулық пен оқу-әдістемелік кешенді пайдалану аркылы білім беру арқылы көзқарас пен дағдыны қалыптастыру.
Курстық жұмыстың міндеттері :
-Мектеп оқулығына кең ғылыми түрде сипаттама беру.
— Мектеп оқулығының құрауыштарын толық баяндау.
-Тарих пәні сабағында оқулықпен жұмыс істеу жүйесін түсіндіру
-тарих сабағына пайдаланылатын әдістемелік кешендердің казіргі кезде кең қолға алынуын атап өту.
-Жаңадан шығып жатқан әдістемелік-кешендік кітаптарға сипаттама беру.
Курстық жұмыстың тарихнамасы: Курстық жұмыста негізінен Тұрсын Хәзретәлінің Мектепте тарихты оқыту әдістемесі, ( Алматы2004.):
Тұрлығұл Тотай Тәжіұлының Мектепте Қазақстан тарихын оқытудың құралдары( Оқу әдістемелік құрал Алматы Ғылым 2003.): Г.А. Жансбекованың Тарихты оқыту әдістемесі (Семинарға арналған оқу құралы . М Әуезов ОҚМУ: Шымкент.): Абдуғулова Бағланның Жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан тарихын оқытудың дидактикалық негіздері( Автореферат Алматы 2004.): атты еңбектері кеңінен пайдаланылды. Жоғарыдағы аталған тарихшы ғалымдар кітаптарында осы тақырып баяндалған.
I.Тарих сабағында білім берудің негізгі құралы оқулықты пайдалану. 1.1.Мектеп оқулығы және оның құрауыштары.
Мектеп оқулығының сипаттамасы оқушылардың жас ерекшелігі мен дайындық деңгейіне сәйкес ғылым негіздерін ашуға қойылатын маңызды талаптарды қамтиды. Дидактикада мектеп оқулығына мынадай анықтама беріледі: ол білім мазмұнын баяндайтын оқушылардың жас ерекшелігін ескеріп міндетті білім алудың әрекет түрін айқындайтын көпшілік қолданатын кітап.
Көбінесе оқулық сабақ құрылымының негізі ретінде танылады. Дегенмен оқулық көмекші рөль атқаратын немесе мүлдем керек болмайтын сабақтар да бар. Кейде оқу процесіне оқулықты қолданудың мүлдем керегі жоқ дейтін пікірлер де бар. Тіпті Н. В. Гоголь тәрбиеленушіге кітаптың керегі жоқ, өйткені ол қиялды тұсап тастайдцы деген.
Казіргі кезде дәстүрлі оқулықтан бас тартуға шақырған пікірлер де кездесіп қалады.(Мысалы Ю. Тройцкий мен К.К. Умбрашко). Қалай дегенмен депедагогтар, әдіскерлер мен мұғалімдердің басым бөлігі оқулық қажет және пайдалы деп есептейді. Ғалымдар мектеп оқулығының мынадай қызметтерін бөліп көрсетеді:
-Ақпараттық ( білім беру мазмұнвн ашады , оқушылардың жасын ескеріп , сабақтағы материалдыцң көлемін белгілейді):
-Жүйелеушілік ( мазмұнды баяндаудың бірізділігін қамтамасыз етеді және жүйелейді):
— оқытушылық (білімді меңгертіп, бекітуді жеңілдетеді);
-тәрбиелік (тарихты оқытудың тәрбиелік мақсаттарьн іске асыруға ықпал жасайды).
Окулык құауыштары. Құрылымы әртүрлі көптеген мектеп оқулықтары бар. Оқытуды жіктеуге сәйкес көп деңгейлі оқулықтар жасалу үстінде.
Оқулықтың әрбір тарауы қисындық конспект сияқты жоспар-схемамен басталуы мүмкін.
Кітап мәтінінде ұғымдар, терминдер, тірек сөздер ерекшеленеді және түсіндіріледі. Негізгі мәтінде құжатгардан үзінділер, анықтамалық аппарат үлгісі және күрделілік деңгейімен ерекшеленетін сұрақтар мен тапсырмалар қамтылады. Сұрақтар қисынды түрде мазмұнды жалғастырады және нақтыландыра түседі. Оқулық соңында жоғары сынып оқушыларына алдыңғы тақырыптан нені еске алу, тапсырманы қалай орындау жөнінде ұсыныстар беріледі.
Жинақтау сұрақтары, қосымша мәтіндік материал бөлімнің соңына орналасады да бұл материал оқу кітабының немесе семинарға дайындалуға негіз болатын қызмет атқарады.
