Автоөнеркәсіп саласын жою: Импорттаушылар утилалымға неге қарсы – американдық компанияның қандай қатысы бар?
Неліктен аграрлық салада утилалымға қарсы? Елдегі экономиканың ең субсидияланған салаларының бірі өзге маңызды саланы қолдауға қарсы, соның ішінде ауылшаруашылық машиналар жасау да кіреді.
Расымен, кәдеге жарату алымы дегеніміз не? Бұл өз нарығын қорғаудың бір түрі. Жабдық сатқыңыз келсе, кәсіпорын салыңыз, құрастыруды бастаңыз, жергілікті қамту үлесін біртіндеп 50%-ға дейін жеткізіңіз. Оның үстіне бұл шара шаруалардың өздеріне де шығын әкелмейді. Әрбір сатып алынған комбайн немесе трактор үшін шаруа қожалығы мен оның иесі құнының 25 пайызын өтемақы алады. Отандық құрал-жабдық арзанырақ және оны арнайы мемлекеттік бағдарламалар арқылы, атап айтқанда лизингтік бағдарламалар арқылы 4%-бен сатып алуға болады.
Eurasia Group Kazakhstan компаниясының утилалымды алып тастауды лоббирлеуге қатысы туралы көптен бері айтылып жүр.
2019 жылдың шілдесінде Zakon.kz басылымында шыққан мақалада автор кәдеге жарату жинағын жоюдың лоббистерінің бірі «Астық одағы» екенін ашық айтады. Ал бірлестіктің доноры – John Deere халықаралық маркалы белгілі техника импорттаушысы екенін көрсетеді.
«Қоғамдық дауларда тараптардың бірі дәстүрлі түрде деректерді бұрмалауға барады. Мысалы, қайта өңдеу төлемінің мөлшері 10%-ға әрең жетеді, ал жоюды жақтаушылар 30%-дық мөлшерлеме туралы айтып жатыр», – делінген мақалада.
Мақалада қоғамдық дау-дамайда тараптардың бірі деректерді бұрмалайтыны жазылған.
«Мысалы, утилалымның мөлшері 10%-ға әрең жетеді, ал жою лоббистері 30% мөлшерлемені айтады, кәдеге жарату алымы мақта, күріш жинау, картоп жинау, Жеміс жинау, шынжыр табанды, сондай-ақ тіркеме және аспалы техникаға қолданылмайды. Ең қызығы, қайта өңдеу ақысын осы жабдықты тұтынушылар емес, тек өндірушілер мен импорттаушылар төлейді. Жұртшылықты әдейі адастырып жатыр деген пікір бар», – делінген материалда.
2020 жылдың жазында «Ведомости Казахстана» сайтының назары «Еуразия групп» компаниясына түсті. «Джон Дир» корпорациясының сабан құлыптары» мақаласында ұзақ уақыт бойы ауыл шаруашылығы экс-министрі Асылжан Мамытбеков басқарған «Қазақстанның Ет одағының» «Еуразия группаларына» қатысы туралы айтылады. Ол сол жылдың 22 қыркүйегінде «елдің бас қасапшысы» қызметінен айырылды. Антикор ветеринарлық және фитосанитарлық сертификаттар беру жүйесіндегі бұзушылықтарды анықтағаны айтылады.
Басылым етті мал шаруашылығын дамыту жобасы шеңберінде мемлекеттік қазынадан мол субсидия алған «Қазақстанның Ет одағының» басшылығы шетелге, оның ішінде «Еуразия Групп» дистрибьютор-компаниясын белсенді түрде таныстыра отырып, АҚШ-тағы John Deere бас кеңсесіне бірнеше рет барғанын атап өтті.
Іс импорттық лоббистердің арқасында AGCO, John Deere, Case New Holland және басқа да техника өндірушілері кәдеге жарату алымынан босатылғанға дейін барды. Бұл тіпті Еуразиялық экономикалық комиссияға техниканы жеткізудің кемсітушілік шарттары туралы жазған ресейлік «Росспецмаш» ауылшаруашылық техникасын өндірушілер қауымдастығының шағымының тақырыбы болды. ЕЭК Қазақстан үкіметін барлық ауыл шаруашылығы техникасын өндірушілер үшін кәдеге жарату алымын төлеу шарттарын теңестіруге міндеттеді.
Алайда бәсекелестердің наразылығы «Еуразия групптың» экономикалық жағдайына ешқандай әсер еткен жоқ. Ашық дереккөздерге сүйенсек, компанияның өткен жылғы болжамды жылдық табысы 123,3 млрд теңгені құраған. Биылдың өзінде компания 102 млрд теңге табыс тапқан.
Мұндай нәтижелермен бәрі мақтана алмайды. Ал жоғары кеңселерде импорттаушылардың мұндай қолдауымен отандық ауыр машина жасауды дамыту туралы сөз қозғаудың өзі артық.
Айта кетейік, мамандар утилалымсыз отандық автоөнеркәсіп соққыға ұшырап, керексіз ескі көліктер ағыны болатынын ескертуде.
Олардың айтуынша, елдегі автокөлік паркінің тозуы автокәсіптің табыстылығын, тасымалды, жеткізу ахуалын төмендетеді. Себебі ескі техникаға қызмет көрсету жаңа техникаға қарағанда қымбатырақ. Бұл ауыл шаруашылығы техникасына да қатысты. Ал өз кезегінде ескі техника фермерлер үшін әрқашан үлкен қауіп. Екіншіден, ауылшаруашылық техникаларын, әсіресе ескілерін жөндеу өте қымбатқа түседі, бұл ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің шығындарының өсуіне және бағаның өсуіне әкеледі. Маманның сөзінше, егер фермерлер бұл шығындарды өтей алмаса, олар жабылуға мәжбүр болады.
