Келешек және К ЖШС технико-экономикалық көрсеткіштері 2002-2004 жж

Тарау 1. Келешек және К ЖШС жалпы сипаттамасы
1.1.Кәсіпорынның даму
тарихы … … … … … … … . … … … … … … … … … … ..
… .
1.2. Кәсіпорындағы технологиялық процестің және жабдықтардың
сипаттамасы … … … … … … … … … … … … … … … … ..
… … … … … … … … … … …
1.3. Келешек және К ЖШС технико-экономикалық көрсеткіштері 2002-2004
жж … … … … … … … … … … … … … … … … … … …
… … … … … … … … … … ..

Тарау 2. Кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдау
2.1. Өнімді өндіру мен өткізуді
талдау … … … … … … … … … … … … … … … …
2.2. Еңбек көрсеткіштерін
талдау … … … … … … … … … … … … … … … … … …
.
2.3. Кәсіпорынның негізгі қорларын
талдау … … … … … … … … … … … … … …
2.4. Өндіріс шығындарын, жалпы (таза) табысын және өнім рентабелділігін
талдау … … … … … … … … … … … … … … … … … …
… … … … …
2.5. Қаржылық жағдайын
талдау … … … … … … … … … … … … … … … … … …
…

Қорытынды … … … … … … … … … … … … … … … … …
… … … … … … … … … … ..

Әдебиеттер
тізімі … … … … … … … … … … … … … … … … … …
… … … … … … …
Кіріспе

Рыноктағы белсенді қызмет – бұл қазіргі кезде кәсіпорынның
экономикалық дамуының негізі. Өзге жағдайда кәсіпорын тауарының өткізілуі
және табыстың жоғарлатылуы қамтамасыз етілмейді. Бұл міндеттерді
кәсіпорынның өндірістік қызметіне талдау жасау арқылы шешуге болады.
Кәсіпорын қызметін тиянақты түрде талдау кәсіпорынға өзінің бәсекелестік
қабілетін жоғарлатуға, кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметін тұтастай
жақсартуға, өндіріс тиімділігін жоғарлату үшін кәсіпорын резервтерін
айқындауға мүмкіндік береді.
Есеп құрылымы екі тараудан тұрады. Бірінші тарауда кәсіпорынның жалпы
сипаттамасы берілген, екіншіде кәсіпорынның өндірісті-шаруашылық қызметі
келесі бағыттар бойынша талданды: өнімді өндіру мен өткізу; еңбек
көрсеткіштері; негізгі өндірістік қорларды пайдалану; өнімнің өзіндік құны,
пайда және рентабелділік; кәсіпорынның қаржылық жағдайы.
Жүргізілген талдау нәтижесінде кәсіпорын жағдайын жақсартудың
резервтері анықталды. Бардлық кәсіпорынның резервтері кәсіпорынның
жүктелуімен емес шикізат ресурстарының жоқтығымен қамтылған.
Талдау нәтижелерінің негізінде кәсіпорынның әкімшілігі өндірілетін
өнімнің көлемін ұлғайтуға мүмкіндік беретін шараларды ұсынуы тиіс.