Оқулықтар бір-бірінен қанша ерекшеленгенімен олардың ұқсастықтары да көп. Оқулықта деректерді талдау жүйесі арқылы айқындалған мәтінен тұрады. Оның мазмұны тараулар, бөлімдер және параграфтардан құралады. Параграфтардың көлемі біртекті, мазмұны тұжырымдалған, тұтас сипатта болады және олардың саны пәннің оқу жоспарына сай келуі тиіс.
Оқулықтың мазмұны негізгі (теориялық және деректік материал) толықтырушы (анықтамалық), түсіндіруші (үлгі, түсініктеме) болып бөлінеді. Негізгі мәтіннің өзегін маңызды идеялар мен ұғымдар, әрекет тәсілдері мен теориясы туралы ақпараттар құрайды. Мұғалім сабаққа дайындық кезінде оқулық мазмұнынан негізгі, базалық білімді таба алуы тиіс. Ол оқу мазмұнының үштен бір бөлігін қамтиды. Қалған бөлігі сабақты түсіндіруге қосымша материалдарды құрайды. ,
Мектеп курсында барлық материал бірдей баяндала бермеуі мүмкін. Кеңейтілген баяндау конспектілік баяндауға ұштасады. Негізгі деректер бұлжытпай баяндалады және құжаттармен] безендірумен толықтырылады. Негізгі дерекке байланыстьі мәліметтер қысқа анықтама түрінде беріледі.
Окулықтың күрделілігі пәндік, қисындық және тілдік болып бөлінеді. Тарихи мазмұнның күрделілігі мәтіннің үғым термин, теориялық сипаттағы тұжырымдармен қаншалықтв қамтылуына тікелей байланысты. Ғалымдардың пікірінше , оқулық мәтінін жақсы түсіну үшін толықтыру мазмұньшдағы сөйлемдер базистік материалдан төрт есе көп болуы керек. Оқулықтьң мәтіннен тыс құрауыштары безендіру, сұраулар мен тапсырмалар, құжаттар мен көрсеткіш материалдарды қамтиды. Безендендіру мен сұлбалар кітап мазмұнын бейнелі және шартты көрнекіліктер арқылы ашуға пайдаланылады. Оқулықтың әдістемелік аппаратының негізгі бөлігін параграфтарға берілгенсұраулар мен тапсырмалар құрайды. Олар окушыларға сабақ мазмынын сапалы және терең игеруге көмектесіп, мұғалімдерге оқушылардың оқу әрекетін басқаруға мүмкіндік : береді.
1.2.Тарих сабақтарында оқулықпен жұмыс істеу жүйесі.
Окулықпен жұмыс істеудің бастапқы дағдылары. Мұғалім бастауыш мектептен сыныпты қабылдап алғанда ең алдымен оқушылардың оқу сауатгылығын тексеруі тиіс. Оқу сауаты төмен оқушылармен дербес жұмыс жүргізуіне тура келеді. Оқу техникасы оқулық параграфын оқушылардың кезектесіп оқуы арқылы тексеріледі.
Оқулықпен алғашқы танысу оны мазмұндап, оқушылардьң нені үйренетіндігі, оқулықтың хронологиялық шеңбері туралы ұғымдарды түсіндірумен басталады. Содан соң барып мұғалім оқушыларды оқулықтың құрылымымен, жасалу ерекшеліктерімен, сұрақтар мен тапсырмалар, безендендіру және карталармен таныстырады.
Алғашқы сабақтарда оқушыларға басгауыш сыныптан белгілі түсіндіре оқу тәсілін қолдануға болады. Ол тәсіл бір-бірімен тығыз байланысты оқу, түсіндіру, оқығанды толықтыру және безендендіруді талдап, әңгімелеуді қамтиды. Бүл тәсіл оқушылардың оқыған материалды игеріп, есте сақтауына көмектеседі, оның алдында әңгімелеу тәсілін қолданған тиімді.
Түсіндіре оқыту кезінде азат жолдарды, оларды құрайтын жекелеген сөйлемдерді бөліп алып, олардың басты ой, мағыналық байланыстары айқыңдалады.
Оқульқ бойынша тапсырма біртіндеп күрделене түседі. Оқушылар деректік материалды табуды (мысалы, кісі аттары, даталар), оларды жазып алуды; сұрақтарға жазбаша жауап дайындап, оны оқып беруді; оқулықта дайын күйінде кездеспейтін жауаптарды өз бетінше құрастыруды үйренеді.
Оқулық оқушыларға үй тапсырмасын тексеру кезінде қажет болады. Сұрау кезінде олар кітаптан анықтама іздеп,| жолдастарының жауабын тексеріп отырады. Жауап беруші оқушы да оқулықтан қажетті мәтінді оқып, өз жауабын түзете алады.
