Сүт бездерінің жедел қабынуы | туралы қазақша

Жедел мастит (mastitis acutae) — сүт бездерінің паренхималарына немесе стромаларына вирулентті инфекцияның енуі себебінен туатын жедел қабынуы. Қабыну процесінің дамып, өршіп безді дененің және оның айналасындағы тіндердің деструкциясын туғызып әрі қарай жайылу қауіптілігі бар.

Мастит басым көпшілік жағдайда (80-85%), сүт безінің лактация кезеңінде, яғни босанудан соңғы кезеңінің алғашқы айларында, әсіресе жас босанған әйелдерде жиі пайда болады. Босанудан соңғы кезеңдегі маститтің жиілігі, бала тапқан әйелдер арасында, 2-6 % құрайды. Көбінесе мастит бір жақта (көбінесе оң жақ безде) дамиды, ал маститтің екі сүт безінде бірдей дамуы сирек кездесетін жәй.

Этиологиясы. Аурудың негізгі себебі сүт безінің тері қабатында, емізшесінде, ареоласында орналасатын іріңдік инфекция (көпшілік жағдайда стафилококк, сирегірек стрептококк, протей немесе солардың ассоциациясы, т.б.) болып табылады. Олар безге оның тері қабатының бүтіндігі бұзылған жағдайларда, емізшенің сызаттары арқылы, лимфа жолдары арқылы (лимфогенді жол), сүт жолдары арқылы (галактогенді жол) немесе, егер әйелдің организмінің басқа, сүт бездерінен алшақ аймақтарда іріңді ошақтар болған жағдайларда гематогенді жолмен жетуі мүмкін. Инфекцияның көзі ретінде роддом қызметкерлерін, босануға түскен немесе босанған әйелдерді (госпиталь ішіндегі инфекция) атауға болады. Кейбір жағдайларда жаңа туған сәбиде босанудан соң кездесетін сепсис, пиодермия сияқты жағдайлар да мастит пайда болуының себебі болады.

Мастит даму үшін, аталған себептермен қатар, жергілікті факторлердің де маңызы аз емес. Оларға сүт безінің бұрынғы аурулармен байланысты тыртықты өзгерістерін, емізшенің анатомиялық ерекшеліектерін (ішке қарай кіріңкі емізше), сүт безінде сүттің тоқыраулануы т.б. жатқызуға болады. Олармен қатар, маститтің дамуына микробтардың вируленттілігі, босанған әйелдердің аллергизациялану, аутосенсибилизациялану жағдайлары, оларда қосымша аурулар анықталса олардың түрлері өз әсерін, әрине, тигізеді.

Топтау. Маститті топтау аурудың даму сатысын, безде іріңді деструкцияның бар-жоғын, деструкция процесінің без тіндерінде таралу аймағын, организмнің улану дәрежесін т.б. жағдайларды қамтиды.

Аурудың сатысына қарай: а) серозды; б) қабыну ісігімен шектелген (инфильтративті); в) іріңді — деструкциялық мастит.

Даму барысына қарай: а) дамуы баяу (шектелген немесе жайылу тенденциясы бар) және б) дамуы тез (шектелген немесе жайылу тенденциясы бар) мастит, в) септикалық мастит.

Клиникалық көріністері. Ауру әдетте жедел түрде басталады. Ауру адам бастапқы кезде жалпы әлсіздену, дене қызуының көтерілуі, ұйқының қашуы сияқты шағымдар айтады. Одан соң сүт безінің көлемі ұлғайып, онда ауру сезімі білінеді. Ауру сезімі пациент қолын қимылдатқанда немесе оны жоғары көтергенде үдей түседі. Қолтық асты бездерінің ұлгайғанына көңіл аударады. Объекгивті зерттеу барысында ауруға шалдыққан сүт безі көлемінің ұлгайғаны байқалады. Тері қабаты қызарып, жылтыр тартады, тері көктамырлары кеңейеді. Егер мастит ретромаммарлы (сүт безі мен кеуде торы қабырғасы аралығында) орналасса сүт безі алға қарай ығысады.

