Әңгіме: Агата Кристи | Египет зиратының хикаясы
Әрдайым Пуаро екеуміз бастан өткерген жан түршіктіретін сан оқиғаның ішіндегі ең сұмдығы Мен-хер-Ра патшаның зираты табылып, алғаш қазыла бастаған кезде бірінен соң бірі іле-шала опат болған бір топ адамның ісін тергеген кезіміз болар деп ойлаймын.
Лорд Карнарвон Тутан-хамонның зиратын ашқаннан соң, көп ұзамай-ақ Сэр Джон Уиллард пен Нью-Йорктық Блайнер мырза Каир қаласынан онша қашық емес жердегі Гизе Пирамидаларының маңайында қазу жұмыстарын жүргізіп жатқан болатын. Күтпеген жерден олар бір топ бейітке тап болды. Бұл көптің назарын аударған үлкен жаңалық еді. Ашылған Мен-хер-Ра дейтін патшаның зираты болып шықты. Мен-хер-Ра байырғы патшалық дәуірі өтіп, ыдырай бастаған кезінде билік еткен, Сегізінші Династияға кіретін, тарихта ұмыт қалған патшалардың бірі болатын.
Тарихтың осы тұсы көмескілеу қалғандықтан газеттер ашылған жаңалық жайлы жан-жақты жаза бастады.
Көп ұзамай көпшіліктің назарын аударған бір уақиға сап ете қалды. Аяқ астынан жүрек ауруынан Сэр Джон Уиллард қайтыс болды.
Алып қашты жаңалықтарға жаны құмар газеттер мына суық хабарды пайдаланып, тисе киесі ұрып кететін кейбір Египет қазыналарының төңірегінде ескіден келе жатқан, сокыр сенімге негізделген лақап әңгімелерді қайта жандандыра бастады. Британия Музейіндегі ана сорлы Мумияға, тозығы жетіп күлдіреген жаңғақ ағашына жұрт сұқтанып, сүйретіп шығарып тастаған болатын. Музей одан у-шусыз бас тартты, бірақ жұртшылықтың ықыласынан айрылған жоқ.
Осыдан екі апта өткен соң Влайбнер мырза қаны бұзылып, көп ұзамай, қайтыс болды, ал оның Нью-Йорктегі жиені біраз күн өткен соң өзін-өзі атып өлтірді. «Менхер-Раның қарғысы атты» деген лақап сол күндердің алып-қашты әңгімесіне айналып, баяғыда келмеске кеткен Египеттің сиқырлы күшін дәріптеу шарықтау шегіне жеткен болатын.
Дәл осы кезде Пуаро Уиллард ханымнан қысқаша жазылған хат алды. Хатта марқұм болған археологтың жесірі оны Кенсингтон Сквердегі үйіне соғып кетуді өтініпті. Мен бірге бардым.
Уиллард ханым ұзын бойлы, ашаң әйел екен, үстіне қаралы киім киіп алыпты. Өңінен жақында ғана бастан кешірген ауыр қайғының ізі көрініп тұр.
— Тез келгеніңізге рақмет, Пуаро мырза.
— Қызмет етуге даярмын, Уиллард ханым. Менімен ақылдасқыңыз келді ғой деймін?
— Менің білуімше, сіз шытырман оқиғаны зерттейсіз ғой. Бірақ сізбен тек сол үшін сөйлескелі отырған жоқпын. Сіздің дүние танымы ерекше, ойлы, тәжірибелі, ақылдың адамы екеніңізді де білемін. Сондықтан да, Пуаро мырза, айтыңызшы табиғаттан тыс күш бар дегенге қалай қарайсыз?
Пуаро жауап қатпастан бұрын бір сәт күмілжіп қалды. Ойланған адамның кейпін танытты. Сосын ол былай деді: «Ең алдымен бір-бірімізді қате түсініп жүрмейік, Уиллард ханым. Сіз менен жалпылама сұрап отырмаған боларсыз. Жеке адамға қатысты нәрсені айтып отырсыз, солай ма? Сіз ана марқұм болған күйеуіңіздің өлімін меңзеп отырсыз ғой?»
— Иә, солай,— деді әйел құптап.
— Оның қандай жағдайда қайтыс болғанын маған тексерткіңіз келеді ғой?
— Сізден газеттердің шулатып жатқаны мен әлі де алда айтылатын әңгімелердің қаншалықты дәлелді деректерге негізделгенін анық біліп беруіңізді өтінемін. Үш кісінің өлімін, Пуаро мырза, жеке-жеке алып, өзінше түсіндіруге болады. Ал бірақ бірге алып қарайтын болсақ, олардың бірінен соң бірінің опат болуы миға сыймайтын нәрсе. Және барлығы да зиратты ашқаннан кейінгі бір айдың ішінде мерт болып отыр ғой! Бұл жерде табиғаттан тыс құдіретті күш те болар, қазіргі ғылым түсіндіре алмайтын өткен заманның қарғысы да бар шығар. Бірақ не дегенмен де үш адам бірдей мерт болды! Мен қорқамын. Пуаро мырза, қатты қорқамын. Бұл осымен тына қойса жақсы-ау!
