Маған бас сауғалап, резиденциядан кету, тіпті шетел асу туралы ұсыныс бірнеше рет айтылды — Президент қаңтар оқиғасы туралы айтты

Қасым-Жомарт Тоқаев “Егемен Қазақстан” газетіне берген сұхбатында Қаңтар оқиғасына қатысты ойын жеткізді, деп хабарлайды Kznews.kz тілшісі.

Ол өзінің президенттік қызметке келуімен бірге жаңа жүйенің орнатылғанын атады.

“Мен 2019 жылы Президент болып сайланғаннан кейін мемлекетіміз сая­си жүйені демократияландыруға, қоғамдық өмірге еркіндік сипат беруге, экономиканы монополиядан арылтуға бет бұрды. Реформаларды әзірлеуге және оны жүзеге асыруға қоғам өкілдері, белсенді азаматтар, сарапшылар қатысты. Түрлі диалог алаңдарында, соның ішінде, менің ұсы­нысыммен арнайы құрылған Ұлт­тық қоғамдық сенім кеңесінің отырыс­тарында көптеген бастама көтеріліп, жан-жақты пысықталды” деді ол.

Елде түрлі өзгерістер болып, халық жаңа тәртіп пен жаңа бағдарға бет бұра бастағаны “ықпалды адамдарға” ұнамағанын айтты:

“Ашығын айтсам, осы жаңа бағдары­мыз кейбір ықпалды адамдарға мүлде ұнаған жоқ. Олар бұл өзгерісті елімізде әбден тамыр жайған жүйеге және билік құрылымындағы өздерінің «ерекше мәртебесіне» төнген қатер деп қабылдады. Мұндай адамдар елдегі өзгеріске астыртын, кейде тіпті ашық қарсылық білдіре бастады. Ақыр соңында реформаның бетін қайтарып, өздеріне ыңғайлы бұрынғы қалыпқа оралу үшін бәрін тас-талқан етуге шешім қабылдады” деп сипаттады президент.

“Жоғары лауазымды тұлғалардан тұра­тын бұл топтың күштік құрылым­дарға да, қылмыс әлеміне де орасан зор ықпалы болды. Сондықтан билік­ті күшпен басып алуға бел буды. Тергеу мәліметтеріне жүгінсек, олар 2021 жылдың ортасына таман да­йын­дыққа кіріскен. Сосын Үкімет сұйы­тылған газдың бағасын күрт өсіру туралы жан-жақты ойластырылмаған, құқық­тық негізі жоқ шешім қабылда­ды. Маң­ғыстау облысында арандатушы­лар­дың айтағына ілескен жұрт шеруге шықты. Сол кезде Үкімет менің тапсырмаммен арнаулы комиссия құрды. Оның мүшелері қоғам өкілдерімен кездесіп, ортақ мәмілеге келу үшін бірден ай­маққа барды. Бірақ наразылық шеру­лері экстремистік сипат алды. Оны қас­көйлер дереу өз мүддесіне пайдаланды. Бас прокуратураның тергеуінен қаңтар оқиғасының бірнеше толқын­мен өрбігенін көруге болады” деді ол өз жауабында.

Сондай-ақ, мемлекет басшысы Қаңтар оқиғасының неден басталғанын және қалай өрбіген атай кетті.

“Шерулер алдымен Маңғыстау облысында басталды. Көп ұзамай басқа да өңірлерге жайылды. Орталық билік және әкімдіктер жағдайды реттеуге тырысқанымен, ел ішіндегі ахуал шие­­ленісіп кетті. Ортақ мәмілеге келу үшін жүргізілген келіссөздер мен диа­ло­г­ке толқуды ұйымдастырушылар еш мойын бұрмады. Көптеген аймақта алғашқы қақты­ғыс­тар басталды. Мұның бәрі арнайы дайындалған жансыздары арқылы жағдайды одан әрі ушықтыруға тырысқан қаскөйлер үшін «іздегенге сұраған» болып шықты. Осындай аса күрделі жағдайдың өзінде құқық қорғау органдары күш қолданбай, сабыр сақтады. Бұл – екінші толқын.

Жетекшілері ымыраласқан топтың айтқанын екі етпейтін және лаңкес­тер­мен, оның ішінде сырттан келген лаң­кестермен байланысы бар қыл­мыс­тық топтар өршелене іске кіріс­кенде үшінші толқын басталды. Олар арнаулы технологияны, арандатушылар мен қарақшыларды пайдаланып, бейбіт шерулерді жаппай тәртіпсіздікке ұластырды. Ұрып-соғу, қирату, өртеу, өзгенің мүлкін қасақана жою белең алды. Дүрбелең кезінде қарулы радикалдар мен лаңкес­тер бір мезетте, бір ғана бұйрықпен мем­лекеттік органдардың және күштік құрылымдардың ғимараттарына, қару-жарақ дүкендеріне, құқық қорғау мекемелері мен әскери бөлімдердің қоймаларына шабуыл жасады. Мұндай оқиға Алматыда ғана емес, бірқатар облыс орталығында да болды. Қаңтар оқиғасы кезінде үш мыңнан астам қару қолды болғанын айта кеткен жөн. Оның ішінде автомат, пулемет, тіпті гранатомет және басқа да атыс құ­ралдары бар. Оған қоса, көлік ин­ф­ра­құрылымы және телекоммуникация ны­сандары шабуылға ұшырады. Қарақ­шылар мен лаңкестер өзара ұйым­дасып, бір-бірімен тығыз байланыста әрекет жасағанын тағы да қайталап айтқым келеді” деді Тоқаев.

