Ақпаратты жинақтау, беру, өңдеу және сақтау процестерінің жалпы сипаттамалары

Кафедра: НТМ

КУРСТЫҚ
ЖҰМЫС

Информатика бойынша арнайы курс

Тақырыбы: Ақпаратты жинақтау, беру, өңдеу және сақтау процестерінің жалпы сипаттамалары

Қабылдады:

__________________ _Жолдубаева Ж.Д.____
(баға) (оқытушының аты-жөні)

______________________ ____
(қолы) (уақыты)

Комиссия мүшелері: Орындаған:
Балбекова Б.К.______ Ұзақ Ұ.Н._______
(қолы, аты-жөні) (студенттің аты-жөні)
Буканов Ж.У.______ МВ-15-1
(қолы, аты-жөні) (тобы)

_____154-120 ; 21 нұсқа_______ (сынақ кітапшасының шифрі,
нұсқа)

Қарағанды 2017
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті

Институт ҚарМТУ БЕКТЕМІН
Кафедра НТМ Кафедра меңг.

КУРСТЫҚ ЖҰМЫСҚА
ТАПСЫРМА

Информатика арнайы курсы
пәні бойынша
МВ-15-1 тобының студенті Ұзақ Ұлан Нұрланұлы
Тақырып: Ақпаратты жинақтау, беру, өңдеу және сақтау процестерінің жалпы сипаттамалары

Бастапқы
мәліметтер: Ақпаратты жинақтау, беру, өңдеу және сақтау процестерінің жалпы сипаттамалары
2 Д Шестеренчатый биіктігі 200
3 Д Ползун ені 100

Тапсырма берілдім 06 қыркұйек 2017ж.
Жетекші Жолдубаева Ж.Д. қолы
Студент Ұзақ Ұ.Н қолы
Мазмұны

Қысқартылған сөздер
4

Кіріспе
5
1
Ақпарат түсінігі
6
1.2
Ақпараттың қасиеттері
7
1.3
Ақпарат жинақтау (алу)
12
1.4
Ақпаратты тарату (беру)
13
1.5
Ақпаратты өңдеу
15
1.6
Ақпаратты сақтау
17
2
Компас 3d
18
2.2
Компас-3d бағдарламасыныңмашина жасау және аспап жасау мамандықтары үшін бере алатын мүмкіндіктері.
21
2.3
3D ортасында детальдардарды құрастыру 3D ортасында детальдардарды құрастыру
23

Қорытынды
25

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
26

Қосымшалар
27

Қысқартылған сөздер

МЕСТ — мемлекеттік стандарт
ББ — білім базасы
ЭЖ — экспертті жүйе
БҚ — бағдарламалық қамтамасыз ету
ЖИ — жасанды интеллект
ЭЕМ — электронды есептеуіш машина
ЖЭЕМ — жеке электронды есептеуіш машина
ОЖ — операциялық жүйе
АЖ — ақпараттық жүйе