— Кім үшін қорқасыз?
— Ұлым үшін. Күйеуім өлді деген хабар жеткенде, мен сырқаттанып жатыр едім. Ұлымның Оксфордтан келгені сол еді, бірден солай қарай аттанып кетті. Ол әкесінің сүйегін үйге алып келді, бірақ менің жалынғаныма да, жалбарынғаныма да қарамастан, бой бермей қайта кетіп қалды. Жұмысқа бой ұрғаны сондай, әкесінің орнын басып, қазба жұмыстарын одан ары қарай жалғастырмақшы. Мені ақымақ деп те ойлауыңыз мүмкін, бірақ Пуаро мырза, мен қорқамын. Айталық, о дүниедегі ана патшаның аруағы риза болмаса не болмақ? Менікі сізге сандырақ болып көрінуі де мүмкін…
— Жоқ, о не дегеніңіз, Уиллард ханым,— деді Пуаро іле-шала. Табиғаттан тыс күшке мен де сенемін.
Оған таңдана қарадым. Пуаро соқыр сенімге нанады деген үш ұйықтасам түсіме кірмейтін. Бірақ мына кішкентай адам шынымен сенетін сияқты.
— Сіздің менен талап етіп отырғаныңыз балаңыздың амандығы ғой? Оны қорғауға қолдан келгеннің бәрін істеймін.
— Бірақ сиқырлы күшке қарсы не істеуге болады?
— Орта ғасырда жазылған кітаптардан, Уиллард ханым, сіз сиқырға қарсы қолданылатын амалдардың біразын таба аласыз. Мүмкін, ол кездегі адамдар біздерден, қазіргі мақтаулы ғылымымыздан көбірек білген болар. Ал енді маған көмегі тиеді-ау деген деректерге келейік. Сіздің жұбайыңыз Египет тарихын зерттеуге жан-тәнімен берілген адам еді ғой?
— Иә, жас кезінен бастап. Бұл салада осы заманғы білгіштердің бірі еді ол.
— Ал Блайбнер мырза, менің білуімше, әуестенуші ғана ғой деймін?
— Иә, дәл айтасыз. Ол өте бай адам болатын. Ойына не келсе сонымен әуестенетін.
Күйеуім оны Египет тарихымен айналысуға қызықтырған. Экспедицияны жабдықтауға көп пайдасын тигізген де соның ақшасы.
— Ал, ана жиені ше? Ол қандай адам еді? Экспедициямен бірге болды ма?
— Меніңше ол қатысқан жоқ. Шындап келгенде, ондай адамның бар екенін газеттен қайтыс болғаны туралы хабарды оқығанға дейін білген де емеспін. Блайбнер мырза мен жиені екеуінің арасы жақын болды дей алмаймын. Ондай туысы бар екенін ешқашан айтқан емес.
— Ал басқа адамдар туралы не білесіз?
— Айтайын. Ондағы доктор Тоссуилл деген кіші қызметкер — Британия музейіне қатысты адам, Шнайдер мырза — Нью-Йорктегі Метрополитен Музейінің қызметкері. Секретарьдың қызметіндегі бір жас американдық. Доктор Амес маман ретінде экспедициямен бірге шыққан. Ал Хасан болса, күйеуімнің ең сенімді қызметшісі болатын.
— Американдық секретарьдың есімі есіңізде жоқ па?
— Ұмытпасам Харпер, олай болмауы да мүмкін. Менің білуімше, Блайбнер мырзамен ол көп уақыт бірге болмаған адам. Өзі бір сүйкімді жігіт еді.
— Рахмет сізге, Уиллард ханым.
— Тағы білгіңіз келген нәрсе болса…
— Әзірге осы жарайды. Ендігісін маған қалдырыңыз. Балаңызды аман сақтауға қолдан келгеннің бәрін де аямайтындығыма кәміл сенуіңізге болады.
Бұл жауапқа әйелдің көңілі тола қоймаған еді, өйткені Пуароның аузынан әлгі сөздер шыққан кезде Уиллард ханымның маңдайын тыржитқанын байқап қалдым. Әйткенмен қорқынышына Пуароның немқұрайлы қарамағаны әйелге біршама жеңілдік әкелгендей болды. Ал мен болсам Пуаро соқыр сенімге осыншама сенеді деп ешуақытта да ойламаған едім. Үйге қайтып келе жатқанда жаңағы мәселе жөнінде біраз сыр тартып көріп едім, ол шынымен сенетін сыңай танытты.
— Солай, Гастингс. Мен бұған сенемін. Табиғаттан тыс күштердің бар екенін жете бағаламай болмайды.
— Сонда біз не істемекпіз?
— Ылғи да істі айтасың-ау Гастингс! Жарайды, ең алдымен Нью-Йоркке телеграмма соғып, жас Блайбнер мырзаның өлімі жайлы толығырақ мағлұмат алу керек.
Телеграмманы дереу салып жіберді. Жауап әрі толық, әрі анық болатын. Руперт Блайбнер көп жылдар бойы ақшадан қысылып жүріпті. Оңтүстік теңіз аралдарындағы порттарда кездейсоқ жұмыстармен күн көрген. Осыдан екі жыл бұрын Нью-Йоркке қайта оралып, халі бұрынғыдан да мүшкілденген.
