Баланың ойлау қабілетінің дамуы | Скачать Реферат

Бекітемін_______________________ Пәні: Мектепке
Бөлім меңгерушісі_______________ дейінгі психология
А.У.Кидришева

БАҚЫЛАУ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы:
Ойлау мен сөйлеудің байланыс ерекшеліктері

Орындаған:
сырттай оқу бөлімінің 3 КДО топ
студенті
Тексерген: Сарсенғалиева А.Б.

Орал, 2013ж

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім
1. Ойлау мен сөйлеудің байланыс ерекшеліктері
2. Баланың ойлау қабілетінің дамуы
3. Ойлау және сөйлеу ерекшеліктері және оны дамытудың жолдары

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Штерннің айтуынша балалардың сөйлеу әрекетінің дамып жетілуі бес
жасында толысады. Бұл кезде бала ана тілінде сөздерді, грамматика мен
синтаксисті меңгереді. Шындығы келгенде бұл пікір дұрыс емес, өйткені
баланың тілдік заңдылықтарды бұл кезеңде меңгеруінің бастапқы кезеңі
қалыптасады екен. Баланың сөйлеу әрекетінің дамуының бастапқы кезеңі
алғашқы мектепке түсіп оқуының басталып, осы кезең бала сөздердін мағынасы
мен ішкі байланыстарын түсіне бастайды, сөздік қоры артады, Сондықтан, бұл
кезең бала сөйлеуінің дамуындағы аса күрделі кезеңі деп саналатын болады.
О.Зельцтің айтуынша жоғарыда аталған зерттеулері методикалык маңызы
психолог мамандарды сөздердің мағыналық дамуындағы құпия сырды ашып
көрсетуге үйретуінде дейді. Байқап қарасаңыз, сіздің алдыңызда тұрған бала
қарапайым бір сөзді айтып сөйлем құрайды, сөйтіп өзі айтқан сөздері арқылы
сізге ойын білдіреді… Байқап көрсеңіз баланың сөйлеуі мен айтайын дегені
даму үстінде екеңдігіне көзіңіз жетеді. Міне осы жайттық сырын ашып беру,
баланың сөйлеуі мен ойлауы қалайша дамитындығын зерттеп білу Зельцтің
айтуынша бала сөйлеуінің жасырын процесі, . немесе құпІия сыры неде? Соны
анықтау психолог мамандардың міндеті.
Баланың ақыл-ойының дамуы тек белгілі бір білім көлемін ғана емес,
жалпы тәлім-тәрбиелік іс-әрекеттерді игерумен бірге, ойлау, қиялдау, есте
сақтау, елестету және т.б. қабілеттерінің; танымдық, іскерлік, шығармашылық
қасиеттерінің дамуын қамтиды. Ойы саяздың, тілі саяз деген ұлғатты сөз
бекер айтылмаған. Ойлау негізі баланың сөйлеу тілін қалыптастырады.
Бүгінгі мәселе – ойлау және оның дамуы. Біз бұл мәселеге қатысты
теориялық көзқарастарды талдай отырып, оларды белгілі жүйемен іздестіруді
шолу жасаумен бастайық.
Психологияда ойлауға байланысты өзекті мәселелерді өмір тәжірибесінде
қаншалықты маңызды екендігі бұл лекцияның негізгі мақсаты болуға тиіс.
Біздер әр уақьпта бірінші орынға ойлаудың тарихи дамуын қойьш, бұл
мәселені ассоциация психологиясының тәжрибе жүзіндегі зерттеулері арқылы
қай бағытта және оларды қалайша шешкендіктерін сіздерге мүмкіндігінше толық
баяндап беруді басты міндетім деп санаймын.
Баланың оқыл ойын дамыту, ойлау қабілетін жетілдіру, өзіндік іскерлік
қасиеттерін қалыптастыру, заман талабына сай ойы жүйрік етіп тәрбиелеу
қазіргі заманның негізгі талабы.
Негізгі бөлім
1. Ойлау мен сөйлеудің байланыс ерекшеліктері
Балалар сөйлеуінің дамуын арнайы тәжірибелермен теу нәтижесінде
олардың сөйлеуінін мән-мағынасы суретг көріп, оларды. түсіндіруде
анықталғанын білеміз. Міне осы тәжірибеде балалардың сөйлеу әрекетінің
бірнеше кезеңдердс тұратынына көз жеткізген едік. Алайда мұндай түсініктеті
сөйлеу кезеңдері емес, оларды сөйлеудін дамуындағы басқыштар да атағанымыз
дүрыс екен. Мұңдай атаудың мәні А.Валлон м“ Люие жүргізген тәжірибелермен
анықтадды. Баланың бастапқы сөйлеуін жүйелеп тусіну жағдайына кездескенде
олар нәрселерді даралап көрсетпей, олардың өзара байланысты мәніне зейін
аударған.
Мұндай тәжірибенің мән жайын оқып көрмесе де, Пиа: өз зерттеулерінде
осы мазмұндағыдай пікірде болып, балалардың ойлауы сөйлеуімен қатар дамьш
отырады деген қорытынды жасайды. Онан әрі балалар сөйлеумен дамуы күрделене
түсіп олар әрбір нәрсе мен құбылыстың себебін, кеңістікте орналасуын,
мезгіл-уақытын, қарама-қарсы және басқа өзара байланысты қатынастарды
ойлауы арқылы білуге ұмтылып, олардың ойлау әрекеттерінде күрделі
