Қос қолынан айырылған «Қазатомөнеркәсіп» немесе ұлттық компания төңірегіндегі жасырын ойын

«Қазатомөнеркәсіп» ҰАК төңірегінде ойын қайта  жалғасын тауып жатыр.  Дүниежүзіндегі уранның тең жартысына жуығын өндіретін Қазақстандағы ең табысты компаниялардың бірінің акционерлері үкіметпен ашық текетіріске шықты.  Бірақ мұның артында тек ішкі саясат жатқан жоқ.

Ұлттық атом компаниясының басшылығы бір күн бұрын жарияланған жекешелендіруге жататын кәсіпорындардың жаңа тізіміне ашық түрде қарсылық білдірді.  «Қазатомөнеркәсіптің» басқа кәсіпорындарының қатарында «Волковгеология» АҚ мен «Будёновское» БК нысандары бар.  Бұл «Қазатомөнеркәсіптің» негізгі кәсіпорындарының маңызды бөлігі, оларсыз ұлттық компания өмір сүруін тоқтатуы әбден мүмкін. «Волковгеология» Қазақстанның бүкіл аумағында уран кендерін барлаумен, «Буденовское» ядролық отынды өндірумен айналысады.  Тізім ресейлік Росатоммен келіссөздерден кейін көп ұзамай пайда болған еді.

«Қазатомөнеркәсіптің» атышулы мәлімдемесінде компания өзінің негізгі кәсіпорындарын жекешелендіру жоспарынан тіпті бейхабар болып, барлығын тізім жарияланғаннан кейін білгені айтылған. Менеджерлер мен акционерлердің таңданысын елестетіңізші!

«Жарияланған ақпарат шындыққа, сондай-ақ ақпаратты ашудың және корпоративтік басқарудың қалыптасқан процестеріне сәйкес келмейді.  Компания басшылығы тиісті мемлекеттік органдармен жекешелендіруге жататын компаниялардың тізімін талқылауға, сондай-ақ компанияның ішкі жұмысына араласқан мемлекеттік органдармен өз жұмысын бастады», — делінген баспасөз хабарламасында.

Ақпарат саласында «Қазатомөнеркәсіптің» өзінен басқа ешкім жекешелендіру тізімін байқамаған.  Саясаттанушы Данияр Әшімбаев ұлттық компанияның бұл өзгерісіне бірінші болып назар аударып, жекешелендіруге қарсы болғандар оның жеке акционерлері екенін меңзеп отыр.

Жекешелендірудің екі толқынынан кейін ҰАК акцияларының 25%-ы белгілі шетелдік инвесторларға сатылды, ал 75% Самұрық-Қазына ҰӘҚ-қа тиесілі.  БК «Буденовское-ның» 51%-ын ҰТО,  49%-ын Степногорск тау-химия комбинаты ЖШС (соңғы бенефициарлары қазақстандық бизнесмен Александр Клебанов және орыс кәсіпкер Василий Анисимов) иеленеді.
Ashibmaev Үкімет пен ҰАК арасындағы болып жатқан қақтығысты бақылап отыр.

«Біріншіден, жекешелендіру жоспарлары, теориясы, алдымен басшылықпен, министрлікпен, президент әкімшілігі мен Жоғарғы кеңесте реформаларға сүйене отырып қаралу керек. Осыдан кейін жекешелендіру процесі Қазақстанда қалай жүзеге асады?» деген ой келеді.

Бір қызығы, 2026 жылға дейін жекешелендіруге жататын кәсіпорындардың үкіметтік тізімі 20 мамырда жарияланып, оны Ұлттық экономика министрлігі жасаған болатын.  Келесі күні Нұр-Сұлтанда «Росатомпромның» бас директоры Лихачев пен премьер-министр Смайылов келіссөздер жүргізді.  Нәтижесінде «уран өндіру жобалары бойынша ынтымақтастықты кеңейту, екі елдің энергетикалық қауіпсіздігін нығайту,  ресейлік тараптың Қазақстанның уран өндіру өнеркәсібіне одан әрі инвестиция салуға мүдделілігі және осы саладағы ынтымақтастық туралы» пресс-релиз жарияланды. Дегенмен, ресейліктер «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК, «Волковгеология» және «Будёновское» негізгі кәсіпорындарының жаңа қожайындары болуы мүмкін деген күдік бар.  Қазіргі геосаяси жағдайда бұл «Қазатомөнеркәсіп» акционерлері мен директорлар кеңесінің мүшелерін қуанта қоюы екіталай, оның алты мүшесі – екі британдық және бір австралиялық азаматтар, ал Ресей, Қытай және Франция елдегі серіктестер мен инвесторлар қатарында бар екенін Әшімбаев еске салады.

«Самұрық-Қазына» ұлттық компаниясынан басқа акциялары кімге тиесілі?  «Қазатомөнеркәсіп» акцияларының 15 пайызға жуығы «Астана» және «Лондон қор» биржасында саудаланады. «Астана» биржасы  бірінші президент пен оның отбасына арналған деген қоғамдық пікір бар.

«Волковгеология» АҚ «Қазатомөнеркәсіп» ұлттық компаниясының барлық қызметін қамтамасыз етумен айналысады.  Демек, бұл кәсіпорынды жекешелендіру мәселесі – ақшаға да, саясатқа да емес, жаһандық геосаясатқа тікелей қатысы бар. Қазақ ураны үшін күрес он жылдан астам уақытқа созылып келеді және оны белгілі бір заңдылықтардан байқауға болады.

2009 жылы, Мұхтар Жәкішев белсенді, түрлі инвесторлармен келіссөздер жүргізіп, жапонияның көмегімен  уран өнеркәсібінің әлемдік көшбасшы болуына мүмкіндік беретін жоспарды жариялады. Алайда көп ұзамай қамауға алынды. Кейін уранның үш ірі кеніші «Росатом» корпорациясының құрамындағы «Атомредметзолото» холдингісіне сатылды. Бұл жағдайды жұртшылық байқап, президентке ашық хаттар жолдап, Школьник орыстарды қолдады, елге сатқындық жасады деп айыптады.
Школьниктің соңынан келген Нұрлан Қаппаров сотталған Жәкішев стратегиясын жалғастыруға тырысты. Ол уранды экспорттаудың орнына Канада мен Жапония компанияларының көмегімен Қазақстанда ядролық отын өндіруді көздеді.  Алайда Қаппаров  қайтыс болды.  Дені сау 45 жастағы ер адам Бейжіңдегі мейрамхана түскі аш ішіп болған соң, кенеттен көз жұмған. Сол кездегі премьер-министр Кәрім Мәсімовтің өтініші бойынша сараптама жүргізілмеді.  Туыстарының айтуы бойынша, жарты жылда бір рет тексеріп тұратын дені сау, жас әрі ауқатты азаматтың кенеттен қайтыс болуы жұмбақ күйінде қалған.

«Энергетика, Қаржы министрліктері және Самұрық өкілдерінің ұстанымын тыңдау қызық болар еді. Бірақ бұл ведомстволардың бұл туралы нақты түсініктеме беруі екіталай. Елдегі атом және уран өнеркәсібі үшін стратегиялық маңызы бар кәсіпорындарды мемлекет неліктен, кімге және қандай бағамен жекешелендіру туралы шешім қабылдағанын анықтау, әрине, маңызды, — деді Данияр Әшімбаев өз жазбасында.

(ақпарат orda.kz сайтынан)