Қалау Сәлеметбайұлы. Ұйқыда жатыр өмірім Өлімді көріп түсінде…

Алтайды, досым, көрмесең, ештеңе онда көрмедің,

Үйрене салдым орманнан тоқуды ойдың өрмегін.

Кетесің күй боп тартылып ойыңа алмай өңгені,

Толқынында Ертістің ноталар ойнап өзді-өзі.

Жынданып кетпе теректер жаудырған сан мың тілектен,

Шапалақ күтсең жас талдар соғады жапырақ-жүрекпен.

Мәңгүрттеу мынау қалада үйреніп қалдың мақталып,

Жарлығын үнсіз уақыттың жартастар айтар ақтарып.

Тіміскілеп атақтың қалмайтын жандар ізінен

иіскеген ару гүлдерім

ауырлап талай үзілген…

Тәбиғат сырлы анамда құпия қанша бар ұлы?!

Аяғын сүйіп жүрсіңдер,

Гүлдердің басы – тамыры!!

Айналып кетсе таңғалма самал жел кенет дауылға,

Өзге боп бізде кеттік-қой бірге өскен кеше бауырға.

Төпесе көктен тамшылар,

Шалғындай шатты дір етем,

Мың тамшы жастан адамда бір тамшы ғана шын екен.

Бүркіт те көрмес бір-бірін көргенде таудың тұманын,

Буалдыр мынау уайымның әкесін бырақ ұрамын.

Безілдетсе Бежеңнің күйлерін шалы даланың,

Домбыраны тартуды ұмытып бырақ қаламын!

Орманды кезсем өзімше ойларға шомып, түнеріп,

Жиғызар есті жас шыбық жағымнан тартып жіберіп.

Шын жылай алсаң, егерде, жаңбырмен бірге жылап ал,

Тарихыңдай өзгерген жаңбырдан соңғы қыналар…

Мың жұлдыз жәндік ұстайтын торыңның мың сан көзіндей,

Қалмассың өзіңді қауқарсыз көбелектей бір сезінбей!

Әкелер шын алдыңа бейнеңді сонда жаңғырық,

Қаңғыған шын дауысын әлдебір таста қалдырып.

Сапарға ұзақ шығармыз ұмытып бәрін ат мініп,

Уақытқа көр қазармыз тағамен кейін лақтырып.

Кісінесе айғыр арқырап дала оты болып лаулағын,

Кеудеңнен шығар қуалап азғын бір ойдың азбанын.

Күл шашар кейде бұқалар,

Өзгеріп ауыл реңі,

Сипағанды білмес сирлар,

Жоқтауды, бірақ, біледі…

Алаңсыз сол бір әлемде анаңды ғана айланып,

Құлынмен бірге желіде келеді қалғың байланып.

Жаңа ашқан көзін жалғанда таңғы шық тұрса дірілдеп,

Күнәні сезген ең алғаш есіңе сәби күнің кеп…

Буы ұрмас Алтай – алтын тау құшаққа сені басады,

Алтынды дәйім қап-қара топырақ көміп жатады.

Алтынды қазсаң, қап-қара топырақ шығар ілесіп,

Қаралықпенен шын алтын көргенде емес күресіп.

Сермеумен екі қолыңды өтінем өлең оқыма,

Қара жермен де сырласқан қойшының қара қосында.

Мақтауға ғана жаралған мүйізін кессең бұғының,

Бұрқырап қанап кетер-ау сұлулық жайлы ұғымың.

Сезініп суық бауырды жүректің кейде тоңғаны,

Алтын бар жерде қашанда жылан да жүрер ордалы.

Тұрады қоңыз демалып домалатып жүрген тезекті,

Күлгендей кейде, о, тоба,

Бердім деп саған кезекті…

Қайтармыз сосын қалжырап қабағы суық қалаға,

Көктем де келер алдамшы,

Жапырақ басып жараға.

Жаз өтер және қыс келер алдауға алған ақ қары,

Ісініп қарға семірер қаланың қара батпағы.

Бас араз болған ағайын шақырмас мені Алтайдан,

Бала бір күнгі бал сурет,

Алтайым қазір қартайған!