Тарау 1. Келешек және К ЖШС жалпы сипаттамасы
1.1.Кәсіпорынның даму тарихы

Қазіргі нарық жағдайында Келешек және К ЖШС алып қарағанда
кәсіпкерліктің бас кезеңінде тұр. Экономикалық жағдайы статистика бойынша
жаңадан бастаған кәсіпорынға жақсы даму процесінде жүр. Келешек және К
ЖШС Жамбыл облысында әділет басқармасында 2001 жылы тіркелген. Атқаратын
қызметінің негізгі түрі сүт өнімдерін өндіру мен Жамбыл облысы тұғындарының
осы өнім түріне деген қажеттіліктерін толық қанағаттандыру болып табылады.
Өндірістік қызметті жүргізу үшін кәсіпорын Сүт ААҚ өндірістік
аудандарын пайдаланады. Келешек және К ЖШС құрамына келесі негізгі
бөлімшелер кіреді:
— сүт өнімінің цехы;
— балқытылған ерітілген ірімшік цехы;
— компрессорлық цех;
— вафельдер цехы;
— балмұздақ цехы;
— дайын өнім қоймасы;
— материалдар қоймасы.
2001 ж. ақпанына 2001 ж. 31 желтоқсаны аралығында Келешек және К ЖШС
Жамбыл облысы халқынан және шаруашылық жүргізуші субъектілерден 1400 тонна
сүтті 25 млн.тг. сомасына сатып алды, 32 млн.теңгеге өнім шығарылды.
Келешек және К ЖШС зауытты іске қосу үшін сүтті, жабдықтарды және
ғимараттарды сатып алуға 5 млн.теңге көлемінде өзіндік қаражаттарын
жұмсады.
Келешек және К ЖШС шығаратын өнім аталуы:
— қайнатылған сүт;
— сүт;
— ряженка;
— айран;
— ірімшік;
— сүзбе;
— сары май;
— қаймақ;
— Костромской ірімшік;
— Алматинский ірімшік;
— балмұздақ.
Өнеркәсіп мекен жайы: Жамбыл облысы, тараз қаласы, Жамбыл даңғылы 1.
Келешек және К ЖШС территориясында келесі мүліктер бар:
— мұздатқыш камералары 2000м2;
— дайын өнімнің қоймалары;
— материалдық қоймалар;
— теміржол тупигі.
Басқа аудандармен қарым қатынастарға бизнес жағдайын жақсартуда
Келешек және К ЖШС өзінің сүт өнімдерін тарататын жерлерін ашпақ, олар:
Байзақ, Меркі және Құлан аудандары. Кәсіпорынның өнім бағасы, нарықтық
бағамен салыстырғанда 20% пайызға төмен. Шикізаттың сатылып алыну көлемін
арттырған сайын Келешек сүт өнімін таратуда көптеген жергілікті өзінің
тарататын ірі дүкендерімен қарым қатынасқа қол қойылған. Осыған байланысты
кәсіпорын өнімінің жаңа түрлерін жасап шығаруға тырысады.
Келешек және К ЖШС негізгі екі жол түрлері жақсы орналасқан, ол: авто
көлік және темір жолдары.
Келешек және К ЖШС басқару және өндірістік құрылымы келесі суретте
графикалық түрде көрсетілген.

1.2. Келешек және К ЖШС кәсіпорындағы технологиялық процессі мен
жабдықтарының сипаттамасы.
Сүтті тазалау әдістері:
1. сүтті филтрлеу. Сүт насоспен фильтрге беріледі және қысыммен тығыз
фильтрациялық мата арқылы өтеді.
2. Бір орталықтан тазалау сепараторларды және сүттазалағыштарды пайдалану
арқылы жүзеге асырылады.
Қабылданған сүттер өндеуге дейін салқындатылған күйінде сақталуы
тиіс.
Салқындатқыштан сүт уақытша сақтау үшін арнайы ыдысқа түседі, мұндағы
мақсат жұмыс ағымы ауысымында кәсіпорынды бірқалыпты шикізатпен қамтамасыз
ету.
Пастерленген сүттің технологиясы:
— шикізатты қабылдау
— шикізатты нормализациялау
— нормализацияланған сүтті тазалау
— гомогенизация
— пастеризация
— сүтті салқындату
— сүтті арнайы ыдыстарға құю
Майлылығы 2,5және 3,2% пастерленген сүтті әзірлеу үшін қаймағынан
ажыратылмаған сүт қолданылады. Пастерленген майлы емес сүтті дайындау үшін
майсыз сүт қолданылады.
Шикізатты дайындау: қабылданған сүтті механикалық қоспалардан тазалайды,
салқындатады және өңдегенге дейін белгілі бір режимде сақтайды.
Нормализация процесі құрамы бойынша стандарттық дайын өнімді алу үшін
қолданылады. Пастеризациялау арнайы иісі және дәмі бар сливканы алуда
қолданылады. Сливканың сапасын жаќсарту үшін оны ашытар алдында
гомогенизация жасайды. Гомогенизация жасау барысында сливканың сапасы
жақсарады.
1.3 Келешек және К ЖШС технико-экономикалық көрсеткіштері

Қарастырылып отырған уақыт аралығында кәсіпорын келесі нәтижелерге
қол жеткізді.