Кіріспе

Информатика саласында жүйе түсінігі көп қолданылады және әртүрлі мағыналы болып келеді. Бағдарламалық және техникалық құралдар жиынтығына сәйкестендіріліп жиірек қолданылады. Жүйе деп компьютердің аппаратық бөлігі деп атала береді. Қолданбалы есептерді шешуге, көптеген құжаттарды енгізуге және есептерді басқаруға арналған, процедуралармен толықтырылған бағдарламаларды жүйе ретінде көрсетуге болады.
Жүйе деп — кез келген объектінің, бір мезгілде біртұтас қарастырылатын, басты мақсатқа жету үшін әртекті элементтердің жиынтығының бірігуі деп түсінуге болады. Мақсаттары бойынша және құрамы бойынша жүйелер өзара айшықтанады.
Жүйе түсінігіне қосымша Ақпараттық сөзі оның құрылу және жұмыс жасау мақсатын білдіреді. Ақпараттық жүйелер кез-келген аймақтағы есептерді шешу процесінде қажетті жинау, сақтау, өңдеу, іздеу, ақпаратты жіберумен қамсыздандырады. Олар жаңа өнімдер құруға және мәселелерді (маңызды проблемаларды) шешуге көмектеседі.
Ақпарат — белгісіздік дәрежесін азайтатын, білім толықсыздығын кемітетін және хабарға айналған, яғни адамдардың оларды ауызша, жазбаша және басқа да әдістермен беруді жүзеге асыруына болатын, қоршаған орта туралы деректер. Ақпараттың жоқтығы ақпараттық қажеттілікті — заттар туралы жеке білім мен қоғамда жинақталған білімдер арасындағы айырмашылықты саналы түсінуді тудырады. Өндірістің, қоғамның барлық сфераларының ақпаратпен толығуы ақпарттану деп аталады. Бірте-бірте қанығу процесі ақпараттық қоғам деп аталатын қоғамға алып келеді. Бұл қоғам барлық адамзаттың ұйымдардың және мемлекеттің ақпарттық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жағдай жасалған, жұмысшылардың көбі не ақпарат өңдеумен, сақтаумен, өткізумен айналысатын, не өз өндірістік міндеттерін осы процестерсіз орындай алмайтындай жағдайда болатын қоғам.
Ақпарат жүйелері — деректердітарату, құру, өңдеу, фильтрлеу, жинауға адамдар мен компанияларға қажетті техникалық құрал-жабдықтар мен бағдарламалық жасақтамаларды оқу. Қойылған мақсатқа жету жолында ақпаратты сақтау, өңдеу және басқаларға беру үшін пайдаланылатын құралдардың, әдістердің және адамдардың өзара байланысты жиыны, пайдаланушылардың сұрауы бойынша ақпаратты сақтауға, іздестіруге және беруге арналған жүйе; мәліметтер базасы мәтінінің мағыналық бөлігіңде мәліметтерді сақтау және олармен амал-әрекет жасауға арналған белгілі бір жүйенің формальды толықтығын құрайтын тұжырымды схема, ақпараттық база және ақпараттық процессор.