өзгерістер болып отырады дейді. Пиаже өз пікір жүйесіне сүйене отырып,
баланың дауы мен уақыт озған сайын оның сөйлеу әрекеті мен логикалық ойлау
жүйесі мен сөйлеуінің даму ерекшеліктері үнемі бір мезгілде үндесе бермейді
деген кесімді ойын айтады. Пиаженің бұл ойын өзгеше тұрде білдіретін болсақ
бала ойлауының логикалык жүйені меңгеруі, бидің айтуымызша, сөйлеудің
синтаксистік формасы бір жағынан, осы сөйлеудің дамып отыруы екінші жағынан
өзара бір мезгілде қатарынан дамуы мүмкін емес, құбылысы жағынан да біріне-
бірі қарама-қарсы сипатта болады дейміз.
Егер біздер казіргі тәжірибелік зерттеулер тұрғысынан адам ойының
дамуында атқаратын қызметін алып көретін болсақ онда біз ойлау мен
сөйлеудің біріне-бірінің сай еместігіне айқын көзіміз жетеді. Бұл жайттың
шындығы тәжірибе жүзінде бұдан бірнеше жыл бұрын айқын болғанды. Ойлау мен
сөйлеудік өзіндік сипаттары психологиялық және тіл білімі тұрғысынан
ертеректен-ақ мәлім. Ал олардың бірімен бірінің байланысы мен өзара
тәуелділігі жақында ғана анықталынып отыр. Егер біздер грамматикалық,
синтаксистік формаларды, кез келген сөйлемді даралап қарастыратын болсақ
онда біздер сөйлемнің граматиамматикалық тұрпаты ойдың мағыналық бірлігімен
сай келе бермейтініне көзіміз анық жетеді.
Бұл жайында біздің пайымдауымыз тілдік тұлғаларды талдаудан да көрініп
тұрады. Айталық, мектеп грамматикасының бұрынғы анықтамаларында зат есім
дегеніміз заттың атын білдіретін сөз делінсе, ал логикалық тұрғыдан зат
есім грамматикалық форма ретінде белгілі бір категорияға жататындығы атап
көрсетіледі. Мысалы, үй деген сөз зат есім, заттың атынг білдірсе, ал
ақшыл деген сөз нәрсенін сапасын білдіреді, сондай-ақ, күрес, жүру
деген сөздср әрекет аттарын білдіреді. Бұл айтылған жайттардан сөздердің
логикалық мағынасы мен грамматикалық түрлері арасындары айырмашылық
сипаттар әр-түрлі психологиялық мектептер арасында талас-тартыстың иайда
болуын тудырады. Осы орайда түрлі текті тілдердін де өзіндік сипаты мен
құрылысы әрқилы пікірталасы мен көзқарастар тудырып отыратынын біздер
бекерлей алмаймыз. Бұл мәселе жөнінде Пешкошвскийдің орыс тілін
синтаксистік талдау жайындағы тәжірибелік зерттеу нәтижелерін айтуға болар
еді. Оның тәжірибелерінде сөйлемнің құрылысында адамның психологиялық
күйіне орай ойының бастауыш мен баяндаушы әдеттегі сөйлем құрылымындағы
бастауыш мен баяндауыш өзара сай келе бермейді. Өйткені адам ойының ағымы
сөйлем қүрылымына кері келіп отырады да, оның айтылуы да өзгеше сипатта
болады.
Міне осы аталған мысалдар мен тәжірибе арқылы байқалып қорытылған
жайттар сөйлеу мен ойлау жүйесі закымға ұшыраған адамдардың сөйлеуі арқылы
өз ойларын өзгелерге жеткізу ерекшеліктері өзара байланысты болғанымен,
олардың шын мәні аса күрделі екі түрлі әрекеттен тұратындырын анықтап
қарастыруды қажет етеді. Олар адамның сөйлеу арқылы ойының сыртқа шығуын
физикалық және мағыналық жақтары біртұтас деп санағанымен өзара біріне-бірі
сай келмейді. Мұндай сипаттарды анық аңғару үшін балалар сөйлеуінің даму
ерекшеліктерін түрлі жас кезеңдеріне орай тиянақты зерттеп білуі талап
етеді. Осы орайда Пиаженің бала сөйлеуіндегі оның мағыналық жағы оның
сөйлеуінен кейін өріледі деген пікіріні шындығы тәжірибе жүзінде анық-
талмады және баланың сөйлеуі мен ойлауының мағыналық ерекшеліктері біріне-
бірі қарсы жағдайда өрістеп отыратындығын көрсетті.
Баланың жеке процестерінін жетілуі мен олардың өзара байланысты болуын
дәлелдеуді қажет етпейтін жағдай ретінде қарастыра отырып, әрбір процестің
атқаратын қызметі баланың дамуына қалай әсер етіп, оның бойында нендей
қасиеттерді қалыптастырады деген мәселе біздің баяндауымызда үнемі тұрақты
түрде орнықты сипат ретінде саналып келеді. Ал процестер арасындағы
байланыстар да бала дамуының барлық кезеңдерінде сондай сипатқа ие деп
қарастырылады. Дегенмен. мұндай көз-қарастар тәжірибелік зерттеулерде
өзгеріп, бұрын ақиқат деп саналып келген психикалық сапалардың басқаша
болып отыра-тыныдығын дәйектейді. Сөйтіп постулат ретінде алынған жағдай
енді зерттеу арқылы оның шындығын анықтауды қажет ететін мәселеге айналды.