Жақын арада ол біреуден Египетке жетуге жарайтын ақша қарыз сұрап алыпты. «Ол жерде қарыз ақша бере алатын жақын досым бар» деп бөскен көрінеді. Бірақ келгенде де жолы болмапты.
Туысқанынан гөрі баяғыда сүйегі қурап қалған патшаларды артығырақ санайтын нағашысын тұқым-тұяғына дейін сыпырта лағнаттап, Нью-Йоркке қайтып оралыпты. Сэр Джон Уиллардтың өлімі де дәл Руперттің Египетке барған кезіне деп келген. Руперт Нью-Йоркке келген соң ішімдікке қайта салынып, көп ұзамай ешкімге айтпастан өзін-өзі өлтіріп тынған. Қалдырып кеткен хаты да бір түрлі, түсініксіздеу. Кенеттен өкінішке бой ұрған кезде жазса керек. Өзін «жападан жалғыз қалған алапеспін» дей келіп, хатын «мендейлердің өлгені жақсы» деп аяқтаған.
Маған бір жаман ой келді. Баяғыда дүниеден өткен Египет патшасының киесі ұрды дегенге ешуақытта де сенген емеспін. Бұл жердегі менің байқағаным — осы заманның қылмысы. Мәселен, жаңағы жас жігіт нағашысын у беріп өлтірмекші болды делік. Байқаусызда уды қателесіп Сэр Джон Уиллард ішіп қоюы да мүмкін ғой. Жігіт қылмысын арқалап Нью-Йоркке қайтқан. Артынша ол нағашысының өлімін естіген. Бостан-босқа қылмыс жасағанына өкініп, өзіне-өзі қол жұмсаған.
Мен бұл ойымды Пуароға айттым. Ол ойланып қалды.
— Мынауың ақылға қонады, шыным. Дәл солай болуы да мүмкін. Бірақ сен мазардың киесін есепке алмай отырсың ғой.
Мен оған түк түсінсем бұйырмасын дегенді аңғартып иығымды қозғадым.
— Сен шынымен бұған мазардың қатысы бар деп ойлайсың ба?
— Әрине, достым. Ертең Египетке жүреміз.
— Немене?— деп айғайлап жібердім, таң қалғаннан.
— Мен айтарымды айттым,— деді Пуаро. Жүзінен батылдық сезіледі. Сосын ол қабағын шыта күрсінді.— Бірақ, әлгі теңіз деген пәлесі бар екен ғой!
Бір аптадай мезгіл өткен болатын. Аяғымыздың астында шөл даланың сары құмы. Күн дәл тас төбеде. Пуаро бишара ыстықтан болбырап қасымда жатыр. Дене бітімі шағын Пуаро алыс жолға шыдамайтын. Марсельден бергі төрт күнгі сапар оны мүлдем тұралатып, Александрияға келіп жеткенде құр сүлдесі ғана қалған болатын. Әншейіндегі тап-тұйнақтайлығының да бірі жоқ. Каирге жетісімен біз бірден Пирамидалардың қалқасында тұрған Мена Хаус қонақ үйіне келдік.
Египеттің әдемілігі мені бірден баурап алды. Пуаро баз қалпында. Дәл Лондонда жүргендей киінеді. Кешке дейін бір тынбай, қалтасындағы кішкентай киім щеткасымен қара киімге қонған шаң тозаңды тазартып әлек болады.
— Қайран туфлилерім,— деп ренжіді ол.— Қарашы, Гастингс, сапалы былғарыдан тігілген туфлилерім әншейінде күнге шағылысып жалтырап тұрушы еді. Енді міне іші құмға толып, аяғымды ауыртып, сырты адам қарағысыз. Ыстықтан, тіпті, мына мұрттарым да қурап кеткендей.
— Сфинкске қарашы,— дедім мен.— Құпиясы мен әдемілігіне тіпті таң қалып тұрмын.
Пуаро Сфинкске көңілі толмай, ренжи қарады.
— Шекесі қызып тұрғанға ұқсамайды ғой,— деді ол.— Қайдан шекесі қызсын, құмға белшесінен батып, сәні кетіп тұрса. Қарғыс атсын бұл құмды!
— Қой енді, құм дегенін Бельгияда да жетерлік қой,— дедім мен оған жарнама кітапшаларда суреттелетін, бұйра құмның ортасына орналасқан Ноке-сур-мерде1 демалған бір аптаны есіме түсіріп.
— Бірақ Брюссельде емес қой,— деді Пуаро. Ол ойға шомып, пирамидаларға тесіле қарады.
— Бұлардың біртұтас геометриялық формасы бар екені рас, бірақ бет жағы кедір-бұдыр, ұнамсыз. Пальма ағаштары да ұнамайды. Қалай болса солай ретсіз орналасқан. Түп-түзу ғып еге алмағандары ма?
Лагерьге баруымыз керек екендігін айтып, мен ойын бөліп жібердім. Біз түйеге мініп баратын болдық. Түрлі-түсті киім киген балалар түйелердің бұйдаларын ұстап, жануарларды біз мінуге оңай болсын деп шөктіріп қойыпты. Олардың бастығы сөзшең, тілмаш адам екен.