Мұғалімнің ең бірінші кезектегі міндеті — оқушылардың оқулықтарының түсініксіз жерлерін, белгісіз термиидерді таба білуге үйрету. Оқушыларды белгісіз сөздер мен терминдерді қалт жібермей, олардың түсінігін анықтама, сөздіктен немесе мүғалім баяндауынан іздеуге баулудың маңызы зор. Жоғары сыныптарда оқушылар сөздік түрлерін өздері жасайды.
Оқулық дараграфымен оқушылардың жүргізетіні жүмыстарын ұйымдастыруда мынадай жадынаманы қолдануға болады:
1. Параграфты түгел оқып шық, ондағы оқиғалар мен қүбылыстар туралы тұтас үғым қалыптастыр. Карта, сұлба, безендендіруді мүқият қарап шық.
2. Әсіресе оқулықта ерекшеленген деректер, түжырым, идеяларғабаса назар аудар.
3. Кеңейтілген жоспар жаса, ол үй тапсырмасын орындауды| жеңілдетеді.
4. Сабақта естігеніңді параграф материалдарымен байланыстыр.
5. Тақырып бойынша не оқьғанынды, қандай фильм, экспонат көргеніңді еске түсір.
6. Қажетілігінше өткен параграфтарды қарап шық.
7. Түсінбеген сөз, мәселелер бойынша сөздік, энциклопедия көмегіне жүгін.
8. Жоспардьщ көмегімен, кейін жоспарсыз тақырып материалын мазмұнда.
9. параграф соңындағы сүрақтар мен тапсырмаларға жауап дайында Мұғалім ұсынган тапсырмаларды орында.
Егер мұғалім жұмысты жаңа сыныппен бастаған жағдайда ол оқушылардың оқу әрекетінің деңгейін, негізгі дағдыларын анықтауы тиіс. Мысалы, 7 сыныпта оқушылардың оқулық мәтініндегі басты ойды анықтап, деректер мен құбылыстарды салыстыру, жинактаушы сипаттама түзе алуы айқындалады.
Жаңа материалды түсіндіруде оқулықтың көмегі мол. Тақырыпы оқып-үйренубарысындамұғалімоқушыларғаатауын,сосынпараграфтың тақырыптардың аттарын оқыту; арқылы жаңа материалдың жоспарымен таныстырады.
Оқулықпен жүмыста мазмұнды және нақты жауап беруге
арнайы тапсырмаларды орындау көмектеседі. Ол тапсырмалар: оку мәтінінен сұраққа жауап тауып, оны дауыстап оқу; баяндау; бірнеше сұраққа жауап беру үшін материал тандау және т.б. болып келеді.
Оқулықтар оқушылардың зейінін дамытуға да көмектеседі. Мысалы, түсіндіруден соң мұғалім оқушыларға оқулықтағы параграфты оқып шығып, мәтіннен қаңдай мәселені тастап кетті және одан тыс қандай материал қосты деген тапсырма береді.
Мұғалім оқушыларды қорытынды жасауға үйреткенде де оқулықтың көмегіне сүйенеді. Мұғалім басшылығымен оқушылар бұрынғы бір немесе бірнеше тұжырымның негізінде жаңа қорытынды жасайды өз қорытындыларын оқулықпен салыстырады. Кейін олар қорытындыны бір-екі параграф, тұтас тақырыптар бойынша жасайтын болады да, ол тарихи құбылыс себебінің маңызы мен оқиға салдарының қорытындысына айналады.
Оқушылар мұғалім жасаған қорытындының немесе әлдебір пайымдаудың дәлелдеуін оқулықтан іздейді. Мысалы, оқушылар оқулық бойынша ортағасырлық Сауран қаласының мықты бекініс болғандығын дәлелдеуі керек. Жоғары сыныптарда дәлелдеу тәсілі оқулық мазмұнының мәтіні бойынша тарихтың маңызды мәселелеріне арналғаи баламалы көзқарас, түрлі болжамдар арқылы талдау кезінде қолданылады.
Төменгі сынып оқулықтарын жоғары сыныптарда өтілген тақырыпты кеңейту мақсатында пайдалануға болады. Мысалы, Англияның жаңа тарихын оқуға дайындық кезінде оқушылардың бірі ортағасырлық Англия туралы хабарлама дайындайды. Окулықпен бірге тарих сабағына ғылыми-көпшілік және көркем әдебиеттерді де тарту тиімді болмақ.
