Муниципалдық білім беру инфрақұрылымының даму ерекшеліктері туралы қазақша

Әлеуметтік инфрақұрылым белгілі бір негізгі құрылым үшін қызмет көрсететін және көмекші тетік болып табылмайды. Әлеуметтік қызмет көрсету объектісі — халық-өндіріске қызмет көрсететін өндіріс, экономика және инфрақұрылым қатынастарымен ештеңе жоқ қатынастағы өндірістік емес саламен тұрады [8; 9; 10]. Атап өту қажет ұқсастығы өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылым, ол мынада: тауар құнының өзгеруі жүреді ретінде қызмет көрсету, өндірістік саладағы (тасымалдау тораптарын бір кәсіпорынның басқа), сондай-ақ әлеуметтік салада (аяқ киім жөндеу, киім-кешек).

Әлеуметтік инфрақұрылымның функциялары келесідей: — өскелең ұрпақты тәрбиелеу, біліктілікті алу және арттыру ,қайта мамандандыру (ағарту, білім беру); — жұмысқа қабілеттілік кезеңінің ұзақтығын арттыру (денсаулық сақтау).); — жұмыс күні ішінде еңбек өнімділігінің төмендеуін болдырмау (қоғамдық тамақтандыру, жолаушылар көлігі); — қызметкерлердің демалысы үшін жағдайларды қамтамасыз ету, олардың мәдени деңгейін арттыру (тұрғын үй шаруашылығы, мәдениет, өнер).

Танымал халықаралық «Инфрақұрылым» термині әзірге көпшілік мойындаған анықтамаға ие емес. Ұғымның көлемі үнемі кеңейтіліп, өндіріс пен әлеуметтік саланың қызмет көрсету жүйелерін қамтиды. Инфрақұрылымның мәні оның функцияларын сипаттау арқылы барынша толық ашылады. Инфрақұрылымды Географиялық зерттеулердегі функционалдық тәсіл оның қызметін зерделеуді және оның өңірлердің аумақтық (әлеуметтік-экономикалық және кеңістіктік) дамуына әсерін бағалауды қамтиды. «Аумақтық даму» ұғымы нақты аумақтан болатын әлеуметтік-экономикалық, экологиялық және өзге де сипаттағы өзгерістерді көрсетеді; «кеңістіктік даму» ұғымы — морфологияның (құрылыстың) өзгеруін көрсетеді. А. А. Ткаченко өңірлік (аумақтық) дамудағы «мазмұнды» (әлеуметтік, экономикалық, мәдени және т.б.) аумақтың дамуы мен оның кеңістіктік дамуын, «аумақтың өзіндегі, сондай-ақ оның жүйелері мен кешендерінің құрамдас бөліктерінің конфигурациясы мен кеңістіктік құрылымының өзгерулерінде көрініс табатын өзгерістерді ажыратуды ұсынды. Сол сияқты аумақтық (өңірлік) басқаруда да «мазмұнды» (әлеуметтік, экономикалық және т.б.) дамуды басқаруды және кеңістіктік дамуды басқаруды ажырату қажет». [7, c.8] инфрақұрылымның қызметі және оның өңірлік дамуға әсері аумақтық функциялар деп аталады. Нақты «мазмұнды» функциялар туралы сөз болғанда олардың пәндік атаулары (әлеуметтік, экономикалық, экологиялық) пайдаланылады. Нақты өңір инфрақұрылымының дамымауы, оның қызмет көрсетудің қажетті функцияларын орындауға қабілетсіздігі инфрақұрылымның аумақтық дисфункциялары деп атауға болады.

Бұл аспектілер жалпы сипатқа ие және инфрақұрылымдық объектілердің өңірлік дамуға әсер етуінің негізгі бағыттарын көрсетуге мүмкіндік береді. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.176] техникалық-экономикалық, соның ішінде көлік шарттылығының заңын тұжырымдады, оған сәйкес «ең тез дамып келе жатқан қала орталықтарының көпшілігі белгіленген интернационалдық қатынастар жолақтарында немесе желілерінде жатыр».