Енді түйеге мінген Пуаро туралы айта кетейін. Ол алғашында кергіп келе жатыр еді, енді ойбайға басып, қолын ербеңдетіп, бибі Мариядан бастап, әулие біткеннің бәріне жалбарынды. Ен соңында, ұятқа да қарамай түйеден түсіп, баратын жерге аласа есекке мініп жетті. Шынымды айтсам, мұндайды бұрын көрмеген адамға түйенің желгені қиын екен. Бірнеше күнге дейін денемді жаза алмай жүрдім.
Ақыры қазба жұмыстары жүріп жатқан жерге де жақындадық-ау. Бізді күнге күйген, бурыл сақалды, ақ киім киген, басында телпегі бар бір адам қарсы алды.
— Мосье Пуаро мен капитан Гастингссіз ғой? Сіздердің телеграммаларыңызды алғанбыз. Сіздерді Каирден күтіп ала алмағанымызға кешірім сұраймын. Күтпеген жағдайға тап болдық та, жоспарымыз бұзылды.
Пуаро сұп-сұр болып кетті. Тарағын алмақшы болып қолын қалтасына салған күйі тұрып қалды.
— Тағы біреу өліп қалғаннан сау ма?— деді ол әрең дегенде.
— Иә.
— Сэр Гай Уиллард па?— деп айқайлап жібердім мен.
— Жоқ, капитан Гастингс. Американдық әріптесім, Шнайдер мырза қайтыс болды.
— Неден?— деді Пуаро.
— Сіреспе ауруынан.
Сұрым қашып қорқып кеттім. Айналам сұмдық пен қорқыныштың, көзге көрінбейтін қауіп-қатердің мекені сияқты болып көрінді. Маған бір жаман ой келді. Айталық, келесі кезек маған келсе ше?
— Құдайым-ау,— деді Пуаро баяу үнмен.— Түк түсінсем бұйырмасын. Мынау сұмдық қой. Мосье, бұл шынымен сіреспе ауруы ма?
— Меніңше олай емес. Бірақ доктор Амес менен гөрі көбірек білетін болар.
— Айтпақшы, сіз дәрігер емес екенсіз ғой.
— Менің атым Тоссуилл.
Бұл ендеше, әлгі Уиллард ханым айтқан британдық білгір маман, Британия Музейінің кіші кызметкері болды. Саспайтын салмақтылығымен ол маған қатты әсер етті.
— Маған ерсеңіздер,— деді доктор Тоссуилл сөзін жалғастырып,— мен сіздерді Сэр Гай Уиллардқа алып барамын. Сіздер келеді деген хабарды естігелі қатты мазасызданып жүр.
Бізді лагерьдің арғы бетіндегі үлкен шатырға алып келді. Доктор Тоссуилл шатырдың есігін жоғары көтеріп, бізді ішке кіргізді. Іште үш адам отыр екен.
— Мосье Пуаро мен капитан Гастингс келіп қалды, Сэр Гай,— деді Тоссуилл.
Үш адамның жастауы орнынан ұшып тұрып, бізге қарай жүрді. Ол қызуқандылығы жағынан ептеп шешесіне ұқсайды екен. Басқалар сияқты күнге онша күймеген. Көзі кіртиіп шаршағандықтан ба, 22 жасар жігіттен гөрі мосқалдау көрінді. Мына сұмдықтың бәріне шыдау оңайға түспегені айтпаса да түсінікті. Қасындағы екі адамды таныстырды. Доктор Амес отыздан асқан, өткір жүзді адам екен, самайын ақ шала бастапты. Ал Харпер мырза, әлгі секретарь арықтау келген сүйкімді жас жігіт екен, көзіне американдықтардың тәуір көретін мүйіз көзілдірігін киіп алыпты.
Біраз уақыт ананы-мынаны әңгімелегеннен кейін, Харпер сыртқа шығып кетті. Оның соңынан Тоссиулл да кетті. Біздер Сэр Гай және доктор Амеспен оңаша қалдық.
— Білгіңіз келгенді сұрай беріңіз, Пуаро мырза,— деді Уиллард. Мына сұмдықтардан зәреміз кетіп болды. Жүзінен мазасыздық сезіліп тұрды. Пуароның одан көзін алмай отырғанын байқап қалдым.
— Сіз бұл жұмысты тастамайсыз ғой, сэр Гай?
— Әлбетте. Қандай жағдай болмасын бәрібір жұмыс жүре береді, соны біліп қойыңыз.
Пуаро енді екінші адамға бұрылды.
— Сіз не дейсіз, дәрігер мырза?
— Иә,— деді дәрігер созалақтап,— мен де тастамайтын шығармын жұмысты.
Пуаро ұнатпаған пішін танытып, бетін тыржитты.
— Олай болса, алдымен істің мән-жайын білгеніміз дұрыс болар. Шнайдер мырза қашан қайтыс болып еді?
— Осыдан үш күн бұрын.
— Сіреспе ауруы екеніне көзіңіз анық жете ме?
— Әбден жетеді.
— Күшаладан уланған болып жүрмесін.