Арманда кетті қайтейін Алтайым жаттың қолында,

Өзерген бәрі-бәрі де,

Сағыныш қана орынында…

Алтайды, бәлкім, алыста сағыну үшін жаралдым,

Пәк күнім кеткен сол әппақ шашына сіңіп анамның.

Өлеңді қойып, бұл күнде өзіме кеттім жат болып,

Бала күн қалған – тайымның езуінен аққан ақ көбік.

Бала күн қалған елуге бөлініп елдің іргесі,

Ашыққан бұзау секілді ілініп талға сіргесі.

Бесіктегі сәбидей нән мысық басқан кеудесін,

Шарасызданып қиналам,

Ойламау жерді ерге сын!

Жат табанға таптатып түркінің алтын бесігін,

Алсамшы қару қолыма,

Сұрамай босқа кешірім.

Жатады жанып кеудемде айналған жерім отарға,

Жібермеді Ертіс – анамды бұрымын байлап бетонға.

Айналған халық тобырға,

Домбыра ғана қолында,

Қаптайды қара шегіртке жусанды отап жолында.

Баладай қамсыз күйіммен, Алтайым, саған қайтармын,

Зар-мұңымды әуелі жаһанға жыр ғып айтармын.

Қаптаған қалың дұшпанға айтылар сонда кесімім,

Аластап алам жырыммен түркінің алтын бесігін!

_***

Ғаламда бұрын болмаған, білемін, жаңа бояумын,

Көктемде көбелек қанаты өткенде желпіп ояндым.

Алаяр ай – көз,

Көк аспан көргенде осы көрікті,

Тағдырыма ризамын,

Көз жасыма езіп беріпті.

Сезімтал мынау дүниеге мен келген сегізінші нотамын,

Айта алмай кеткен зарынан алғамын оны ботаның.

Құлқыны тоймас, ей, қоғам, оны да, бәлкім, қылғырсың,

Сегізінші нота үнсіздік әуені шығар, кім білсін?

Түйсігіме көшеді тастарда қалған жазулар,

Оқиын десем, сәт сайын басады қайғы — қалың қар.

Шуылға толы әлемге керек пе үнің бұл сенің?!

Түтініне орап шылымның сөзімді көкке бүркемін.

Саралар сөзді бұл маңда қалыпты, білем, сот қана,

Өліпті қурап емендер,

Көлеңке тірі тек қана…

Көшпелі құмды құшақтап құтқармақ болған ғарыппын,

Айтамын тағы теңізде жүргенін шөлдеп балықтың.

Салбырап көктен мың сәуле байланып айға аяғы,

Тінтеді жерді жоғымды іздесіп менің баяғы.

Кірпігімді жүздірем көзімді жасқа толтырып,

Қар — құсын іздеп сүйем деп алған бір өзім өлтіріп…

Бір өмір мені сағынтқан оттан да ыстық бір ән бар,

Кетердей еріп шырқасам самайда әппақ қыраулар…

Тышқаны болып тірліктің тыныштықты ұзақ кемірдім,

Ақ шашын күнге боятып келеді тағы кемпір – түн.

Дәуірім дәрі ішкізген ойларым сәтке оянды,

Күн түсіп еске күйдірер,

Таң түспей кейде қояды…

Есейіп төмен құладым,

Тауларда заңғар өстім де,

Етекте жатыр езіліп басылған көңіл көшкінге.

Мен, бәлкім, дыбыс шығармын естілмей өтер ешкімге,

Бояу боп жырда тұрармын,

Көрінбей, бірақ, ешкімге…

_{Соқыр сөз}

Аңсарым алаңда жүр ақ боранды,

Әй, Өмір! Айыра алман ақ-қараңды.

Соқыр сөз жолға шығып бара жатыр,

Түрткілеп қалам ұшы ақ қағазды…

Өмірде адам жоқтай менен өзге,

Құбының құмы көшер кенеземе…

Құмырада өскен гүл әлденені,

Ойлайды басын сүйеп терезеге…

Ағаштар құйға батқан балалардай,

Аңсайды-ау, Асыр салар дала қандай!