Бұл ретте әлеуметтік-экономикалық процестерді аумақтық ұйымдастырудың қайталануы туралы дұрыс әдіснамалық ереже ұсынылады. Ең алдымен экономикалық, әлеуметтік, саяси өмірдің терең негізі, ал қоғамдық өндірісті орналастырудың жалпыға бірдей заңдары-еңбекті аумақтық бөлу Заңы, өндіріс элементтері арасындағы кеңістіктік алшақтықты еңсеруге еңбек шығындарын үнемдеу Заңы, өндірісті агломерациялау заңы-бұл «экономикалық заңдарды білдірудің кеңістіктік нысанын білдіретін арнайы (жеке) заңдар». [1, c.11] көрсетілген объективті заңдардың мазмұны себеп-салдарлық байланыстар болып табылады, оның ішінде «инфрақұрылым — өңірдің аумақтық Ұйымы»жүйесінде. Инфрақұрылымның әлеуметтік-экономикалық және кеңістіктік функциялары өзара байланысты және «орналастыру», дифференциялаушы, коммуникациялық, интеграциялаушы, іс жүргізу, морфологиялық және басқару функцияларын қамтитын тұтас жүйені құрайды (сурет.1). Бұл әрбір жұмыс істеп тұрған инфрақұрылымдық объект (кәсіпорын, мекеме, жол, коммуникация желісі), орталық немесе дәліз (темір жол және автомобиль магистральдарының, жоғары кернеулі электр беру желілерінің, жерасты магистральдық газ және мұнай құбырларының, су жолдарының үйлесімі және т.б.) бір мезгілде елдің (өңірдің) аумақтық дамуында өзгерістер туындай отырып, әртүрлі әлеуметтік — экономикалық және кеңістіктік функцияларды орындайды.

Аумақтық (өңірлік) дамудағы инфрақұрылымның кеңістіктік функцияларын көрсету нысандарын қарастырайық: 1. «Орналастыру» функциясы. Инфрақұрылым-Жаңа объектілерді орналастыру және/немесе ескілерін өзгерту факторы (қайта жаңарту, демонтаж және т.б.). 2. Дифференциалды функция. Аумақтарды инфрақұрылымдық жарақтандырудың функционалдық, салалық және аумақтық айырмашылықтары пайда болу, күшейту, тегістеу себебі және бір мезгілде әр түрлі сипаттамалар бойынша Өңірлерді саралауды реттеу тәсілі болып табылады. 3. Коммуникациялық функция. Экономикалық-географиялық жағдайды, оның ішінде инфрақұрылымдық-географиялық жағдайды қалыптастыру (инфрақұрылымдық объектілерге, желілерге және «дәліздерге» қатысты), яғни бір-бірімен өзара іс-қимылда объектілерді дамыту үшін жағдай жасау. Инфрақұрылым-кеңістіктік байланыстарды орнатудың алғышарты («арналар»).

Қазіргі уақытта «көлік кешені»ұғымының мазмұнын анықтауда белгілі бір терминологиялық тәжірибе жинақталған. Ол «көлік саласы»,» бірыңғай көлік жүйесі»,» көлік инфрақұрылымы «сияқты ұғымдармен жиі қолданылады. Айырмашылықтар әртүрлі әдіснамалық тәсілдермен түсіндіріледі,бұл ретте ұғымның мазмұнын тәсілдер кешені негізінде қарастырған жөн. Салалық тәсілге сәйкес көлік кешені «жүк жөнелтушілерден жүк алушыларға жолаушылар мен жүктерді тасымалдауды жүзеге асыратын кәсіпорындар мен ұйымдардың жиынтығы»ретінде қарастырылады. Салааралық көзқарас тұрғысынан көлік кешені «көлік кәсіпорындарының кешені; жылжымалы құрамды қалыпты пайдалану жағдайында ұстау жөніндегі ұйымдар; тиеу техникасы, тасымалдаушылар, экспедиторлар және инфрақұрылымдық және сервиздік кәсіпорындарды қоса алғанда, басқа да делдалдар» [4]. Ұғымды қарау кезінде көлік өңірдің өндірістік-әлеуметтік инфрақұрылымының бөлігі болып табылатындығын ескерместен, көлік кешені ұғымының мазмұнына салалық және салааралық көзқараспен ғана шектелуге болмайды. Көлік кешені еңбектің кеңістіктік бөлінуін, ұдайы өндіру процестерінің үздіксіздігін және соның салдарынан өңір экономикасының әртүрлі салаларының кешенді өзара іс-қимыл негізінде әсер алу мүмкіндігін қамтамасыз ететін өндірістік инфрақұрылымның ажырамас құрамдас бөлігі болып табылады. Оның белсенді дамуы мен жұмыс істеуі өңірдің экономикалық өсу қарқынын арттыру факторларының бірі болып табылады.

Сонымен қатар, көліктің әлеуметтік рөлі өңір халқының қалыпты өмір сүруіне жағдай жасау болып табылады. Көлік кешенінің жекелеген аумақта жұмыс істеуі көліктің өңір экономикасының басқа элементтерімен тығыз өзара байланысын тудырады. Бұл ретте, өңірдің экономикалық жүйесі өңір өндірісінің салаларының жиынтығын білдіреді, әрбір жеке саланың даму деңгейі жалпы өңірдің жұмыс істеуіне әсер етеді. Жекелеген кіші жүйелердің келісілген дамуы көлік кешеніне елеулі әсер етеді, өйткені экономикалық субъектілермен өзара іс-қимыл жасау кезінде байланыстырушы буын бола отырып, тұтастай өңір экономикасына әсер етеді. Осыған орай, көлік кешені дамуының жоғары деңгейі өңірдің экономикалық өсуінің жаңа мүмкіндіктерін алдын ала айқындайды.