1 Ақпарат түсінігі

Ақпарат — адамның өзіне қарағанда әлдеқайда көне құбылыс. Табиғат жұмбақталған (кодталған) ақпаратқа тола. Ал, жануарлар мен құстардың тілі ақпаратқа бай. Адамдар өздерінің алғашқы қадамдарынан бастап-ақ ақпарат беру мен сақтаудың жаңа құралдарын іздеуде және табуда. Адамзат қоғамында ақпарат берудің екі тәсілі пайда болды — ауызша және символикалық — шартты сигналдар мен символдарды қолдану негізінде. Символдар абстрактілі түсініктерді жеткізе алады; олар тілдік тосқауылдарды еңсере отырып, бұрыннан бері сақталып келді, сондықтан олар әлі күнге дейін қолданылады; мысалы, жол белгілері, рәміздер, эмблемалар, белгілер. Жаңалықтар, аңыздар, мифтер, ауыздан ауызға берілді, әрине бұл ақпарат ауызша берілгендіктен бұрмаланып, кейде танымастай өзгеріп отырған. Бір ғасыр бұрын ғана біз адам сөзін және музыкасын фонографтарға, содан кейін грампластиналарға, магнит таспаларға, жады ұяшығынна жазуды үйрендік. Техникалық құралдар мен байланыс желілері ақпаратты кез келген қашықтыққа жеткізуді мүмкін етті.
Информатика (Informatique) француз ғалымдарымен 60-70 жылдар шебінде енгізілген. Ақпарат туралы ғылым. Іnform — ақпарат ,matics-ғылым [1].
Қолжетімділік пен ұзақ мерзімді сақтау қажеттілігі есепке алу және жинақтау құралдарының пайда болуын талап етті.
Бірінші, әлі қолжазба түріндегі жаңалықтар XVI ғасырда Венецияда таратылған. Бұндай ақпарат түріне шағын монеталар (gazetta (итал.)) төленген, осыдан ағымдағы ақпаратты ұсынған баспа газет термині пайда болған. Ресейде I Петрдің алғашқы хабаршысы, мәлімдемесі алғаш рет 1703 жылы жарық көрген. Кейінірек, 1665 жылы Францияда журналдар пайда болды, олардың біріншісі Journal des scavants, кейінгі барлық басылымдарға өз есімін берді. Ресейде бірінші журнал 1728 жылы Санкт-Петербург газетіне ай сайынғы қосымша ретінде жарияланды.
Дегенмен, ақпаратты жинау, сақтау және таратудың негізгі құралы кітабы болды. Бастапқыда қолжазбалардағы кітаптар шиыршықтар немесе тақталар түрінде болды, бірақ кейінірек кітаптың қазіргі кездегі формасы кітаптардыңнегізгі үлгісіне айналды. Жеке меншік, қоғамдық, университеттік, мемлекеттік кітапханалар ірі ақпарат қорларына айналды.
Барлық өсіп келе жатқан ақпарат ауқымын сақтау және өңдеу қажеттілігі, оларды қол жетімді етіп, жаңа, ықшамды және ұзақ мерзімді тасымалдау және сақтау құрылғыларын іздеуге мәжбүр етті, мысалы, микрочиптер сияқты. Мұнда ғасырлар бойы кітапқа жүгініп келген адамзат жаңа ғылым — информатикадан көмек сұрайды.
Алдымен информатика тек практикалық мәселерді шешті: үнемді телеграф кодын табу, байланыс жүйелерінегікедерілерден арылу жолдары және т.б. Бірте-бірте жалпыға ортақ мәселерді шешумен айналыса бастады.
Қазіргі заманғы информатика белгісіздіктің немесе энтропияның тұжырымдамасына негізделген.
1928 жылы американдық инженер Хартли ақпараттың сандық өлшемін енгізді, ол көптегентең ықтималды нәтижелер жиынтығынан — логарифмді 2 ықтимал оқиғалар базасында таңдады, ал 1948 жылы К.Шеннон әртүрлі ықтималдықпен кездесетін оқиғалардағы ақпарат көлемін есептеу арналған формуланы ұсынды.
Информатика — ақпарат алу, сақтау, өңдеу, беру және пайдаланудың әртүрлі аспектілерімен байланысты ғылым және практикалық қызмет саласы.
Ағылшын тілінде сөйлейтін елдерде бұл термин қолданылмайды, ол елдерде информатика Computer Science — компьютер туралы ғылым деп аталады.
Бұл ғылым көптеген математикалық, инженерлік және тіпті философиялық аспектілерді қамтиды, осы арқылы терең мағыналы іргелі ғылымға айналады.
Информатика ғылымында шешілетін мәселелер:
Ақпараттық үрдістерді енгізу әдістері, статистика, кодтау теориясы, математикалық логика, құжаттану және т.б. бар ақпараттық теория мен информатиканың түйісінде орналасқан.
Электроника, автоматтандыру, кибернетиканың ғылыми ұстанымдары арқылы есептеу машиналарының құрамын, құрылысын және жұмыс істеу қағидаттарын зертеу.
Компьютерлік техника құралдарын басқару әдістері (цифрлық компьютерлік техника құралдары бағдарламалармен бақыланады, іс-әрекет реттілігі көрсетіледі) алгоритмдер теориясы, логика, графика теориясы, лингвистика және ойын теориясының ғылыми ұстанымдарын қолданады [2].