Дірілдеп тоңа берер электр шам,

Өзі шашқан шуаққа орана алмай…

Өмірде еркіндік бар, сірә, нендей,

Құс жолы кісендеулі білегімдей…

Артық зат сияқтанам,

Құлтемірге

Салынған адамзаттың жүрегіндей…

Ембестен үміт үрпін езіле бір,

Көңілім, көп көкімей «өзіңе» кір…

Түсімде жүрем ылғи құзғын аулап,

Құям деп соқыр Сөздің көзіне нұр…

***

^{(Жарым Жансаяға)}

Не тілер айырбасқа келер бір бақ,

Сендей ерке тағдырға көнем, бірақ…

Қиналам кейде күрек ұстай алмай,

Байласа саусағымды өлең шырмап.

Жетер маған сенің бар сыйлағаның,

Үй суық болғанымен мида жалын…

Көкірегімде қалған бір бос әлемді,

Ұлымның үні тербеп қиналамын…

Қап-қара қар жауғызсам нала-мұңнан,

Қарғалдақты көремін қабағыңнан.

Етігім тесілгенде мәз боласың,

Жер – анам иіскеді деп табаныңнан.

Қара тұяқ кетіліп ақ шағылда,

Жүрсе де, айтшы, жырдан ақсадым ба?

Ақ жаулығын тосасың тұмсығыма,

Анам жайлы түс көріп жатқанымда.

Құйып ап қиялына қорғасынды,

Қосағың бұл қоғамға зорға сіңді.

Түсіме енген қыз десем,

Сен екенсің

Түндерде сүріп жүген көз жасымды…

Алтай аңызы

Арда Алтай мен Алматының арасын,

Жалғамасаң қалай тыным табасың?!

Дөң басында бұғы тұр ма,

Жарты аймен

мүйізінің көбейтіп бір саласын?!

Анаң мен тек ақ әлемді көресің,

Сана қайда сергелдеңді сезетін?

Қайнар – көзі үзілсе де ақ бұлақ,

Құйырығы жоқ кесірткедей безетін!..

Ғажайып боп көрінсін деп қара түн,

Жанарыңа жұлдыз сурет салатын.

Самал тербеп өтсе сылқым гүлдер де,

Шық – моншағын ауыстырып тағатын.

Таста от шашып тұлпарлардың тағасы,

Жан отым да тұтанған — ау шамасы.

Жартастарға айғайласаң,

Үніңнің

жетер шауып көп жаңғырық – баласы.

Алтай!

Алтай!

Аңыздағы бір ұғым,

Шыңғырады құрық бунап құлының.

Медет тұтам көріп көктен жарты айды,

Кер бұғымның мұйізінің сынығын…

Үнсіздік

Сол үнсіздік, бір үнсіздік баяғы,

Қара тасқа батып кеткен аяғы.

Дала оты да қара түннің ерінін

Cаусағымен үнсіз басып қояды.

Өзендейін құмға арнасы бұрылған,

Сірә, қандай тағдырға мен ұрынғам ?

Найзағай да ақырмайды,

Үн-түнсіз

Аққан жұлдыз тамағына тығылған.

Мен қол созған аспан да, анау, шаршады,

Мойыныма үнсіз білек артады.

Тиын түспес төңкерілген мың түбір

Секілді мың қайршының қалпағы.

Саналардан сарқылғандай күш ұлы,

Үнсіз еміп күмәннің мың күшігі.

Бұлақ үнсіз тарқатылар жүн жіптей

Қуалаған түннің қара мысығы.

Қүте-күте жауап тілсіз қоғамнан ,

Саңырауға айналыпты сан арман.

Қаламыммен қазам үнсіз кеудемді,

Табамын деп дауысымды жоғалған.

****

Есімде өткен балалық жағасында Ертістің,

Суын ішпей Ертістің,

О, тәйір, мен өрт іштім.

Қараша үйде білгемін домбыраның қадырын,

Ішегінен ұстағам тарих – шалдың тамырын.

Онсыздағы ертегі болсадағы өмірім,

Ертегідгіде жүретін менің бала көңілім.

Шам түбінде әкешім жыр оқитын мұңданып,

Балауыздың майымен жасы кейде бірге ағып.

Ең алғашқы ақ шашы кетсе нұрға шағылып,

«Қартайма» — деп анама жүрдім іштей жалынып.