— Жоқ, Пуаро мырза. Сіздің нені меңзеп отырғаныңызды түсінемін. Бірақ бұл анық сіреспе ауруы.
— Ауруға қарсы дәрі құймап па едіңіз?
— Әрине, ектік,— деді дәрігер немқұрайлылау.— Қолдан келгеннің бәрін де аяған жоқпыз.
— Ауруға қарсы қолданатын дәріңіз бар ма еді?
— Жоқ, оны біз Каирден алдырдық.
— Лагерьде бұдан басқа сіреспемен ауырған адам болды ма?
— Жоқ, басқа ешкім ауырған жоқ.
— Блайбнер мырзаның сіреспеден өлгеніне көзіңіз анық жете ме?
— Анық жетеді. Ол бас бармағын жаралап алған болатын. Сол жері асқынды да қаны бұзылды. Сырт адамға бәрі бірдей болып көрінуі мүмкін, бірақ, бұл бір-біріне ұқсамайтын екі түрлі жағдай.
— Олай болса төрт өлімнің төртеуі де бір-біріне ұқсамайды: бірі жүрек ауруынан, екіншісі қан бұзылғаннан өлді, үшіншісі өзін-өзі өлтірді, төртіншісі сіреспеден қайтыс болды.
— Дәл солай, Пуаро мырза.
— Сіздіңше төрт елімнің арасында ешқандай байланыс жоқ па?
— Не айтқаныңызды онша түсінбедім?
— Онда түсіндірейін. Марқұм болған төртеудің тарапынан Мен-хер-Раның аруағын қорлайтын іс-әрекет болған жоқ па?
Таңданған дәрігер Пуароға тесірейе қарады.
— Сіз бос сөз айтып кеттіңіз, Пуаро мырза. Шынымен-ақ алып-қашты лақапқа сеніп қалғаннан саусыз ба?
— Бастан-аяқ бос сөз,— деп міңгірледі Уиллард ашуланып.
Пуаро шегір көзін жыпылықтатып, сол қалпында тыныш отыра берді.
— Сонымен сіз бұған сенбейсіз ғой, дәрігер мырза?
— Жоқ, сэр, сенбеймін,— деді дәрігер дауыстаңқырап.— Мен ғалыммын, сондықтан тек ғылымға ғана сенемін.
— Сонда ертедегі Египетте ғылым болмағаны ма?— деді Пуаро бәсең үнмен. Бұған доктор Амес не дерін білмей қалды бір сәт.— Жо, жо, жауап бермей-ақ қойыңыз, бірақ мынаны айтыңызшы. Жергілікті жұмысшылар не ойлайды бұл туралы?
— Меніңше,— деді Доктор Амес,— ақ адамдар дал болған жерде жергіліктілер де олардан аулақ кете қоймайтын сияқты. Мен олардың әулиеге сенетінін жоққа шығармаймын. Бірақ ешбір дәлелі жоқ
— Қызық екен,— деді Пуаро жалтарып.
Сэр Гай еңкейіңкіреп: «Сіз немене, шынымен-ақ осы бір бос әңгімеге сенесіз бе?»— деп айқайлап жіберді ашуға булығып. Олай ойлайтын болсаңыз ертедегі Египет жайлы еш нәрсе білмегеніңіз.
Жауап берудің орнына Пуаро қалтасынан кішкентай кітапшаны суырып алды. Ұсталған ескілеу кітап. Кітапты ұсына бергенде мұқабадағы «Египеттіктер мен калдиандықтардың сиқыры» деген жазуды көзім шалып қалды. Сосын ол теріс айналып шығып кетті. Дәрігер маған қадала қарап қалды. — Мұның көкейінде не бар?
Пуародан жиі еститін бұл сұрақты басқа біреуден естігенде күліп жібердім.
— Дәл айта алмаймын,— дедім мен білмейтіндігімді мойындап.— Меніңше, жын-шайтандарды аластайын деген ойы бар сияқты.
Мен Пуароны іздеуге шықтым. Ол марқұм боп кеткен Блайбнер мырзаның секретарымен әңгімелесіп отыр екен.
— Жоқ,— деді Харпер мырза,— мен экспедициямен алты-ақ ай бірге болдым. Иә, Блайбнер мырзаның шаруасын жақсы білетінмін.
— Жиені туралы ештеңе айта алмайсыз ба?
— Осы жерге бір күні ол келе қалды. Жақсы жігіт сияқты. Бұрын-соңды кездестірмеппін, бірақ ана екеуі— Амес пен Шнайдер білетін болса керек. Нағашысы оның келгеніне онша қуанған жоқ. Екеуі қатты ұрсысып қалды. «Саған көк тиын да жоқ»,— деп ақырды нағашысы. «Қазір де, мен өлгеннен соң да саған көк тиын тимейді. Ақшамды өмір бойы мұрат еткен жұмысымды ары қарай жалғастыру үшін қалдырамын. Бұл туралы мен бүгін Шнайдер мырзамен сөйлестім», осы сияқты тағы бірдеңелерді айтты. Кіші Блайбнер Каирге бірден тартып кетті.
— Сол кезде денсаулығы жақсы ма еді?