1.2 Ақпараттың қасиеттері

Кез-келген объект сияқты, ақпарат та қасиеттерге ие. Ақпараттың қасиеттеріне ақпараттық процес кезінде деректермен өзара әрекеттесетін деректер сипаттары мен әдістердің қасиеттері әсер етеді.
Ақпараттың төрт негізгі қасиеті бар. Оны:
— жасауға;
— беруге және қабылдауға;
— сақтауға;
— өңдеуге болады.
Ақпараттың қасиеттері әдеттегіден де күрделі. Мысалы, Б.Шоу айтып кеткен сөзі бойынша: Егер сіздебір алма және менде бір алма болса және біз оларды алмастырсақ, онда әрқайсымызда бір алмадан болады; Егер екеумізде бір-бір идеядан бар болса, біз оларды алмастырсақ, онда әрқайсысымызда екі идеядан болады. Алайда, ақпараттың қасиеттерінің осы ерекшелікпен шектелмейді.
Ақпараттар ескіру тұрғысынан да (яғни, ақпарат уақытқа әсер етпейді, алайда ол жаңа деректердің пайда болуы немесе оны жоққа шығаратын ақпаратқа әсер етеді), сондай-ақ материалдық тасымалдаушы немесе қолтаңба пішіні тұрғысынанда,және әсер ету тұрғысынан да спецификалық болып келеді.
Ақпараттың объективті функциясы адам мінез-құлқының басқару мақсаттарына сәйкес келетін басқару процестеріне әсер ету қабілетін сипаттайды. Бұл өз кезегінде ақпараттың пайдалылығы немесе құндылығы.
Ақпараттың тұтынушылық қасиеттеріне: құндылығы, ескіруі, сенімділігі, оқылуы, тиімділігі және құны жатады.
Ақпаратқа қойылатын талаптардың арасында, беру, тарату және пайдалану тұрғысында мыналар ерекшеленеді: өзектілігін, кодтау мүмкіндігін, жинаудың, өңдеудің және берудің жоғары жылдамдығын, жеткіліктілігін, сенімділігін, қайта қолдану мүмкіндігі, заңдылықтың дұрыстығын, дер кезінде қолдану мүмкіншілігі.
Осы қасиеттерді толығырақ қарастырайық.
Ақпарат прагматикалық және динамикалық қасиеттермен сипатталады. Бұл санаттардың әрқайсысы ақпараттың сәйкес қасиеттерін қамтиды.
1. Атрибутивтік қасиеттер — бұл қасиетсіз ақпараттың болуы мүмкін емес. Бұл санатқа ақпараттың келесі қасиеттері жатады:
— ақпараттың физикалық тасымалдаушысыз болмауы және ақпараттың лингвистикалық табиғаты.Информатиканың ғылым ретіндегі маңызды бағыттарының бірі — әртүрлі тасымалдаушылар мен ақпарат тілдерін, жаңа, неғұрлым озық және заманауи түрлерін ойлап табу. Ақпарат физикалық тасымалдаушыдан ажырамаса да және лингвистикалық сипатта болса да, ол белгілі бір тілге немесе нақты тасымалдаушыға тәуелді емес;
— дискреттілік. Ақпаратта қамтылған деректер,хабарламалар және мағлұмат-дискреті, яғни жеке нақты деректерді сипаттайды,зерттелетін объектілердің заңдары мен қасиеттері, сызықтардан, композициялық түстерден, әріптерден, сандардан, символдардан немесе белгілерден тұратын түрлі хабарламалар түрінде таратылады;
— үздіксіздік. Ақпарат бұрын енгізілген немесе жинақталған мағлұматтармен бірігу қасиетіне ие, осылайша, прогрессивті даму мен жинақтауға ықпал етеді.
2. Прагматикалық қасиеттер — пайдаланушы (тұтынушы) үшін ақпараттың пайдалылығы дәрежесін сипаттайтын ақпарат, теория және практика үшін ақпараттың пайдалылығы дәрежесін сипаттайтын қасиеттер.
Бұл санатқа келесі қасиеттер жатады:
— мағынасы мен жаңалығы. Олар әлеуметтік коммуникацияда және желі-лердегі ақпараттың қозғалысын білдіреді; тұтынушы үшін жаңа ақпаратты ерекшелейді;
— пайдалылығы, тиімділігі.Объект туралы ақпараттың белгісіздігін азайту. Дезинформация пайдалы ақпараттың теріс мәндері ретінде қарастырылады. Ақпараттың пайдалылығы оның көмегімен шешілетін міндеттер арқылы бағаланады. Деректер сигнал жазу кезінде орын алады, бірақ барлық сигналдар пайдалы емес, себебі әрқашан бөгде сигналдарының кейбір деңгейі бар. Нәтижесінде, пайдалы ақпарат белгілі бір ақпараттық шу деңгейімен бірге жүреді. Ақпараттың пайдалылығы субъективті, бірақ барлық ақпарат бірдей ескірмейді.
Пайдаланушыларға арналған ең құнды ақпарат пайдалы, толық, объективті, сенімді және жаңа.