Жоғары сыныптарда оқулық мазмұнын тереңдетуге арналған тапсырмалар беріледі. Оқушылар ғылыми әдебиетгі пайдалана огырьш, оқулықтаға деректер мен оқиғалардьң сырын ашьп және тұлғаларға сипаттама береді. Олар оқулықтағы мазмұндалған деректерді тұпнүсқа құжат негізінде жасалған мазмұндаумен салыстыра алады. Тарихқа барынша қызығатын оқушылар көркем әдебиетте баяндалған тарихи деректердің шындығьна көз жегкізуге құлшьнады.
Оқушылардың тақьрыпты мұғалімнің алдын-ала түсндріруінсіз өз беттерінше оқып-үйренуі мүмкін. Мұндай жағдайда мұғалім жаңа тақырыптың материалын, сұрақтар мен тапсырмаларды алдын ала ұсынып, негізгі ережелерді қысқаша түсіндіруі мүмкін.
Сабақта оқулыққа енгізілген карта үнемі пайдаланылуы керек. Қабырғалық картада көрсетілген нысанды оқулықтағы картадан іздеп табу қатар қолданылуы тиіс. Жоғары сынып оқушыларына оқиға бойынша карта құрастыруды үсынуға болады.
Безендіру жүмысы. Төменгі және орта буын оқушыларының оқулық мәтінін әңгімелеп беру көп уақыт алады. Ол әңгіме байланысты және бірізді болуы тиіс. Әңгімелеу барысында окулықта безендендірулер қолданылады. Оқушыларға безендірулерді түсіндіргенде ол суреттердің нақты тарихи шындығы емес, адамдардың қиялға негізделген түсінігі, шарты сипатталып құрал екендігіне көзін жеткізу керек. .
Оқушыларға безендірудің түсіндірме мәтінін оқып, оның бейнелеу сипатын анықтау (фото әлде сурет, тарихи құжат әлде қайта құрастырылған ақиқат), қайта құрастыруды қүжатты сипатгаумен салыстыру ұсынылады. Бұл тапсырманы орындауға қабырғалық картина, кино үзінді, диапозитивтерді қолдануға болады. Кейде оқушылар оқулық бойынша қаланың жоспарын пайдаланып немесе оқулықтағы безендендірулерді қолданъп қаланың сипаттамасьн құрастырады.
Оқулық безендіруі бойынша көптеген тапсырмалар орындалады,. мысалы, безендіру бойынша әңгіме құрастыру; жел құрастырушы деректерді түсіндіру; күрделі емес суреттерді қайта салу, диаграмма, картограммаларды қалпына келтіру; әртүрлі халықтардың әртүрлі дәуіріндегі еңбек құралдары, қарулары бойынша безеидіруді салыстыру. Немесе оқулықтарға суреті бейнеленген бес қаруы бойындағы жауынгердің қандай елді оның қандай соғысқа қатысуы мүмкін екендігін анықтау туралы тапсырма беруге болады.
«Ежелгі Қазақстан тарихы» (6 сынып) оқулығына оқушыларға сақ, ғұн, сармат сарбаздарын суреттері бойынша салыстыруға тапсырма беріледі. Олардың киімдерінде нендей айырмашылықтар бар, қару-жарақтарының ерекшелігі неде Олардьң қаруы, киімдеріне қарап наным-сенімдерін ажыратуға болама
Безендірудің қандайын сыныпта, қандайын үйде пайдалануға болатьндығын жоспарлау қажет.
Қорытынды дағдылар. Оқулықпен жұмыс барысында оқушыларда мьнадай қорытынды дағдылар қалыптасуы тиіс 5 сынып — мәтін үзіндісінен ең бастысын бөліп алу; оқулықты пайдаланғанда бағдар алу үшін оның мазмұнын пайдалану, бсзендіруді қолданып, әңгімелеудің жай жоспарын құрастыру, мәтінді мазмүндап бсру; 6 сынып — параграфтағы басты мәселені таба алу; қайта әңгімелеуде бірнеше дереккөзін(құжатты)қолдану. Мәселені даму үсгінде қарастыру (мысалы, мәдениеттің дамуы); 7 сынып — бірнеше параграфтың материалын мазмұндау; күрделі жоспар құру; әртүрлі көрнекіліктер қолдана алу, 8-9 сыныптар мұғалімнің тұжырымына оқулықтан дәлел таба алу; тақырып жоспарын түзу; ұғьмдар мен терминдеді тұжырымдай алу; екі оқулықтың мэтінін салыстыру; 10-11 сыныптар — бір мәселе бойынша бірнеше тақырыптарың материалын мазмұндау (мысалы, мемлекеттің қүрылуы); бірнеше тақырып бойынша жоспар-конспект түзу; бүрынғы сьшыптардың окулықарын пайдаланьп, рефераттар жазу; оқулық деректерін дерек көзімен салыстыру; оқулық мазмұньн қосымша өдебиеттер арқылы дамыту және тереңдету….