— Үлкенін айтасыз ба?
— Жоқ, кішісін айтып отырмын.
— Өз жағдайының онша мәз емес екендігін айтты. Бірақ соншалықты жаман болмаса да керек, әйтпесе есімде қалар еді ғой.
— Тағы бір мәселе. Блайбнер мырза мұра жөнінде өсиет қағаз қалдырып па еді?
— Біздің білуімізше, ол ештеңе қалдырған жоқ.
— Сіз экспедициямен қала бересіз бе, Харпер мырза?
— Жоқ, сэр, қалмаймын. Есеп айырысып дереу Нью-Йоркке жүріп кетемін. Күлсеңіз, күле беріңіз, бірақ мен мына қарғыс атқан Мен-хер-Раның келесі құрбандығы болғым келмейді. Мұнда қалсам ол мені де жеп тынады.
Жігіт терін сүртті. Пуаро бұрылып кетті. Күлімсірей қарап былай деді: «Ұмытпағайсың, ол бір құрбандығын Нью-Йорктен алды ғой».
— О, құрып кетсін,— деді Харпер еріксіз.
— Бұл жігіттің де жүйкесі тозған екен,— деді Пуаро ойға кетіп.— Біткен, әбден біткен.
Мен Пуароға сыр тарта қарап едім, оның жұмбақ күлкісінен ештеңе де аңғара алмадым. Сэр Гай Уиллард, доктор Тоссуилл бәріміз қазба жұмыстары жүргізіліп жатқан жерге бардық. Табылған нәрселердің негізгілері Каирге жөнелтіліпті, бірақ қалған кейбір зират бұйымдарының өзі-ақ мені өте қатты қызықтырды. Жас баронның жұмысқа деген ынтасы зор екен, алайда оның жүріс-тұрысынан үрейлі сезімнен құтыла алмай жүрген мазасыздықтың нышаны байқалады. Кешкі астың алдында жуынып алмақшы болып, бізге арналған шатырға кіріп едік, ақ киім киген, ұзын бойлы қара кісі қол қусырып, бізге жол беріп арабша амандасты. Пуаро тоқтай қалып: «Сіз марқұм Сэр Джон Уиллардтың қызметшісі, Хасансыз ғой?» — деді.
— Лорд Сэр Джонға қызмет еткенмін, енді ұлына қызмет етіп жүрмін.
Ол бізге қарай бір қадам жақындап бәсең үнмен: «Елдің айтуынша, сізді сиқырдың тілін білетін оқыған адам дейді ғой. Қас қожайынның бұл арадан кеткені жөн. Төңірегіміз толған жын-шайтан».
Ол сөзін келте қайырып ымдады да, жауап күтпестен тез шығып кетті.
— Төңірек толған жын-шайтан,— деп күбірледі Пуаро.— Иә, мен оны сезіп тұрмын.
Ас үстінде аса көңілді болмады. Әңгіме тізгінін доктор Тоссуил алып, бастан-аяқ Египеттің ескі мәдениетін сөз етті. Демалайық деп тарауға енді ыңғайлана бергенде, Сэр Гай Пуароның қолынан ұстай алып, саусағын шошайтты. Шатырлардың ортасымен күңгірттеу бір нәрсе жылжып бара жатыр екен. Адамға ұқсамайды. Зираттың қабырғаларына ойылып салынған ит басты бейнені тани кеттім. Әлгіні көргенде төбе шашым тік тұрды.
— Құдайым-ау!— деді Пуаро, тез-тез шоқынып.
— Анубис2 өлгендердің қорқау басты құдайы ғой.
— Бізді біреу алдап соқпақшы болып жүр,— деп дауыстап жіберді доктор Тоссуилл ашулана орнынан тұрып.
— Жаңағы сенің шатырыңа кіріп кетті, Харпер,— деді өңі қуарып кеткен Сэр Гай.
— Жоқ,— деді Пуаро басын шайқап,— ол ана доктор Аместың шатырына кіріп кетті.
Дәрігер сеніңкіремеген пішін танытып, Пуароға бажырая қарады. Сосын доктор Тоссуиллдың айтқанын қайталап: «Бірақ, ол бізді алдап түсірмекші боп жүр. Жүріңдер, ұстап алайық»,— деп айқайлап жіберді.
Жаңағының соңына түспекші болып тез алға ұмтылды. Оның соңынан мен де кеттім, бірақ қанша іздегенмен ол маңнан тірі жанның белгісін таба алмадық. Дегбіріміз қашып, қайтып оралғанымызда Пуаро басының амандығын ойлап, өзінше, тездетіп бір қам жасап жатыр екен. Біз жататын шатырдың айналасындағы құмның үстіне әртүрлі диаграмма, белгілер салды. Бес жұлдыз немесе Пентагон ғимараты тәріздес бес бұрыш бірнеше рет қайталанған. Онымен қоймай, әдеттегісінше, дуа мен сиқыр, ақ магия мен қара магия, аруақтар, тозақ кітабы жайлы әңгімелеп жатты.
Мұнысы доктор Тоссуиллдің жынына тиді. Ол мені былайырақ шығарып алып, шынымен жеркеніп: «Сэр, мынауы сандырақ қой»,— деп дауыстап жіберді ашуланып.