Кесте 1
Келешек және К ЖШС технико-экономикалық көрсеткіштері 2002-2004 жж
№ Көрсеткіштер Өлш. Жылдар Ауытқу
бірліг
і
2002 2003 2004 м.тг. %
1 Тауарлы өнім көлемі мың 46977 41445 36431 -10546 77,6
тг.
2 Нақты түрдегі өнім тонна 713,805 633,112566,102 -147,7079,4
көлемі 3
3 Өткізілген тауар мың тг45987,3 43408,536599,6 9387,7 -79,5
4 Өткізілген өнімнің мың 41370,4 44691,334299,5 7070,9 -82,9
өзіндік құны тг.
5 Жалпы табыс (шығын) мың 4616,9 -1282,82300,1 2316,8 -49,9
тг.
6 Кезең шығындары мың 6741,8 7575,0 12748,2 +6006,4-189,1
тг.
7 Негізгі қызмет табысымың -2124,9 -8857,8-10448,1-8323,2-491,7
тг.
8 Негізгі емес мың — 90,3 — — —
қызметтен алынған тг.
табыс
9 Табыс (шығын) барлығы -2124,9 -8767,5-10448,1-8323,2-491,6
10 Өнеркәсіпті-өндірістіадам 70 65 56 -14 -80
к персонал
соның ішінде: адам 51 54 43 -8 -84,3
жұмысшылар
11 Бір жұмысшының еңбек мың 921,5 767,5 847,2 -74,3 91,9
өнімділігі тг.
12 Еңбек ақы қоры мың 3981,2 5217,9 5265,5 1284,3 -13,2
тг.
13 Бір жұмысшының орта мың 56,87 80,28 94,0 37,13 -165,2
жылдық еңбек ақысы тг.
14 Негізігі қорлардың мың 9261 18730,229462,0 21201 -356,6
орта жылдық құны тг.
15 Қор қайтарымы тг 5,68 2,24 1,24 -4,44 -21,8
16 Бір теңгеге кеткен тг 0,90 1,03 0,94 +0,04 104,4
шығындар
17 Өнім рентабелділігі % 11,2 — 6,7 +55,8 59,9

Кесте мәліметтерінен көріп отырғандай, қарастырылып отырған аралықта
. Келешек және К ЖШС белгілі нәтижелерге қол жеткізді. Сонымен тауарлы
өнім көлемі 46977 мың тг. 36431 мың тг. дейін немесе 776% азайды. Тауарлы
өнім көлемінің азаюымен нақты түрдегі өнім көлемі де 566,102 тоннаға
азайды. Осыған байланысты өткізілген өнім көлемі 36599,6 мың тг.
төмендеді.
Жалпы алғанда еңбек өнімділігінің өсу қарқындары орта жылдық еңбек
ақының өсу қарқындарынан төмен, бұл кәсіпорын қызметінде жағымсыз көрініс
болып табылады.
Үш жыл ішінде негізгі қорлардың орта жылдық құны 29462,0 мың тг.
дейін күрт өсті, бірақ қор қайтарымы 1,24 тг. деңгейіне дейін төмендеді.
Сонымен, өндірілген өнім көлемінің өсуіне қарамастан Келешек және К
ЖШС қызметі шығынды.

Тарау 2. Кәсіпорынның швруашылық қызметін талдау
2.1. Өнімді өндіру мен өткізуді талдау

Бұл бөлімді өндірістік өнім көлемінің динамикасын талдаудан, өсудің
базистік және тізбекті қарқындарын есептеуден бастаймыз (кесте ).

Кесте 2
Өндірілген өнім көлемінің динамикасы
Годы Тауарлы өнім, мың тг. Өсу қарқыны, %
базистік тізбекті
2002 46977 100 100
2003 41445 96,8 96,6
2004 36431 89,6 87,5

Өсімшенің орта жылдық қарқыны:
Т ер= 3-1√1*9,68*8,75 = 2 √84,52 = 9,1 = 910%
Тпр= 910-1000=90%
Кәсіпорында өндірілген өнім көлемі 89,6% азайды. Өсімшенің орта
жылдық қарқыны 90% тең. Енді таурлы өнім динамикасын графикалық түрде
көрсетеміз.

Сурет 1. Тауарлы өнім динамикасы

Шаруашылық қызмет нәтижелеріне негізгі қызмет түрлері бойынша
шығарылатын өнім ассортименті, құрылымы және бағасы әсер етеді.

