Ауылды өркендету – нағыз маманның қолында

Елбасының Қазақстан халқына арналған биылғы Жолдауы көпшілік арасында әлі де кеңінен талқылануда. Солай болуға да тиіс. Өйткені бұл Жолдауда негізінен әлеуметтік мәселелерге үлкен мән берілді. Әлеуметтік мәселе дегеніміз – халықтың тұрмысы, әлеуметтік жағдайы, денсаулығы, білім алуы, тағы да басқа салалар. Адам өміріне тікелей қатысты мәселелер болған соң қашанда өзекті және бұл саланы үнемі жетілдіріп, дамытып, жаһандану үдерісінен қалмай отыруға тиіспіз. Білім және ғылым министрлігінің Ғылым комитеті Экономика институтының жетекші ғылыми қызметкері Нұрсәуле Бірімбетовамен осы Жолдаудың мәні мен маңызы жайында аз-кем сұхбат құрған едік.

– Ғалым-экономист ретінде алып қарағанда, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың биылғы 5 қазандағы Жолдауы несімен ерекшеленеді?
– Елбасының жыл сайынғы Жолдаулары қалай өмір сүру, даму және ел басқару керектігіне бағыт береді. Бұл – Қазақстанның та­бысты дамуын қамтамасыз етуге бағытталған бағдарламалық құ­жат. Осы Жолдаудың маңыз­ды­лығы мемлекеттің тұрақты да­муының ел халқының өмір сүру деңгейі мен сапасын жақсартуға байланысты екенімен айқын­далады. Сол себепті де Жолдаудың негізгі мақсаты – халықтың әл-ауқатын арттыру. Бұл Жолдаудың ерекшелігі де – сонда.
– Сіздің ойыңызша, Қазақстан Президенті жүктеген барлық мін­деттердің ішіндегі ең өзектісі қандай?
– Егер «Қолыңыздағы қай саусақтың орны бөлек?» деп сұраса, жауап бере алмас едім. Адам өмірінің барлық аспектілері белгілі бір маңызға ие, бірақ қоғам дамуының әр кезеңі әлеу­меттік өмірдің басымдықтарын қамтиды. Елбасы өз Жолдауында халық табысының өсіміне, өмір сапасын арттыруға, жайлы өмір сүру ортасын құруға, азамат­тардың қажеттіліктерін басқару сапасына тоқталып өтті. Ғалым-экономист ретінде ауылдағы, білім берудегі, денсаулық сақтау, тұрғын үймен қамтамасыз ету мен халықты рухани дамыту ісіндегі жағдайларға бей-жай қарай алмаймын.
– Белгілі бір аумақта тұратын халықтың өмір сүру сапасын қамтамасыз ету жергілікті әлеу­меттік әлеуетті дұрыс басқаруға байланысты екені рас па?
– Әрине, әңгіменің төркіні аймақтарда әлеуметтік жүйені жаңғыртуда екені сөзсіз. Жаңғыр­тудың өзегі – жеке адам, азамат­тық қоғам институттары мен өмір сүру сапасының өсімі.
Қазіргі таңда жекеленген жер­лерге ерекше назар аударылу­да. Өйткені еңбек қызметімен, оқу­мен айналысатын адам, зейнет жасындағылар белгілі бір аумақта өмір сүреді. Жаңғырту туралы айту жеңіл дүние емес, себебі ақырында «Адам өзінің өміріне қанағаттана ма?» деген сауалға жауап беруге тура келеді. Осы тұрғыда, өмір сүру сапасы деге­німіз – адамның жұмыспен, тұр­ғын үймен, лайықты еңбек­ақы­мен, сапалы тамақтанумен, сумен, денсаулық сақтаумен және әлеуметтік қорғаумен қамтамасыз етілуі. Аймақтарда әлеуметтік саланы басқару халықтың өмір сүру сапасына ықпал ететін әлеуметтік нормативтерді әзір­леуді және оларды қолдануды көздейді. Біз ғылымда еңбек еткендіктен, әлеуметтік дамудағы проблемалық тұстарды ай­қын­даймыз. Сондай проблемалық тұстардың бірі – халықтың төлем қабілетінің төмендігі, ол өз кезегінде табыстың төмендігімен байланысты. Мұндай жағдай ауыл халқы арасында көрініс табуда. Осылайша, әлеуметтік әл-ау­қат­пен қамтамасыз етудің страте­гиялық бағыттары жалақы сая­сатын жаңғырту, ауылдық аумақ­тарды дамытуды рефор­ма­лау, жергілікті басқаруды ұйым­дастыруды жетілдіру және тағы басқалар.
– Байқауымша, ауылды дамы­ту мәселелеріне ерекше көңіл бө­лесіз. Аграрлық мемлекет екеніміз рас, дегенмен әлі де түйіні шешіл­меген мәселе көп. Неге?
– Ауылды жандандыру – бұл, тек аграрлық өндіріске ықпал етіп қана қоймай, сонымен қатар ауыл халқының тіршілігін қамтамасыз ету деңгейін айқындайтын әлеу­меттік проблемалар кешенін шешу. Ел халқының 45 пайызы ауылда тұратыны бәрімізге мәлім. Демек, халқымыздың жартысына жуығының табысы төмен, білім беру мен денсаулық сақтау қыз­меттері де толықтай қолжетімді емес. Ең сорақысы – ауыл хал­қының сапалы ауыз суды тұтыну мүмкіндігі жоқ. Үкімет бір кездері «Ауызсу», «Ауылды жандандыру», «Ауыл аумақтарын дамыту» сияқты бірқатар бағдарламалар қабылдаған. Алайда ауыл әлі күнге дейін ол проблемалардан арыла алмай келеді. Инженерлік инфрақұрылымның қолжетім­ділігі тұрғысынан еліміздің өңір­леріне баға беру арқылы пара­докстық тұжырымдарға қол жет­кіздік. Мәселен, елде ауылдық елдімекендердің 72 пайызы су құбырымен қамтамасыз етілме­ген. Павлодар, Ақтөбе, Маңғыстау және Қостанай сияқты облыс­тардағы ауылдардың 90 пайы­зында ішуге жарамды ауызсу жоқ.