Көшкен кезде түйемен кебежеге салатын,

Ол мен үшін өмірде ең жайлы «түрме» болатын.

Үй тікенде шаңырақ көтерсе әкем бақанмен,

Тірек болсам деуші едім, шіркін, тұрып қатар мен.

Қара дөңде сонау бір моласы бар атамның,

Отыратын атам боп бата беріп батар күн.

Сығаласам іргеден жайылған ат тұяғын

Көріп шауып кететін менің құлын – қиялым.

Көріп едім ең алғаш өз бейнемді тұмадан

Тұп-тұнықта тұр екен жаны таза бір адам.

Қайта оралар санадық қайтқан қаздың тізбегін,

Сондықтан да өмірде үмітімді еш үзбедім.

Күрескенде жығылдық гүл жамылған далаға,

Одан әсем жеңіліс, о, дәриға-ай, бола ма?!

Одан асқан адал дос таба алмаспыз мәңгі біз,

Тоймаушы едік күшікпен бір жемесек нанды біз.

Көкіректе жұлдыздай бар еді арман тым қалың,

Ақан жұлдыз ең алғаш сездірді өлім ызғарын.

Ойламадым тайымды үйреткенде құлақтап,

Асаулықтан өзім де кетем-ау деп жырақтап.

Ата-анама мәңгіге жүрем дедім бірге еріп,

Гүл көп еді, сондықтан гүл сыйлауды білмедік.

Әкешіме өтірікті көп айтушы ем мақтанып,

Жасасам да не «ерлік»,

«Рас» — дейтін шаттанып.

Аттанды әкем мәңгіге…

Жапқан оны бопырап

мені мәңгі есейтті соңғы күрек топырақ.

Өтірікіме сонда мен өкіргемін өкініп,

Барлығын шын қылуға серт бергемін бекініп.

Анам қалды артында жапқан қайғы желегін,

Өзімен бір әкетіп қайта әкелді оны өлім.

Көктеді әке орнына менің ұлым – бір шыбық,

Әке болдым алдыға тынбай тартып тіршілік.

Шалғында емес, бетонда бір жығылып, бір тұрып,

Өтірікті шын қылам деп келем әлі құлшынып!

Есімде өткен балалық жағасында Ертістің…

***

Елеңдей бермен әрнеге,

Өтеді өмір ақырын.

Аспанда жүзген ай – кеме,

Кеудеме тастар зәкірін!

Тереземнен табылып,

Қоймады бұл қыс жылауын.

«Жыр жазып бер!» – деп жалынып,

Тосады парақ – қырауын.

Шаттық шайымен іштім бе,

Қант деп өмір қырсығын?

Түсінер мені қыста үйге

Қамалып қалған бір шыбын.

Тұрып бір қалған тісіме,

Күлкіні сорып күнөлтем.

Тығылып қалды ішіме,

Жалғызым менің – көлеңкем!

Бұл да бір болса бақыт та,

Ақынға тұрған жарасып.

Жол таба алмай уақыт та,

Кеудемде жүрер адасып.

***

Дүниенің мынау кеңдігін,

Көрермін соңғы кешімде.

Ұйқыда жатыр өмірім,

Өлімді көріп түсінде…

Шалынып менің тіліме,

Жығылды шаттық, білемін.

Мағынасыздық жібіне,

Маржандарымды тіземін.

Далаң кең еді,

Далақтап

шаптың ғой

Іздер енді кім?

Іріңді ай – тілі салақтап,

Сүйеніп тауға өлді түн.

«Өмірге рас келдім» – деп,

Әлдене күттің, бірақта…

Безгегі ұстап безілдеп,

Селкілдеп жатыр сағат та.

Күнімді көріп өзімнің,

Жыбырлаймын ғой баяғы.

Өзегіне сөзімнің,

Түспесем құрт боп жарады…

Материалды көшіріп жариялау үшін редакцияның немесе автордың жазбаша, ауызша рұқсаты қажет және Adebiportal.kz порталына гиперсілтеме берілуі тиіс. Авторлық құқық сақталмаған жағдайда ҚР Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заңымен қорғалады. Adebiportal@gmail.com 8(7172) 79 82 12 (ішкі – 112)

Мақала авторының көзқарасы редакцияның көзқарасын білдірмейді.