Кесте 3
Шығарылатын өнім ассортиментің талдау
Көрсеткіштер Тауарлы өнім көлеміҮлес салмағы Ауытқу
аталуы
2003 2004 2003 2004 2003 2004
Сүт 2,5% 5584 9313 13,47 25,56 12,09 5584
Ряженка 4,0% 612 454 1,47 1,24 -0,23 454
Айран 2,5% 9816 8719 23,68 23,93 0,25 8719
Сырки миізбен 563 — 1,35 — -1,35 —
Ірімшік 5% 2478 1966 5,97 5,39 -0,58 1966
Сары май 7534 — 18,17 — -18,17 —
Қаймақ 7769 7302 18,74 20,04 -13 7302
Балқытылған сырок 3598 1488 8,68 4,08 -4,6 1488
Балмұздақ 2053 3463 4,95 9,50 4,55 2053
Сыр майсыз 1382 — 3,33 — 3,33 —
Құрт 56 46 0,13 0,12 -0,01 46
Тәтті сырок — 686 — 1,88 1,88 —
Барлығы 41445 36431 100 100 — 27612

Ассортимент бойынша өндіріс көлемін орындауды бағалау шығарылатын
өнім ассортиментің орындаудың ең төмен пайызы бойынша жүргізіледі, біздің
жағдайда 63,5%.
Екінші жағдайда ассортимент бойынша көлемді орындауды орташа пайыз
әдісімен анықтауға болады. Бұл жағдайда ассортимент бойынша өндіріс көлемі
66,6% орындалған: 2761241445=66,6
Ассортимент бойынша өнімді шығарудың орындалмау себептері әртүрлі
болуы мүмкін: сыртқы және ішкі. Ішкі себептерге ассортимент құрылымының
өзгеруін жатқызуға болады.
Шығарылатын өнгімнің жалпы көлемінің құрылымы – бұл пайызмен
көрсетілген, ассортимент бойынша өнім көлемінің қатынасы. Шығарылған
өнімнің жалпы көлемі құрылымын талдау кезінде? Оны өткен жылмен салыстыру
қажет.

Кесте 4
Өнім көлеміне құрылымдық өзгерістердің әсерін талдау құнды түрде
АссотриментӨткен Өнім шығысы, Үлес салмағы, % Үлес Есепке
аталуы жыл тонна салмақтыңалынатын
бағасы өзгерісі көлем
(+,-)
2003 2004 2003 2004
Сүт 2,5% 31,59 197333 260151 31,16 45,9 14,74 197333
Ряженка 47,93 11997 7025 1,89 1,24 -0,65 7025
4,0%
Айран 2,5% 36,29 256942 180181 40,58 31,82 -8,76 180181
Сырки 161,61 3359 — 0,53 — -0,53 —
миізбен
Ірімшік 5% 113,06 24868 16305 3,92 2,88 -1,04 16305
Сары май 198,68 30660 9320 4,84 1,64 -3,2 9320
Қаймақ 150,66 47252 38277 7,46 6,76 -0,7 38277
Балқытылған170,55 166447 5805 2,62 1,02 -1,6 5805
сырок
Сыр майсыз 131,24 18887 — 2,98 — -2,98 —
Балмұздақ 70,59 24978 45197 3,94 7,98 4,04 24978
Құрт 54,2 191 154 0,03 0,02 -0,01 154
Тәтті сырок134,21 — 3613 — 0,63 0,63 —
Барлығы — 633154 566102 100 100 — 479378

Өткен жыл құрылымы және бағаларындағы есепті жылдағы тауарлы өнім
көлемі:
ТӨ1= 566102*(31,59*0,0316+0,018*47,93+0, 040*36,29+0,005*161,61+
+0,039*113,06+0,048*198,68+0,074*15 0,66+0,026*170,55+0,029*131,24+
+0,039*70,59+0,003*54,2) = 22876181,9 мың тг.
Есепті жыл құрылымы және өткен жыл бағаларындағы есепті жылдағы
тауарлы өнім көлемі:
ТӨ2= 566102*(31,59*0,045+0,012*47,93+0,0 318*36,29+0,028*113,06+
+0,016*198,68+0,067*150,66+0,010*17 0,55+0,079*70,59+
+0,002*54,2+0,063*134,21) = 18800247,4 мың тг.
Құрылымдық өзгерістер арқасында тауарлы өнім көлемінің өзгерісі:
(ТӨ = 18800247,4-22876181,9=-4075934,5 мың тг.
Өндіріс көлеміне баға әсерін талдау үшін келесі кесте мәліметтерін
пайдаланамыз.

