Батыс және посткеңестік кеңістік елдердегі байлыққа көзқарас

Кеңес мәдениеті адамдардың басына өте зиянды және жойқын тезисті ұрып тастады — кедейлер байларға қарағанда моральдық және мейірімді, ал барлық байлар жиіркенішті «буржуазия», олар тек алтынды қалай көбірек ұрлауды ойлайды.

Шынайы әлемде заттар керісінше — «байлар» (материалдық өмірдің мәселелерін шешкендер) әлдеқайда альтруистік және көбінесе бос ақшаларын кейбір қызықты және пайдалы жобаларға жұмсауға тырысады, бірақ бірдеңе жасамайды тек өзі үшін (өзі үшін бәрі бұрыннан жасалған), сонымен қатар басқаларға да арналған.

«Маслоудың қажеттіліктер пирамидасы» — бұл адамзаттың жүзеге асуының ең жоғарғы дәрежесі — материалдық өмір сүру мәселелерін шеше отырып, адам мен кіммін деген сұраққа жауап беруге тырысады және әлемге бір нәрсе береді — өйткені қабылдау енді мағынасы болмайды, оның бәрі бар.

Кедейлер туралы, КСРО-да олардың моральдық жағынан жақсырақ екендігі айтылды, бірақ іс жүзінде керісінше — кедейлер бір үзім нанды қалай табу керектігі туралы үнемі ойланады, үнемі тіршілік етумен айналысады және осы тіршілік үшін күресте олар адамгершілік туралы көп ойланбайды.

Жалпы, кеңес мәдениеті кедей-кепшіктерге барлық болмайтын ізгіліктерді жатқызып, кез-келген түрдегі үйсіздер мен жалқау адамдарды жоғары дәрежеге көтерді. КСРО-ның нәтижесі заңды — 80 жыл ішінде адамдар қалай жұмыс жасау керектігін ұмытып, барлық бастамашыл азаматтарды тоздырып, барған сайын деградацияға ұшырады.

Барлық байлардың «жамандығы» мен кедейлердің «жақсылығы» туралы өзінің идеологиялық тезисін насихаттау үшін КСРО өзінің үгіт-насихатының барлық күшін пайдаланды. Кеңестік фильмдер мен кітаптар көрнекі бейне тұрғысынан да көрермендер мен оқырмандарға ықпал етуге ұмтылды — барлық кеңестік фильмдер мен кітаптарда кедейлер сымбатты, жас және әдемі адамдар ретінде жарқын ойлармен көрсетілді, ал байлар бәрі семіз, ескі және жағымсыз болды.

КСРО-да ешқашан байлық (бұл кейде бірнеше ұрпақтың өмірін қиюмен) ауыр еңбектің табиғи нәтижесі деп айтпаған, өйткені КСРО-да барлығы кедей болды. Ақша — бұл бірінші кезекте адамды жақсылық пен әлемнің игілігі үшін пайдалы істер үшін қарабайыр еңбектен босататын ресурс деп ешкім КСРО-да айтқан жоқ.

Кеңес мемлекетіне (бастапқыда жалған принциптермен құрылған) өз өмірін, бос уақытын өз бетінше басқаратын және әлемге көзқарасын өз бетінше қалыптастыратын және үкіметтерді өз бетінше таңдайтын бай және еркін адамдар қажет емес еді.

Дамыған елдерде шынымен бай адамдар, мысалы, Илон Маск, Билл Гейтс, Марк Цукерберг немесе марқұм Стив Джобс, бәріне қызықты және пайдалы дүниелер жасаумен қатар, өмір бойы қайырымдылыққа орасан көп ақша жұмсайды және олардың байлығының көп бөлігі қайтыс болғаннан кейін олар көбінесе қайырымдылық мақсатта мұра қалдырады. Өмірінің соңғы жылдарында Стив Джобс: «Мен зираттағы ең бай адам екеніме қарамаймын. Мені бір күнде таңғажайып нәрсе жасағандай сезініп ұйықтап кету мені қызықтырады».

Кеңестік жүйеде тәрбиеленген әр түрлі посткеңестік бай адамдар — олар өз дәулетін өз ақылымен және талантымен жасаған батыстың бай адамдарына мүлдем ұқсамайды. Посткеңестік бай адамдар мүлдем басқа принциптер бойынша өмір сүреді — олар өздерін барынша сән-салтанатпен, сарайлармен және алтынмен қоршауға тырысады.

Керімсал Жұбатқанов, Қазақ-Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты