Ежелгі грек тіл білімі — Қазақ тілі

Ежелгі грек тіл білімі орыс. древнегреческое языкознание — Грекияда туған тіл біліміндегі ой-пікір бүкіл Еуропа тіл ғылымының қалыптасып дамуына күшті әсерін тигізді. Тілге қатысты жазба материалдары б. з. д. 5 ғасыр шамасынан басталады.
Ежелгі грек тіл білімі Гомердің «Илиада» мен «Одиссея» жырларының тілін зерттеуден басталады. Көне заманнан сақталған бұл дастандартілі гректердін сөйлеу тілінен мейлінше алыстап, оларға түсініксіз бола бастаған сон, грек ойшылдары соны зерттеу, айкындаумен шүғылданған.
Ежелгі грек тіл білімі екі кезенге бөлініп қаралады. Онын бірі — философиялық кезен, екіншісі — филологиялық кезен. Бірінші кезен б. з. д. 5—3 ғасырлар арасын қамтиды. Бұл — Ежелгі грек тіл білімі қалыптасуының алғашқы кезені. Мұны қалыптастырушылар философтар болған. Олар тіл мәселелерін лингвистикалық тұрғыда емес, философия тұрғысынан сөз еткен, философияға тәуелді, соның ажырамайтын бір саласы деп есептеген. Нақты тілдік фактілерге сүйенбей, абстракты болжаулар, философиялық тұжырымдар жасаумен шұғылданған. Бұл бағыт Грек тарихындағы эллинизм дәуіріне дейін сакталды. Ежелгі Грек философтарының тілге қатысты мәселелерден ерекше сөз еткендері — атаудын табиғаты, зат пен онын атауы арасында қандай байланыс болатыны, тілдік қайдан, қалай пайда болғаны және тілдік грамматикасы мен логика арасындагы қарым-қатынас жөніндегі мәселелер. Героклит бастаған философтар атау заттың табиғатына сәйкес жаратылыстан берілген, сөз — табиғат туындысы лесе, Демокрит бастаған философтар оған қарсы — зат пен оның атауы арасында табиғи байланыс болмайды, ол екеуінің арасындағы байланыс — шартты, кездейсок деген тұжырым жасады. Демокрит атаулардың жаратылыстан берілген табиғи еместігін тілдерде затты эр түрлі атаумен білдіретін синонимдердің және эр түрлі мағынаны білдіретін омонимдердің болатындығымен, көптеген заттардын тілдік атауларынын болмайтынымен немесе зат атауларының кейде өзгеріп кететінімен дәлелдейді.
Ежелгі Грек философтарының тілге байланысты сөз еткен екінші проблемасы — тілдің шығуы жөніндегі мәселе. Бұл мәселеде де олар дұрыс шешімге келе алған жок. Олардың бір тобы тілді дыбысқа еліктеуден шыққан десе, екінші бір тобы ертедегі адамдардың өзара келісуінен барып шыққан дегенді айтады. Тіл білімінде мұның алғашкысын дыбыска еліктеу теориясы десе, сонғысы келісім теориясы деп аталады.
Грек ғалымдары көтерген тағы бір проблема — грамматика мәселелері. Грамматиканы да алғашында философия, әсіресе логика ғылымына тәуелді, соның бір саласы ретінде, логикалық категориялардың көрсеткіші ретінде ғана қараған. Платон тілдегі сөздерді есім, етістік деп екі топка бөлсе, Аристотель алдынғы екеуінің үстіне жалғауыш дегенді қосып, үш топқа бөледі. Аристотель — грамматика мен логика арасындағы қарым-қатысты алғаш сөз еткен ғалым. Онын логика мен поэтика жөніндегі ілімі кейінгі заман окымыстыларына да күшті ықпал жасады. Аристотель логиканы ұғым, пайымдау сияқты категорияларды зерттейтін ғылым деп анықтайды да, сөз табы деген — сөйлемнің элементтері, ал, сөйлем — есім мен етістіктің байланысы, бұл екі категория арасында елеулі өзгешеліктер бар: етістік шақты білдіреді, предикативтік қызмет атқарады, ал, есім септеледі, сөйлемде субъектілік қызмет атқарады дейді. Бірак Платон да, Аристотель де сөздерді тапқа бөлгенде, тілдік категория ретінде емес, логикалық категория ретінде қарайды. Соған қарамастан Аристотельдің лингвистикалық көзқарастары бұл ғылымның кейінгі замандардағы дамуына зор әсерін тигізді. Күні бүгінге Дейін қолданылып жүрген грамматикалық категориялардың, Терминдердің көпшілігі Аристотельден қалған.
Ежелгі грек тіл білімі өз дамуының ең биігіне Грекия тарихында эллинизм деп аталатын дәуірде көтерілді (бұл б. з. д. 3 ғ. мен б. з. 4 ғ. арасы). Тіл білімі тарихында грамматистердін Александрия мектебі деп аталатын бағыты осы дәуірде қалыптаскан. Бұл кезен Ежелгі грек тіл білімі тарихында филология дәуірі деп аталады. Бұл дәуірде грамматикалық ілім философияның, логиканың ықпалынан босанып, өзалды на дербес пән ретінде қаралды. Грамматика ілімін дамытушылар: Аристрах Самофракийский (б. з. д. 200—150 жылдары), онын шәкірттері Дионисий Фракийский, Аполлоний Дискол (б. з. 2 ғ.) болды. Аристрах тілдегі сөздерді есім, етістік, есімше, член (артикль), есімдік, предлог, үстеу, жалғаулық деп сегіз топка бөлген. Дионисий Фракийский негізгі сөз таптарының көптеген грамматикалық категорияларын, Аполлоний Дискол синтаксис мәселелерін зерттейді. Дегенмен, Ежелгі Грекияда морфологияға қарағанда синтаксис, фонетика, лексикология аз зерттелген.
Бұл дәуірдегі филология жазба ескерткіштерді жинап зерттеу ісімен ерекше шұғылданған. Ежелгі Грек дәуірінен келе жаткан зат пен оның атауы арасындағы қарым-қатынас жөніндегі талас бұл кезенде де болды, бірақ бұл тілдегі заңдылық тұрғысынан қаралды. Оны бардеушілер аналогистер, жокдеушілер аномапистер деп аталды. Аномалистер (Ктатес Малое) зат пен оның атауы және грамматикалық категориялар арасында ұқсастық, заңдылық жоқ десе, аналогистер (Аристрах Самофракийский) тілде аналогияның рөлі ерекше, тілдік элементтерде аналогия жолымен бірыңғай, біркелкі болу тенденциясы кұшті, тілдегінің барлығы да белгілі заңдылыққа бағынады деді.
Тіл білімі тарихында елеулі мәні барлығына қарамастан, Ежелгі грек тіл білімінің әлсіз жақтары да мол болған. Тіл мәселелерін алғашқыда философия, логика ғылымдарына тәуелді, соның бір саласы ретінде қарады; тілдік категорияның өзгеріп, дамып отыратың тарихи кұбылыс екеніне жете мән бермеді; гректер өз тілінен баска тілді зерттемеді.