Кесте 5
Тауарлы өнім көлемін құнды және нақты түрде талдау
№ Көрсеткіштер аталуы Жылдар Абсолю. Өзгеру
ауытқу қарқыны %
(+,-)
2003 2004
1 Өндірілген өнім көлемі 41445 36431 -5014 —
2 Нақты түрде шығарылған 633,112 566,102 -67,01 —
өнім көлемі

Есепті жылдағы тауарлы өнім көлемін бағалай отырып, ол өткен жылмен
салыстырғанда 5014 мың тг. азайғаның айтуға болады. Нақты түрде шығарылған
өнім көлемі өткен жылға қарағанда сондай-ақ 67,01 тоннаға қысқарған.
Тауарлы өнім көлемінің ұлғаюын бағалардың және нақты түрде өнімнің
өсуімен түсіндіруге болады.
Ц2003 = 41445633,112=65,462 тг
Ц2004 =36431566,102=64,354тг
Енді бағалар мен нақты шығарудың тауарлы өнім көлеміне әсерін
анықтаймыз:
а)бағалардың өзгеруі: (64,354-65,462)*566,102=-627,2 мың тг.
б) нақты шығарудың өзгеруі: (566,102-633,112)*65,462=-4386,6 мың тг.
Жиынтық өзгеріс: (ТӨ = -687,2+(-4386,6) =-5013,8 мың тг.
Сонымен, өндірілетін өнім көлеміне елеулі әсер еткен бағалардың
өзгерісі -627,2 мың тг. және нақты шығыс -4386,8 мың тг.
Ырғақты жұмыс өнімді дер кезінде өндіру мен өткізудің негізгі шарты
болып табылады. Ырғақты емес жұмыс барлық экономикалық көрсеткіштерді
нашарлатады: өнім сапасы төмендейді, аяқталмаған өндіріс және қоймалардағы
дайын өнім қалдықтары көбейеді, пайда азаяды, өзіндік құн өседі,
кәсіпорынның қаржылық жағдайы нашарлайды.
Ырғақтылықты талдау кезінде тікелей және жанама көрсеткіштер
қолданылады. Тікелей көрсеткіштер – ырғақтылық коэффициенті, ырғақсыздық
коэффициенті, әр декадада және ай сайын шығарылған өнімнің үлес салмағы
және т.б., жанама көрсеткіштер – кәсіпорын кінәсіне байланысты болған тұрып
қалуларды төлеу, ақаудан болған шығындар және т.б.
Ең кең тараған көрсеткіштердің бірі ырғақтылық коэффициенті. Оны
есептеу үшін келесі кесте мәліметтерін пайдаланамыз.

Кесте 6
Декадалар бойынша өнімді шығару ырғақтылығы
Декада Жылдағы өнім шығысы,Өнімнің үлес Өзгеру Өнім көлемі
мың тг. салмағы, % қарқыны ырғақты
(+,-) шығару
шектерінде
2003 2004 2003 2004
Бірінші 8884 5101 21,43 14,00 -7,43 14,00
Екінші 18746 17145 45,23 47,06 1,83 45,23
Үшінші 13815 14185 33,3 38,93 5,63 33,3
Барлығы 41445 36431 100 100 — 92,53

Ырғақтылық коэффициентінің шамасы әр кезеңде шығарылған өнімнің іс
жүзіндегі үлес салмақтарын қосу арқылы анықталады:
Кырғ=14,00+45,23+33,3=92,53
Вариация коэффициенті қарастырылып отырған кәсіпорында 0,75 құрайды.
Бұл дегеніміз, декадалар бойынша өнімді шығару графиктен орташа алғанда
0,75 ауықуын көрсетеді.
Кәсіпорында өндіріс ырғақтылығын бағалау үшін ырғақсыздық көрсеткіші
есептелінеді. Кәсіпорын жұмысы біркелкі емес болған сайын бұл көрсеткіш
жоғары болады.
К арит= (0,48+0,389+0,395) =1,265
Өндірістің біркелкі жұмыс істемеуіне көптеген факторлар әсер етеді –
бұл өндірісті, технологияны ұйымдастырудың төмен деңгейі, төмен сапалы
материалдар, шикізаттар және т.б. Талдау кезінде осы жағдайға байланысты
ескерілмеген кәсіпорын мүмкіндіктері есептелінеді. Бұл өнімнің іс жүзіндегі
және болжамды көлемінің арасындағы айырмашылық:
( 36431- (17145*3)) =-15004 мың тг.