— Ақпараттың құны — бір мәнді сипат пен тұжырымдама. Ол әртүрлі тұтынушылар үшін әртүрлі. Кем дегенде, оның екі мағынасы бар: оны алушылар үшін ақпараттың құндылығы мен маңызы. Бастапқы (алдын ала) кезеңде, мысалы, тапсырыс беру сәтінде және соңғы кезеңде — алынған материалдармен танысу, оларға ұқсас басқа мағлұматтармен салыстыру, басқа көздерден қосымша ақпарат алумен анықталады. Құнды ақпарат бір уақытта, пайдалы, жаңа, толық және сенімді болу керек. Дегенмен, толықтығы мен сенімділігіне ұмтылу, ақпараттың ескіруіне, демек, оның пайдасыздығына әкеледі;
— кумулятивтілік. Ақпаратты жинақтау және сақтау мүмкіндігін сипаттайды;
— толықтық — алынған ақпарат шынайы мәніне сәйкес келетін дәреже. Қол жетімді деректер негізінде жаңа деректерді жасаунемесе шешімдер қабылдау үшін деректердің жеткіліктілігін және ақпараттың сапасын білдіреді. Түпнұсқалық құжатпен толық сәйкестігін растайды. Ақпараттың толық еместігі шешім қабылдауды қиындатады немесе қателіктерге алып келуі мүмкін;
— дұрыстық — алынған ақпараттың шынайы мәніне сәйкестігі дәрежесі. Егер ақпарат шындық жағдайын бұрмаласа, ақпарат сенімді. Объективті ақпарат әрдайым сенімді, бірақ сенімді ақпарат объективті де, субъективті де болуы мүмкін. Сенімді ақпарат дұрыс шешім қабылдауға көмектеседі. Дұрыс емес ақпарат дұрыс түсінбеуге немесе шешімдерді дұрыс емес қабылдауға әкелуі мүмкін.
— адекваттық, барабарлық, — мәселенің шынайы объективті жағдайына сәйкестік дәрежесі. Толық емес немесе дәл емес деректерге негізделген жаңа ақпарат жасағанда, ақпараттың жеткіліксіз болуы мүмкін. Дегенмен, толық және сенімді деректер, егер оларға сәйкес емес әдістер қолданылса, жеткіліксіз ақпараттың пайда болуына әкелуі мүмкін;
— қол жетімділік — ақпарат алу қабілеті. Ақпараттың қол жетімділігі бір уақытта деректердің қол жетімділігі мен оларды түсіндірудің барабар әдістері әсер етеді. Деректерге қол жетімді болмауы немесе оларды өңдеудің тиісті әдістері бірдей нәтижеге әкеледі:ақпарат қол жетімсіз болады. Деректермен жұмыс істеудің дұрыс әдістерінің болмауы көптеген жағдайларда бұрыс әдістерді қолдануға әкеледі, бұл өз кезегінде толық емес, бұрыс немесе сенімді емес мәліметтердің пайда болуына әкеледі;
— өзектілік — ақпараттың ағымдағы уақытқа сәйкес келу дәрежесі. Көбінесе, өзектілік пен толықтылық ақпараттың коммерциялық құндылығын анықтайды. Өзектілік — маңыздылық, қазіргі уақытта байланысты өзектілігі. Өзекті емес ақпарат — ескірген (мысалы, өткен жылғы газет), не шамалы, не қажет емес (мысалы, кеше тауарларды 5% -ға арзандатып алуға немесе көрмені тегін көруге болатындығын жайлы ақпарат). Тұрақты өзгеріп отыратын жағдайларда жұмыс істегенде, тиісті, ағымдағы ақпарат болуы маңызды. Ақпараттық үдерістер ұзақ уақытқа созылғандықтан, сенімді және адекватты, бірақ ескірген ақпарат қате шешімдерге әкелуі мүмкін. Деректермен жұмыс істеудің барабар әдісін іздестіру (немесе жасау) қажет ақпарат алудың кешіктірілуіне алып келуі мүмкін, нәтижесінде ол өзекті емес және қажетсіз болып табылады. Атап айтқанда бұл заңдылыққа, ашық кілтпен деректерді шифрлаудың қазіргі заманғы көптеген жүйелері негізделген. Деректерді оқу әдісін білмейтін тұлғалар да ақпаратты іздей алды, бірақ оның жұмыс істеу алгоритмі жоқ болғандықтан, іздеудің ұзақтығы соншалықты: жұмыс барысында ақпарат тек өзектілігін ғана емес, сонымен бірге практикалық құндылығын да жоғалтады;
— объективтілік және субъективтілік. Бізді қоршаған әлем біздің санамыздан және қалауымыздан тәуелсіз болғандықтан, ақпараттық қасиет ретінде оның объективтілігін бөле аламыз. Ақпарат объективті, егер ол біреудің пікіріне және шешіміне тәуелді болмаса.Әдетте кез келген әдістер субъективті екенін ескерсек, ақпараттың объективтілік тұжырымдамасы — салыстырмалы. Кез келген әдіске ең кіші субъективті элемент енгізетін ақпарат объективті деп саналады. Ақпараттық процесс барысында ақпараттың объективтілігінің дәрежесі әрдайым төмендетіледі. Бұл сипат, мысалы, заң салаларында, оқиғаларды тікелей бақылаған немесе ақпаратты жанама түрде (нақты немесе үшінші тұлғалардың сөздерінен) алған тұлгғалардың жауаптарын түрлі жолдармен өңдеуді ескереді.