Президент жоспардың жетегіне ары қарай экстремистер мен әсіре діншілдердің ілесе кеткенін айтты.

“Қаскөйлердің мемлекеттік төңкеріс жасамақ болған жоспарын жүзеге асыру үшін экстремистер, қылмыстық топ­тар және әсіре діншілдер бірге қи­мылдады. Олардың мақсаты ел іші­не үрей туғызу, мемлекеттік инс­ти­тут­тардың қызметін тұралату, конс­ти­туциялық құрылымның іргесін шайқау, ақыр соңында билікті басып алу еді. Сол кездегі ахуал өте күрделі болды, еліміз құрдымға кетуге шақ қалды. Бұған жол бермеу үшін барлық іс-әрекетті күндіз-түні және сағат сайын тікелей өзім бақылап отырдым. Ішкі істер министрлігі арқылы Ақорда резиденциясына түрлі шабуыл жасалғалы жатыр, соған жүк көліктері пайдаланылады деген ақпарат жетті. Маған бас сауғалап, резиденциядан кету, тіпті шетел асу туралы ұсыныс бірнеше рет айтылды. Бірақ мен бұған үзілді-кесілді қарсы болдым. Теледидар арқылы жасаған мәлімдемелерімнің бірінде қандай жағдай болса да жұмыс орнымда қалатынымды ашық айттым. Екі апта бойы тапжылмай, Ақордада болдым, күн-түн демей, шұғыл жиналыстар өткіздім. Сол аласапыран күндерде мемлекетімізді сақтап қалу, елдегі заң мен тәртіп үстемдігін қалпына келтіру ең басты міндет еді” деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Мемлекет басшысы «Қаңтар оқиғасының» халық көтерілісі емес екенін мәлімдеді. Айтуынша, ол — жүзеге аспай қалған мемлекеттік төңкеріс. Қасым-Жомарт Тоқаевтың бұл пікірін Қазақстан стратегиялық зерттеу институтының сарапшысы Ермек Тоқтаров қолдады.

«Қаңтар оқиғасы 2022-2023 жылдары болған саяси реформалардың себебі болды. Өйткені бұл Қаңтар оқиғасынан кейін бәрімізге мәлім болды, белгілі болды әрі қарай бұл саяси жүйеде, ескірген ережелер бойынша саяси өмірді саяси активизмді тағы басқа да саяси институттарды құруға болмайды»,—деді ол.

Мемлекет басшысының мақаласына «Ақ жол» демократиялық партиясының төрағысы Азат Перуашев өз пікірін білдірді:

«Қаңтар оқиғасындағы ҰҚК басшылығының рөлі бүгінде белгілі, оның әрекетіне сот баға берді. Дегенмен, төңкерісті кейіннен заңдастыру үшін олардың қызметкерлерінің (бұрынғы чекистер болмайды) парламентке ұйымдасқан түрде ену әрекетін зерттеу қажет деп есептеймін. Бұл факт қаңтар оқиғасына қатысты болмаса да (жеке өзім оған сенімді емеспін), бұл болашақта мұндай мүмкіндікті болдырмауды ойлануға мәжбүр етеді.

Жалпы, Қасым-Жомарт Кемелұлының Қантар оқиғасының әлеуметтік-экономикалық және жүйелі себептері болғаны туралы пікіріне толықтай қосыламын, онсыз қаскөйлердің жоспары соншалықты жаппай және қанды сипатқа ие болмас еді. Мен бұл туралы пост-фактум айтып отырған жоқпын. 2020 жылдың 20 қарашасында (Қантардан бір жыл бұрын) «Ақ жол» Демократиялық партиясының съезінде біз былай деп мәлімдеген едік:

«Шиеленіскен қоғамдық пікірталастар Тәуелсіздіктің басты сын қатерлерін анықтап берді:

— бюрократия және жемқорлық,

— әлеуметтік теңсіздік пен байлар мен кедейлер арасындағы алшақтық,

— экономика мен биліктің монополияландыру.

 …Елге әлеуметтік-экономикалық және саяси жүйелерде түбегейлі өзгерістер қажет. Бұл өзгерістердің орын алатыны сөзсіз, олар саналы түрде бола ма, әлде стихиялы бола ма, мәселе сонда ғана.

Өзгерістерді одан әрі кешіктіру Беларусь пен Қырғызстанда, одан бұрын Украинада болғандай мемлекеттілік дағдарысына әкелуі мүмкін…

 Тіпті, мегаполистердің өзінде, өңірлер мен шағын қалаларды айтпағанда, әдемі қасбеттердің ар жағында кір мен қулық, жерлестеріміздің кедейлігі мен жастардың болашағының жоқтығы жасырылады. Халқымыздың сенімі мен абыройын қайтару үшін осының барлығын неғұрлым жылдам шешу керек» (https://akzhol.kz/kk/blog/aq-zhol-demokratiyalyq-partiyasynyng-toeraghasy-azat-perwashevting-xvi-quryltajda-partiyanyng-sajlawaldy-baghdarlamasy-bojynsha-soejlegen-soezi).» деп айтты Азат Перуашев.