Кесте 7
Маусымдылық коэффициенттерін есептеу
Айлар Тауарлы өнім көлемі Маусымдылық коэффициенті
Қантар 1735,5 0,47
Ақпан 1622 0,44
Наурыз 2228 0,61
Сәуір 2745,2 0,75
Мамыр 3485 0,95
Маусым 4788,3 1,31
Шілде 4234,4 1,16
Тамыз 4132,6 1,13
Қыркүйек 3452 0,94
Қазан 2832 0,77
Қараша 2744 0,75
Желтоқсан 2432 0,66
Барлығы 3643 —

Маусымдылықтың орта айлық коэффициенті: 3643112 =3035,91 м.тг. тең.
Қантардағы маусымдылық коэффициентін анықтау үшін
Кмау=1735,53035,91=0,57 қажет.
2004 жыл ішінде маусымдылық коэффициентінің ең үлкен мәні маусымда
болды 1,31, ең төмен мәні ақпан айында – 0,44. Осыдан вариация өрісі:
1,31-00,44= 0,87
Орындалған талдау негізінде өндірілген өнім көлемін өсіру резервтері
анықталды.

Кесте 8
Өндірілген өнім көлемін өсіру резевтері
№ Резервтер түрі Сомасы
1 Ассортимент бойынша өндіріс көлемінің өзгерісі 66,6
арқасында
2 Шығарылатын өнім құрылымын өзгерту есебінен 40759
3 Бағалардың өзгерісі арқасында 524,7
4 Кәсіпорынның ырғақты емес жұмыс істеуінен 15004
5 Өндіріс маусымдылығынан 21028,6
Барлығы 77382,9

2.2 Еңбек көрсеткіштерін талдау

Қандай да болсын кәсіпорынның тиімділігі еңбек ресурстарының болуы мен
пайдалануына байланысты. Еңбек ресурстарына қажетті физикалық қабілеттері,
еңбек дағдылары мен білімі бар адамдарды жатқызады. Кәсіпорынның еңбек
ресурстарымен қамтамасыз етілу және оларды тиімді пайдалану деңгейне
кәсіпорын қызметінің негізгі көрсеткіштерінің шамасы байланысты.
Еңбек ресурстарын пайдалану жағдайын талдауды кәсіпорынның еңбек
ресурстарымен қамтамасыз етілун бағалаудан бастайды.

Кесте 9
Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі
№ Персонал категориясы 2003 2004 Өткен жылға %-мен
1 Жұмысшылар 35 22 -62,9
2 Жетекшілер 6 6 100
3 Мамандар 5 7 -140
Барлығы 46 35 —

9 кестеден көріп отырғандай, есепті жылы персонал саны өткен жылмен
салыстырғанда 13 адамға немесе 77% азайды.
Талдау кезінде өндірістік персонал құрылымының өзгерісін зерттеуден
бастау қажет.

Кесте 10

Еңбек ресурстары құрылымының өзгерісі

Персонал категориясы 2003 2004
№
адам % адам %
1 Жұмысшылар 35 76,1 22 62,9
2 Жетекшілер 6 13,1 6 17,2
3 Мамандар 5 10,9 7 20
Барлығы 46 100 35 100

Қарастырылып отырған екі жыл ішінде елеулі өзгерістер болғанын көріп
отырмыз. Жалпы сандағы жұмысшылардың үлес салмағының өзгерісі бір
жұмысшының еңбек өнімділігіне әсерін келесі формула көмегімен анықтаймыз:
ЕӨ = (Уесеп – Уөтк) * ЕӨөтк
ЕӨ = (0,629 –0,761) * 510,54 = -67,39 м.тг
2004 жылы жұмысшылар санының қысқаруына байланысты 67,39 м.тг еңбек
өнімділігі төмендеді.
Өндірістік процеске қатысуына байланысты жұмысшыларды негізгі және
көмекші деп бөлуге болады.