Тура осындай күрделі жағдай ауылдағы автожолдар, газдандыру және телефонмен жабдықтауда да туындап отыр. Ауылдық мекен­дердегі мектептер мен балабақ­ша­лар, медициналық қызмет көр­сетудің сапасы шешілмеген мәселе болып қалуда.
Президенттің қазан айындағы Жолдауының өзектілігі туралы ойларды қорытындылай келе, ауылдық аумақтарды дамытудағы проблемалардың әлі күнге дейін сақталып қалуының себебі олар­ды дамытудың мемлекеттік бағ­дарламаларының жоқтығынан емес, сол бағдарламаларды іске асырудың жеткіліксіздігінен, яғни қаржы ресурстарын дұрыс пайдаланбауынан туындағанын сенімділікпен айтуға болады. Расымен де ауыл түрлі бағдар­ламадан да, бюджеттен бөлінген қаржыдан да кенде емес. Бірақ сол қаржы орынымен, ретімен пайдаланылмағандықтан құмға сіңген судай ауыз толтырып айтарлықтай нәтижесін көре алмай отырмыз. Ауылдың түйткілді мәселелерін біртіндеп шешу мүмкін емес, оны шешуде ауыл шаруашылығын коопе­рациялау мен индустриялан­дыруда кешенді тәсіл қажет деп есептеймін. Ауылды өркендету бойынша маңызды міндеттерді шешу тек кәсіби кадрлар мен патриоттардың ғана қолынан келеді. Сондықтан қазірден бастап соңғы жылдары қабыл­данған бағдарламаларды іске асыруға тура келетін өскелең ұрпақ, жастар туралы ойлау қажет. «Дипломмен – ауылға» бағдар­ламасы да өте жақсы ойлас­ты­рылған. Бірақ осы бағдарламаның орындалуы жөнінде нақты есеп бар ма? Қанша жас осы бағдарлама бойынша аймақтарда жұмысқа орналасты, оның қаншасы тұ­рақтап сол жерге сіңісіп, үйренісіп қалды? Осындай нақты есебін шығарғанда ғана біз бұл бағдар­ламаның қаншалықты іске асы­рылып жатқанына куә бола аламыз.
– Соңғы жылдары ең көп реформа жүргізілген сала ретінде еліміздің білім саласы айтылады. Ең жиі сынға алынатын сала да – осы. Жиі жүргізілген реформа­лардың оң нәтижесін қашан көреміз? Әлде біз оны байқамай отырмыз ба? Алдағы уақытта бұл салада неге мән беруге тиіспіз?
– Жалпы алғанда, Қазақ­стандағы білім беру дамыған және дамушы елдердің стандарттарына сәйкес келеді. Мектеп, колледж және университеттерде білім беру бағдарламасы мен оқу процесі үнемі жетілдірілу үстінде. Алайда проблемалар да жоқ емес. Мек­тептерде екі-үш ауысымның болуы, мектептердің біркелкі аумақтық бөлінбеуі, мұғалім­дердің жетіспеушілігі, мектепке дейінгі білім беру мекемелері санының жеткіліксіздігі – бұл кезек күттірмейтін пробле­ма­лардың шағын тізімі.
Осы тұрғыда болашақтың үміт оты – аймақтарда мектеп-интер­наттар құру екенін айтқым келеді. 2016 жылы Өскемен қаласында мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған «Ақ ниет» мектеп-интер­натын құру үлкен жетістік болды. Бұл – Шығыс Қазақстан облысы әкімі Д.Ахметовтің бас­тамасы, ал бұл істе бастаманы қол­ға алған педагогтардың қол­дауының маңызы зор. Заманауи стандарттарға сәйкес мектеп салынып, дефектолог, логопед, психолог сияқты арнайы мұға­лімдер, массаж жасаушы маман­дар тартылды. Екі жылдың өзінде елеулі нәтижелерге қол жеткізілді. Белгілі бір кемістігі бар балалар оқу материалдарын жетік мең­геруде. Ең бастысы – балалар қарапайым оқу ортасына бейім­делуде. Осы құбылыстың барлығы «инклюзивті білім беру» деп ата­лады, оны ұйымдастыру пробле­малары мен ерекшеліктері Пав­ло­дар қаласындағы Ин­но­ва­циялық Еуразия универси­­тетінде өткен халық­аралық форумда тал­қыланды. Қазіргі жағдайда инк­лю­зивті білім берудің өзектілігі айрықша, өйткені мүмкіндігі шектеулі балалар арасында Қа­зақстан Президентінің Жолдауын жүзеге асыруға қабілетті, қоғам­ның тең құқылы азаматтары бола алатын дарынды балалар да жоқ емес.
Білім беруді, ауылды, бола­шақта рухани жаңаруды дамыту Н.Назарбаевтың «Ұлы даланың жеті қыры» деп аталатын мақала­сын оқып, іске асырғаннан кейін жаңа мүмкіндіктерге ие болады. Еліміздің ежелгі тарихы мен туындылары туралы ойлануға мүмкіндік беретін өміріміздің жаңа қыры пайда болуда. Айқын нәрселердің мәні артып келеді. Бұл – біздің тұрмысымыз бен санамыздың философиясы.
– Әңгімеңізге рақмет.

Сұхбаттасқан
Гүлнар ЖҰМАБАЙҚЫЗЫ