3. Динамикалық сипаттар — уақыт өзгеру бойынша ақпараттың өзгеруін сипаттайтын қасиеттер.
— ақпараттың өсуі. Әлеуметтік коммуникациялардағы ақпараттың қозғалы-сы, оны үнемі таратылу және өсу, бірнеше бөліктерге бөліну немесе қайталану қасиеттерін анықтайды. Ақпарат белгілі бір тілге және белгілі бір тасымалдаушыға тәуелді болса да, ол олармен қатаң байланысты емес. Осы арқылы ақпаратты бір уақытта бірнеше пайдаланушыдан алуға және пайдалануға болады. Бұл әртүрлі көздер туралы ақпаратты қайта пайдалану және тарату қасиеттерінің сипаттамалары;
— ескіру. Ақпарат уақытәсеріне ұшырайды [3].
Бұдан басқа: тұтастығы, қауіпсіздігі, қорғалғандығы, анықтылығы, түсініктілігі сияқты қасиеттері де ақпаратқа әсер етеді.
Жинақтылық — ақпараттың өзектілігі мен дәйектілігі, оны бүлінуден және рұқсатсыз өзгертуден қорғау. Бұл термин кездейсоқ бөгеттердің, бұзылулар мен жабдықтардың сөніп қалу әсерінен бөлінбейтін деректерді білдіреді.
Ақпаратты сақтығы — бұл ақпараттық ресурстардың кез-келген уақытта қолдануға дайындығы оларды мақсатты пайдалануға дайындығын сипаттайды. Даярлық дәрежесі олардың тұрақты түрде қол жетімді болуы және автоматтандырылған режимде тиісті пайдаланушыларды уақтылы беруі арқылы анықталады.
Қауіпсіздік — ақпаратты рұқсатсыз пайдалану немесе өзгертуден қорғау.
Анықтық, түсініктілік, ақпарат қол жетімді тілде көрсетілсе, ақпарат түсінікті (анық).
Эргономділік — тұтынушы тұрғысынан, ақпарат нысаны мен көлемінің ыңғайлылығы.
Ақпараттың қасиеттері ақпараттың шараларын да сипаттайды.
Ақпараттың шаралары: синтаксистік, семантикалық, прагматикалық.
Синтаксистік (техникалық) шара мыналарды қамтиды: ақпараттың дәлдігі, сенімділігі, сигнал беру жылдамдығы.
Ақпараттың семантикалық өлшемі мәтіннің мағынасын кодтар арқылы беруді білдіреді.
Прагматикалық шара ақпараттың объектінің мінез-құлқына әсер ету тиімділігін білдіреді.
Ақпарат келесі түрде жіктелуі мүмкін.
Нысанның қасиеттері ақпараттың келесі қасиеттері бойынша айқындалады: өнім сапасының көрсеткіштері, ресурс тұтынушылығы, нарық инфрақұрылымының параметрлері, өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейі, ұжымның әлеуметтік дамуы, қоршаған ортаны қорғау және тағыда басқалары.
Басқару жүйесіне тиесілі ақпарат екендігі төмендегідей бөлінеді: мақсатты шағын жүйе, жүйені ғылыми қамтамасыз ету, жүйенің сыртқы ортасына, кіші жүйелерді басқаратын ақпараттар.
Жіберу нысаны бойынша ақпарат келесідей бөлінеді: вербальді (ауызша) және вербальді емес.
Жіберу әдісі бойынша олар жазбаша, телефон, телеграф, электронды, радио және спутниктік болып жіктеледі.
Беру режиміне сәйкес, ақпарат келесі түрде бөлінеді: арнайы түрде, талап бойынша және белгілі бір уақытта мәжбүрлі түрде.
Тағайымдалуы бойынша ақпарат экономикалық, техникалық, әлеуметтік, ұйымдастырушылық болып жүйеленеді.
Объектінің өмірлік циклінің кезеңдерінде ақпарат: стратегиялық маркетингті, ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық, өндірісті ұйымдастырушылық және технологиялық дайындау және т.б. болуы мүмкін.
Басқару объектісіне қатысты ақпарат ұйымға және сыртқы ортаға арасындағы, тік және көлденең сызықтар бойынша ұйым ішіндегі бөлімшелер арасындағы, көшбасшы мен орындаушылар арасында бейресми хабарламалармен бөлінеді.
Адамдардың кез-келген әлеуметтік қызметі ақпаратты құру, беру, өңдеу және сақтауға негізделген. Ақпараттың сақталуын қамтамасыз ету ақпаратты сақтау, дайындау, қалпына келтіру арнайы резервтік құралдарды ұйымдастыруға бейімделген шараларды қолдану негізінде құрылады. Ақпараттық қауіпсіздік сапасы оның тұтастығына (дәлдігі, толықтығы) және кез- келген уақытта тұрақты пайдалануға дайындығында. Қалай болғанда да, ақпарат бір жерден келуі керек, демек оның қайнар көздері бар [4].