Кесте 11
Кәсіпорын жұмысшыларының құрамы
Көрсеткіштер аталуы Өлш. бірлігі Жылдар Ауытқу
(+,-)
2003 2004
1.Жұмысшылардың орта тізімдік адам 45 22 -13
саны, олардан
— негізгі адам 23 17 -6
% нәтижеге 65,7 77,2 —
— көмекші адам 12 5 -7
% нәтижеге 34,2 22,7 —

Кесте мәліметтерінен көріп отырғандай, негізгі жұмысшылардың саны 6
адамға қысқарды, көмекші жұмысшылардың саны да 7 адамға қысқарып отыр.
Негізгі жұмысшылардың үлес салмағы 23-тен 12 дейін немесе 65,7%-дан 34,2%
дейін азайды. енді жалпы сандағы негізгі жұмысшылар үлесінің өзгерісі еңбек
өнімділігіне қалай әсер ететінің анықтаймыз.
ЕӨ = (Уесеп – Уөтк) * ЕӨөтк
ЕӨ = (0,772 –0,657) * 510,54 = 58,71 м.тг
Біздің жағдайда негізгі жұмысшылардың үлес салмағының өзгеруі
жұмысшылардың еңбек өнімділігін 58,71 м.тг. азайтты.

Кесте 12

Жұмыс күшінің қозғалысы

№ Көрсеткіштер 2003 2004
1 Жұмыскерлердің орта тізімдік саны жыл басына 46 35
2 Жұмысқа қабылданды 36 26
3 Жұмыстан шықты 5 23
соның ішінде: — өз еркімен 5 20
— жұмысқа келмеуі үшін — 3
4 Айналу коэффициенті:
қабылдау бойынша 0,55 0,37
жұмыстан шығу бойынша 0,08 0,33
тұрақсыздық коэффициенті 0,08 0,33

Сонымен, кесте мәліметтері бойынша кәсіпорында жұмыскерлерді қабылдау
мен шығу көрсеткіштері өткен жылмен салыстырғанда өсті. Сөйтіп 2004 ж
жұмыстан шығу коэффициенті 2003ж салыстырғанда 0,25 пунктке өсті, ал
тұрақсыздық коэффициенті – 0,25.
Кәсіпорында еңбек өнімділігіне кесімді-жұмысшылармен өндіру нормаларын
орындау деңгейі елеулі әсер етеді.

Кесте 13
Жұмысшылармен өндіру нормаларын орындауды талдау
Көрсеткіштер Өндру нормасын орындау деңгейі бойынша Өндіру
жұмысшылар санын бөлу нормасын
орындаудың
орташа %
90% 90-100100-110110-120120 барлығы
дейін жоғары
1.Негізгі 3 7 17 5 1 33 103,2
өндіріс
2.Көмекші 1 3 12 2 — 18 103,3
өндіріс
Барлығы 4 10 29 7 1 51 103,2

Кәсіпорында 37 адам өндіру нормасын 100% жоғары орындайды, 14 адам
өндіру нормасын 100% дейін.
Сонымен, кәсіпорында өндіру нормасын орташа алғанда 94,2% орындаған
14 адам бар. Осыдан барлық жұмысшылармен өндірудің бекітілген нормасын
игеру арқасында 0,81 адамды қысқартуға мүмкіндік бар:
(100-94,2)*14100=0,81 адам
Барлық жұмысшылармен өндіру нормасын орындау нәтижесінде еңбек
өнімділігінің өсімшесі:
ЕӨ =(0,81*100)(51-0,81)=1,61%
Біздің жағдайда бір жұмысшымен өндіру нормасын орындау арқасында
еңбек өнімділігінің өсімшесі:
ЕӨ =510,54*0,0161=8,22 м.тг. тең.
Еңбек ресурстарын пайдалануды толық бағалау үшін қарастырылып отырған
аралықта бір жұмысшымен жұмыс істелген уақытты және жұмыс уақыт қорын
пайдалану дәрежесін қарастыру қажет.

Кесте 14
Жұмыс уақытын пайдалану
№ Көрсеткіштер 2003 2004 Ауытқуы
(+,-)
1 Жұмыскерлердің орта тізімдік саны, 46 35 -11
адам
2 Жұмыс істеген адам-күндер саны 17451 18383 932
3 Жұмыс істелген адам-сағаттар саны 139620 145162 5542
4 1 жұмыскердің жұмыс істеген уақыты, 2148,0 2073,7 -74,3
сағ.
5 1 жұмыскердің жұмыс істеген күндер 268,5 262,6 -5,9
саны, күн
6 Ішкі смендік жұмысшылардың тұрып — 1902 1902
қалуы
7 Жұмыс күнінің ұзақтығы, сағ 8,0 7,89 -0,11