— Нағыз сандырақтың өзі. Мынау — алаяқ, алдамшы адам. Өзінің орта ғасырдағы сенімі мен байырғы Египет нанымдарының айырмашылығынан мүлдем хабары жоқ екен. Мұндай сандыраққа сенгіш, топас адамды бұрын-соңды көрсем көзім шықсын.
Мен абыржыған ғалымға тоқтау айтып, шатырда жатқан Пуароға келдім. Кішкентай досым миығынан күліп жатыр екен.
— Енді бізге тыныш ұйықтауға болады,— деді ол шаттана.— Біраз ұйықтап алмасам болмас. Басым түсіп барады. Әттең түймедағы гүлінің тұнбасы болар ма еді.
Әлгі сөзді естіп тұрған адамша, шатырдың есігін ашып, ішке Хасан кіріп келді. Қолындағы буы бұрқыраған кесені Пуароға ұсына берді. Онысы түймедағы гүлінің тұнбасы екен. Бұл сусынды Пуаро ерекше жақсы көретін. Маған да бір кесесін әкелмекші болған Хасанға керегі жоқ деп рахмет айтып, өзіміз тағы оңаша қалдық. Мен шешініп болған соң есік алдында шөл далаға қарап біраз тұрып қалдым.
— Тамаша жер,— дедім мен дауыстап,— жұмыс та жақсы. Ғажап дүниені жаным сүйеді. Мына жапан даладағы өмір мен келмеске кеткен цивилизацияның сырын ашудың ерекшелігін сезесің бе, сен Пуаро?
Ол жауап қатпады. Мұнысына ренжіп қалдым. Бірақ ренішім су сепкендей басылып қалды. Бет-аузы қисайып, Пуаро төсегіне көлденеңдей құлап, шалқалай сұлап қалыпты. Қасында бос кесе тұр. Жанына жетіп бардым да, дереу лагерьдің қарсы бетіндегі доктор Аместің шатырына қарай жүгірдім.
— Доктор Амес!— деп айқайлап жібердім.— Тезірек жүріңіз.
— Не боп қалды?— деді дәрігер, пижамасымен сыртқа шығып.
— Жолдасым қатты ауырып қалды. Түймедағы гүлінің тұнбасын ішіп еді. Хасанды лагерьден ешқайда жібермеңіз.
Дәрігер шатырдан лезде атып шықты. Пуаро сол мен көрген қалпында жатыр екен.
— Ғажап,— деп дауыстады Амес.— Талмаға ұқсай ма, жоқ әлде… немене ішті дедіңіз жаңа? Ол бос кесені көтерді.
— Бірақ мен оны ішкен жоқпын!— деді Пуаро байсалды дауыспен.
Біз оған таңдана қарадық. Пуаро төсегінде отыр екен. Жымиып қояды.
— Жоқ,— деді ол ақырын ғана.— Мен оны ішкен жоқпын. Досым Гастингс түнімен сырласқан кезде, қапысын тауып, тұнбаны білдірмей кішкентай бөтелкеге құйып қойғанмын. Оны аналитикалық химияның маманына жібертемін.— Олай болмайды,— деді ол дәрігердің оқыс қимылын байқап қалып,— ақылды адамсыз, түсінесіз ғой, оныңыздан түк те шықпайды. Гастингс сізді шақырып келуге кеткенде мен бөтелкені сейфке салып үлгергенмін. Әттеген-ай, Гастингс, тез ұста ананы!
Мен Пуароның неге өкінгенін түсінбей қалдым. Досымды қорғау үшін алдына тұра қалдым. Бірақ дәрігердің оқыс қимылының мәні бөлек боп шықты. Қолын аузына апарғаны сол еді, бадамның ащы иісі мұрынды жарып кетті. Ол теңселіп барып, алға қарай құлап түсті.
— Тағы да бір құрбандық,— деді Пуаро сабырлы үнмен.— Бірақ ең соңғы құрбандық. Осылай болғаны да дұрыс болар. Ол бақандай үш адамның басын жалмады ғой.
— Доктор Амес пе?— дедім мен таңқалғандықтан даусым қаттырақ шығып.— Бірақ сен, білуімше, құдіреттің күшіне сеніп жүр едің ғой?
— Сен мені дұрыс түсінбей қалдың, Гастингс. Сенемін дегенде мен соқыр сенімнің өте қауіпті күш екендігіне сенетіндігімді айтқанмын. Бір топ адамның өлімі құдіреттің ісі деген ұғым берік орын тепкен соң, тапа талтүсте кісіні пышақтап өлтірсең де, ел оны құдіреттен көретін болады. Адамның санасына ондай сенім бұрынғыдан да бетер сіңеді. Мен о бастан-ақ мұны біреудің жақсы пайдаланып жүргенін сезгенмін. Әлгі адамға жаман ой Сэр Джон Уиллард қайтыс болған сәтте келген болуы керек. Құдіреттің ісі деген лақап лап ете қалды. Менің білуімше, Сэр Джонның өлімінен пайда тапқан ешкім жоқ. Ал Блайбнердің жөні басқаша. Ол өте бай адам болатын. Нью-Йорктен алған мәліметтен біраз нәрсені ұғуға болады. Мәселен, кіші Блайбнердің Египетте қарызға ақша бере алатын жақсы досы бар делінген еді ғой. Сырт көзге нағашысын айтып отырған сияқты болып көрінеді. Олай болса аты-жөнін атар еді ғой. Айта кететін бір нәрсе, ол Египетке жететін қаражаттың өзін әрең дегенде қарызға алған. Ал нағашысы оған көк тиын да бермей қойған болатын. Солай бола тұра, ол Нью-Йоркке қайтар жолдың ақысын тауып алды емес пе. Демек, оған басқа біреу қарыз берген.