1.3Ақпаратты жинақтау (қабылдау)

Бұл ақпаратты өңдеуді және бағдарламалық қамтамасыз етуді (аппараттық құралдарды) қолдауды қамтитын процесс. Техникалық жабдықтардың барлық түрлері, бағдарламалық қамтамасыз ету, аппараттық және бағдарламалық қамтамасыз етудің барлық түрлерін басқару, жекелеген құрылғылармен (жүргізушілермен) ақпаратты беру бағдарламалық қамтамасыз ету ақпараттық жүйенің қазіргі заманғы дамуының нәтижесі болып табылады.
Ақпаратты жинау және жазу түрлі шаруашылық субъектілерінде түрлі жолдармен жүреді. Бұл процедура өнеркәсіптік кәсіпорындардың, фирмалардың және т.б. автоматтандырылған басқару процестерінде күрделі болып табылады, мұнда объектінің өндірістік-шаруашылық қызметін көрсететін бастапқы тіркеулік ақпаратты жинау және тіркеу жүзеге асырылады.
Алғашқы ақпараттардың сенімділігі, толықтығы мен өзектілігіне ерекше мән беріледі. Кәсіпорында әртүрлі іскерлік операцияларды орындау кезінде (дайын өнімдерді алу, материалдарды алу және т.б.) ақпарат жинау және жазу жүреді. Біріншіден, ақпарат жиналады, содан кейін ол жазылады. Бухгалтерлік деректер өңделген бөліктердің санын, құрастырылған қондырғыларды, өнімдерді, ақауларды анықтау және т.б. санау нәтижесінде жұмыс орындарында пайда болуы мүмкін.
Нақты ақпарат жинау, өлшеу, санау, материалдық объектілерді өлшеу, жеке орындаушылардың жұмыс уақытын және сандық сипаттамаларын алу үшін жасалады. Ақпарат жинау, әдетте, оның тіркеуімен бірге жүреді, яғни, Ақпаратты физикалық ортада (құжат немесе компьютер ортасы) бекіту. Бастапқы құжаттарға жазылу негізінен қолмен жасалады, сондықтан жинау және тіркеу процедуралары көп уақытты қажет етеді. Кәсіпорын менеджментін автоматтандыру жағдайында сандық өлшеу, тіркеу, жинақтау және компьютерлердегі коммуникациялық арналар арқылы ақпарат беру операцияларын біріктіретін ақпаратты жинау және жазудың техникалық құралдарын пайдалануға ерекше көңіл бөлінеді.
Көзге байланысты, ақпарат екінші немесе бастапқы болуы мүмкін. Екінші жағдайда, ақпарат сауалнама (байқау) кезінде бірінші тұлға қолынатүскен. Бірінші жағдайда,дереккөзіматериалы жарияланады. Әлеуметтік ақпарат жинау әдістері мыналарды қамтиды: жауап алу, бақылау, құжаттарды талдау. Соңғы қабылдау мәтінде жазылған кез келген ақпаратты (қолжазба немесе баспа), дыбыс жазбаларын, фотосуреттерді, фильмдерді және бейне материалдарды пайдалануды білдіреді. Бұл әдіс құжаттарды талдауды (мазмұнды талдауды) қамтиды және қоғамдық қатынастың түрлі салаларында жасалған ақпаратты зерттеуде қолданылады. Барлық құжаттар төрт түрге бөлінеді. Біріншісі жазбаша материалдарды қамтиды — мұрағаттық ақпарат, баспасөз материалдары, жеке құжаттар. Екінші түрі — иконографиялық құжаттар. Оларға суреттер, бейнелер, фотосуреттер кіреді. Келесі түр статистикалық құжаттар болып табылады. Олар ақпаратты цифрлы түрде ұсынады. Құжаттардың соңғы, төртінші түрі фонетикалық деректерді қамтиды. Олар дыбыс жазу түрінде ұсынылады.