2. Баланың ойлау қабілетінің дамуы
Баланың әлеуметгік оргада қарым-қатынас жасауына ерекше мән беріп, оны
Пиаже бейнелі түрде анықтап әлеуметтенуі жеке меншіктің әлеуметтенуі
скяқты процесс дейді.
Пиаженің бұл пікірін қорыта келе: баланың өзіндік ойлауы биодогиялық
дара жан иесі ретінде оның жеке меншігі болып саналады да, ол даму
процесінде ортанын әсерінен ығыстырылады, жеке меншік ойы ойлау
формаларымен алмастырылады. Сөйтіп баланыц өзіндік ойы; түсінде көргендей
айкын ойы әлеуметтену салдарынан адамдардың логикалық ойлау сипатына қарай
ауысып, бала бұрынғы жеке меншігінен айырылады. Оның ойлау әрекеті енді
ұғым формасына, қисынды ойлау жүйесіне ауысады дейді. Баланың өзіндік
ойының (эгоцентрлік ойының} әлеуметгенген ойлау жүйесіне қарай ойысуы
Пиаженің анықтауынша өту кезеңі деп аталады. Ойлаудын. негізгі
еелелерін талдауда Пиаженің көзқарасы міне осындай.
Ойлау психологиясы жайында негізгі теориялык көзқарастарды жүйелей
отырып, жалпы қорытынды жасау үшін менің пікірімше, оны тарихи және
теориялық тұрғыдан терең қамтыдык деп айтуға батылым … жалғасы