— Мұның бәрі де мықты дәлел бола алмайды,— дедім мен жаңағы пікірге қосыла алмай.
— Гастингс, көп жағдайда ауыспалы, астарлы мағынадағы сөздер тура мағынасында, керісінше, тура мағынасындағы сөздер астарлы мағынасында қабылданатын кезі де болады. Мына әңгіме етіп отырған жағдайда өзінің, тура мағынасында қолданылған сөздерді жұрт керісінше түсінген. Кіші Блайбнер ап-анық «Мен алапеспін» деп жазып кеткен екен, бірақ ол өзін-өзі жазылмайтын ауруды жұқтырып алғандықтан атып өлтіргенін ешкім де түсінбеді.
— Немене дейсің?—дедім мен таңданғанымды жасыра алмай.
— Бұл мүттәйім адамның ақылмен ойлап тапқан қулығы еді. Кіші Блайбнер болымсыз тері ауруынан зардап шегетін. Оңтүстік теңіз аралдарында тұрған кезде, гол арада кең тараған осы ауруға шалдыққан болатын. Амес ескі досы, әрі әйгілі дәрігер болатын. Әр сөзге мән беретін. Осы араға келгеннен бері мен Харперден де, дәрігер Аместен де күдіктенетінмін. Бертін келе қылмысты жасыру тек дәрігердің ғана қолынан келетініне көзім жетті. Сосын Харпердің сөзінен дәрігердің кіші Блайбнермен бұрыннан таныс екенін сезіп қалдым. Сөз жоқ кіші Блайбнер кезінде мұра туралы өсиет қағаз жазған, немесе өз өмірін дәрігердің пайдасына қамсыздандырған болуы керек. Амес қалай баюдың жолын бірден көрген. Блайбнерге қатерлі дерттің микробын жұқтыру оған онша қиынға түспесе керек. Дәрігер досы жазылмайтын дертке шалдықтың деген соң, жиен жігіт өзін-өзі атып өлтірген. Ойыңда не бар екенін кім біледі, бірақ үлкен Блайбнер мырза мұра жөнінде ешқандай қағаз қалдырмапты. Мына жағдайда оның мұрасы жиеніне, одан соң дәрігерге қалған болар еді.
— Ал Шнайдер мырза ше?
— Бұған көзім анық жеткен жоқ. Ол да кіші Блайбнерді білетін. Бір нәрседен сезіктенген шығар. Болмаса және бір адам себепсіз өліп кетсе, табиғаттан тыс күш бар деген сенім күшейе түседі деген дәрігердің сасық қулығы шығар. Саған тағы бір қызық нәрсені айтайын деп отырмын, Гастингс. Кісі өлтірген адам, егер істеген қылмысы сәті түсіп әшкереленбей қалса, соны тағы қайталағысы келіп тұрады және тезірек іске асыруға асырады. Кіші Уиллардқа бола қорыққаным да сондықтан. Кешке қарай өзін көрген қорқау басты Анубис Хасан болатын, оны істеткен мен едім. Дәрігерді қорқытам ба деп ойлап едім. Бірақ ол одан зорғы болса да қорқатын емес. Байқауымша, ол менің қасақана табиғаттан тыс күштерге сенемін дегеніме де нанбады. Комедияға алдана қоймады. Келесі құрбандығы өзім болатынымды сездім. Несін айтасың, құрып кеткір теңіз ауруына да, ыстыққа да, мазаны кетірген құмға да қарамастан мына миым істеп кетті ғой!
Пуароның ойлағанының бәрі де дұрыс болып шықты. Кіші Блайбнер осыдан бірнеше жыл бұрын, мас кезінде көңілшектеніп, мұра туралы қағаз жазыпты. Онда: «Өле кетсем, өзін қатты ұнататын сигарет салатын қорабымды, артымда қалатын бар мүлкімді бір кезде суға кеткенде өлім аузынан алып қалған жақсы досым — Роберт Амес өзіне арнаймын»,— деген екен.
Бұл оқиғаның мән-жайын елден көпке дейін мұқият жасырып келгендіктен, осы күнге дейін жұрт Мен-хер-Ра зиратымен байланысты бір топ кісі өлімін зиратты бұзғандарды баяғыда өткен патшаның қарғысы атты, киесі ұрды деген лақаптың тамаша дәлелі ретінде әңгімелейді. Бірақ, Пуароның айтуына қарағанда, бұндай сенім Египеттіктердің нанымына да, ойына да қайшы келеді.