Пальпация тәсілімен зерттегенде, ауру сезімімен бірге, бездің қатайғаны, ал онда ірің жиналса жұмсару ошағы және флюктуация белгісі және, солармен қатар, безге жақын орналасқан лимфа түйіндерінің ұлғаюлары анықталады. Дене қызуы 38-39° жетеді. Қанда лейкоциттердің саны жоғарылайды (10-12 х

/л), эритроциттердің тұну жылдамдығы (ЭТЖ) өседі.

Кейбір ауру адамдарда мастит өте тез дамуы мүмкін, бұндай жағдайларда сырқаттың бір сатысы (серозды, инфильтративті) екінші (іріңді-деструктивті) сатысына жылдам өтеді де сепсис, септикалық шок процестерін тудыруы ықтимал. Ол ауру қоздырғыш микроорганизмдердің вируленттілігімен және ауру адам организмінің оларға қарсы тұру күшінің (резистенттілігінің) даму деңгейімен байланысты болады.

Маститтің алғашқы, яғни серозды сатысын безде сүт жиналып, тоқыраулануынан (лактостаз) ажырату керек. Бұл жағдай маститтің дамуына қолайлы жағдай болғанмен оны ауру деп санауға болмайды. Ол үшін бұрыннан қолданылып келе жатқан метилен көгімен жүргізілетін сынама нәтижелі. Метилен көгін безден сауылып алынған сүтпен араластырғанда оның түсі 4-5 сағаттан соң өзгереді, ал серозды маститте ол уақыт 20-25 мин қана созылады. Сонымен қатар емізшеден алынған сұйықты бактериологиялық зерттеуден өткізуге болады.

Емдеу. Маститті емдеу оның даму сатысына байланысты. Лактостаз анықталған жәйдә сүт безіне тыныштық тудыратын жағдай жасалуы қажет (безді көтеріңкі ұстайтын байламалар, лифчик т.б.), бірақ омыраумен сәбиді қоректендіру тоқталмауы керек. Егер баланы емізген соң сүт артылып қалса оны арнайы аспаппен (сүтсауғыш) шығарып отырған дүрыс. Сырқаттың серозды немесе инфильтративті сатысында негізінен консервативті ем қолданылады. Ол, біріншіден, эксудация мен бездің ісіну құбылыстарына қарсы шараларды (сұйықтық ішуді шектеу, жергілікті жерге суықтықты қолдану т.б.) қолдануын көздейді, ал екіншіден, консервативті ем, антибактериалды заттарды дұрыс және нәтижелі (рационалды) тағайындауға, емізше сызаттарын емдеуге, яғни инфекцияның безге кіру жолдарын жоюға бағытталуы қажет.

Сырқаттың іріңді-деструктивті сатысында негізгі ем түрі ол хирургиялық операция жасау болып есептелінеді. Оның негізгі мақсаттары безді кесу арқылы жиналған іріңді сыртқа шығару және жараны өліеттенген (некроз) тіндерден босату. Іріңдік сүт безінің өзінде орналасса без С.Г.Шалита (1887) әдісімен радиалды бағытта кесіледі, ал іріңдік ошақ ретромаммарды кеңістікте орналасқан жағдайда, бездің төменгі безден кеудеге өтетін қатпарын бойлай жүргізілетін, Барденгейр әдісі қолданылады. (37-ші сурет)

Хирургиялық килігуден соң антибактериалдық дәрі-дәрмектер, улану деңгейі төмендеуге бағытталған (детоксикалық) инфузиондық ем және жергілікті, яғни жараны емдеу шаралары қолданылады. Хирургиялық емнің шипалық қасиетін арттыруда лактацияны шектеу маңызды орын алады, өйткені лактация процесіншектеу немесе тоқтату аурудың патогенетикалық тізбегін үзуде оң әсері бар. Оны күнделікті тұрмыс жағдайында сүт безін тартып байлау, сұйық тағамды, суды қолдануды шектеу, диуретиктерді қолдану сияқты шаралармен іске асыруға болады. Бірақ олардың нәтижелері ойдағыда болмайды, сондықтан қазіргі кезде ол үшін гипофиз гормондарын (пролактин,соматотропин т.б.) қолдану нәтижелі деген пікір бар (А.Т.Гребенникова және басқ., 1998).