Бақылау және жауап алу деректерді жинаудың әдеттегі әдісі болып табылады. Айта кету керек, бұл әдістер жеткілікті түрде кеңінен қолданылуы үшін (жеке-жеке) зерттеудің негізгі бөлігі болып табылмайды. Жиі ақпарат жинау әдістері жиынтықта қолданылады. Зерттеу әдісі ретінде байқаудың артықшылықтарының бірі зерттеушінің нысан немесе құбылыспен тікелей жеке байланысының болуы болып табылады. Әлеуметтік бақылаулар зерттелетін пәнге табиғи жағдайда жүргізіледі. Осылайша, зерттеуші бастапқы ақпаратты ала алады. Зерттеу процесінде пайда болған құбылыстардың тіркелуі орын алады.
Зерттеушінің процеске қатысатын дәрежесіне қарай, олар енгізілген және қарапайым байқауды атап көрсетеді. Екінші жағдайда, зерттеуші зерттелген топтың феноменін немесе белсенділігіне қатыспайтын барлық нәрсені сырттан белгілейді. Социологиялық бақылау (дәстүрлі, күнделікті айырмашылығы) айқын мақсаттарды қойды. Бұл техниканың тән ерекшелігі — зерттеу объектісінің тікелей көрсетілуінің болуы, ақпаратты жазу жолдарын ойлап табу, сондай-ақ нәтижелерді өңдеу және түсіндіру әдістері.
Сұхбат және сауалнама — бұқаралық сауалнама арқылы ақпарат жинау әдістері. Олар қысқа уақыт ішінде көптеген адамдардан бастапқы ақпарат алуға мүмкіндік береді. Сауалнаманы зерттеуші (әлеуметтанушы) белгілі бір сұрақтарға жауап берген респонденттерге тікелей жауап беретін осындай әдісті шақырады. Бұл әдіс адамдардың субъективті күйі, іс-әрекеттердің мотивациясы, құбылыстарға қатынасы, пікірлер, ниеттер, қажеттіліктер және т.б. туралы ақпарат алу қажет болған жағдайларда қолданылады. Сауалнама және сұхбат, әдетте, респонденттердің толық анонимділігін сақтайды. Ақпаратты жинаудың осы әдістерін қолдана отырып, зерттеушілер респонденттердің өздерінің сәйкестігін анықтауға мүмкіндік беретін кез-келген ақпараттың жоқтығына назар аударады. Осылайша, адамдар сауалнамаға қатысудың теріс салдары болмайтындығына сенімді болуы мүмкін. Бұл ақпарат жинаудың негізгі әдістері. Социометрия кіші топтарда адамның (топ-топтық) қарым-қатынастарын талдау үшін пайдаланылады. Бұл әдіс қатысушылар арасындағы келіспеушілік дәрежесін немесе бірігу дәрежесін анықтауға, антитафия немесе қайырымдылық тұрғысынан позициясын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл әдіс көшбасшыларды және сыртқы көшбасшыларды анықтаудан басқа, өздерінің бейресми көшбасшылары бар топтың жеке топтарын қалыптастыруға көмектеседі [5].

1.4 Ақпаратты беру

Ақпаратты беру — ғарышта ақпарат тасымалдауға болатын физикалық процесс болып табылады. Дискідегі ақпаратты жазып, басқа бөлмеге ауысады. Бұл процесс келесі … жалғасы