Сонымен, жұмыс уақыт қоры жұмысшылар санына, бір жұмыскермен жұмыс
істелген адам-күндер мен адам-сағаттар санына байланысты. Енді осы
факторлардың әсерін тізбекті алмастыру тәсілімен анықтайық.
1. Адамдар санының өзгеруінің әсері
ЖУҚ = (35-46)*268,5*8 = -23628 сағ.
2. Жұмыс күндер санының өзгерісі
ЖУҚ = (262,6-268,5)*35*8 = -1652 сағ
3. Жұмысшының өнімділігінің өзгеруі
ЖУҚ = (7,89-8)*268,5*35 = -1033,8 сағ
Жалпы ауытқу: -23628-1652-1033,8 = -209422,2 сағ

Еңбек өнімділігінің деңгейін бағалау кезеңдер жалпылама, жеке
көрсеткіштер жүйесі қолданылады. Жалпылама көрсеткіштерге бір жұмысшының
орта жылдық, орта күндік және орта сағаттық өндіруі жатады. Жеке
көрсеткіштер – бұл өнім данасын шығаруға жұмсалатын уақыт шығыны.
Еңбек өнімділігінің өсуіне негізгі факторлардың көрсететін әсерлік
талдау үшін келесі кесте мәліметтерін пайдаланамыз.

Кесте 15
Жұмысшының орта жылдық өндіруін талдау үшін алғашқы мәліметтер
Көрсеткіштер 2003 2004 Ауытқу
№ (+;-)
1 Өндірілген өнім көлемі, м.тг 41445 36431 -5014
2 Жұмысшылардың орта тізімдік саны, 35 22 -13
адам
3 1 жұмысшының орта жылдық ЕӨ, м.тг 721,4 921,1 199,7
Бір жылда жұмысшылармен жұмыс
4 істелген уақыт, м.адам-күн 12351 13392,6 10416
Бір жылда жұмысшылармен жұмыс
5 істелген уақыт, м.адам-сағат 98808 105667,6 6859,6
Орта күндік өндіру (14), м.тг
6 Орта сағаттық өндіру (15), тг 2,687 3,508 0,821
7 Жұмыс жылының ұзақтығы,күн 335,85 444,76 108,91
8 Жұмыс күнінің ұзақтығы, сағат 268,5 262,6 -5,9
9 8,0 7,89 0,11

Енді негізгі факторлардың бір жұмысшының еңбек өнімділігінің өсуіне
әсерін тізбекті алмастыру тәсілімен анықтаймыз.

Кесте 16

Еңбек өнімділігін факторлық талдау

Алмастыру Өткен жылмен салыстырғанда есепті Жылдық Еңбек
№ жылы еңбек өнімділігінің ауытқуына еңбек өнімділігінің
әсер ететін факторлар өнімділігіөзгерісі
, м.тг
Жұмыс Жұмыс Орта
істелген күнінің сағаттық
күндер саны ұзақтығы өндіру
1 268,5 8 335,85 721,1 —
2 262,6 8 335,85 705,6 -15,8
3 262,3 7,89 335,85 695,9 -9,7
4 262,3 7,89 444,76 921,1 225,2
Барлығы — — — — 199,7

Кестеден көріп отырғандай, еңбек өнімділігінің өсуіне келесі факторлар
әсер етеді:
— жұмыс істеген күндер санының қысқаруы еңбек өнімділігін 15,8
м.тг азайтты;
— жұмыс күні ұзақтығының қысқаруы еңбек өнімділігін 9,7 м.тг
азайтты;
— орта сағаттық өндірудің өсуі еңбек өнімділігін 225,2 м.тг
ұлғайтты.
Жалпы осы факторлардың әсері 199,7 м.тг тең.

2.3 Кәсіпорынның негізгі қорларын талдау

Негізгі қорларды пайдалануды жалпы бағалау үшін 17 кесте мәліметтерін
пайдаланамыз.

Кесте 17
Негізгі қорларды пайдалануды жалпы бағалау
Көрсеткіштер аталуы Өлшем Жылдар Ауытқу
бірлігі (+;-)
2003 2004
1.Тауарлы өнім көлемі М.тг. 41445 36431 -5014
2.Негізгі қорлардың … жалғасы