Экономикалық және мәдени даму | туралы қазақша

Давлеканов ауданы Башқұртстан Республикасының оңтүстік-батысында Уфа қаласынан 90 шақырым жерде орналасқан. Давлеканов муниципалдық ауданы-Башқұртстан республикасы құрамындағы муниципалдық білім. Аудан 1930 жылы құрылған. Оның орталығы-Давлеканово қаласы.

Ауданның аумағы 1 907 км2. Аудан аумағы Прибельское увалистік-толқынды жазықтың шегінде орналасқан. Климаты жылы, құрғақ. Аудан аумағы бойынша Дема, Кіші Удряк, Үршақ өзендері өтеді. Батыста Асылыкөл көлі бар.

Типтік қара топырақ басым. Егістік алқаптары желмен шайылып, үрленуге бейім. Аудан аумағында мұнай, балшық, саздақ, құм-қиыршық тас қоспасы бар.

Халық саны 42 мың адам, оның ішінде 18,3 мың адам ауылдық жерлерде тұрады. Ауданда 95 ауылдық елді мекен бар, олардың ішінде ең ірілері Ивановка, Курьятмасово. Башқұрттар, татарлар және орыстар басым.

Халықтың ұлттық құрамы:

36% — орыс;

32% — башқұрттар;

20% — татарлар;

5 % — украиндар;

5% — чуваши;

2 % — басқалары.

Ауданда 52 жалпы білім беретін мектеп бар, оның ішінде 14 орта; Давлеканов кәсіптік училищесі, 28 бұқаралық кітапхана, 52 клуб мекемелері, 1 ауылдық учаскелік аурухана. Аудандық газет орыс және башқұрт тілдерінде «Знамя» (башк. «Байрак»).

Давлеканов ауданы өнеркәсіптік-ауылшаруашылық болып табылады. Давлеканово қаласында тамақ, жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары орналасқан. Құрама темір бетонды, шлакоблоктарды, шойын, тігін бұйымдарын құю, ауыл шаруашылық техникасын жөндеу бойынша жергілікті маңызы бар кәсіпорындар жұмыс істейді. Ауданның ауыл шаруашылық кәсіпорындары астық, қант қызылшасы, күнбағыс өсірумен және сүтті-етті мал, қой мен шошқа өсірумен айналысады. Ауыл шаруашылығы алқаптарында 162,4 мың адам жұмыс істейді. оның ішінде егістік — 122,6, шабындық-5,3, жайылым-34,6 мың га.

Азаматтардың 6 мыңнан астам жеке қосалқы шаруашылығы бар. Шаруашылықтардың барлық санатына 160 мың гектардан астам ауыл шаруашылығы алқаптары бекітілген, оның ішінде 94,5 мың гектар егістік. Егістік құрылымында ауыл шаруашылығы кооперативтері 64 пайызды, шаруа-фермер қожалықтары 24,5 пайызды алады. Жеке қосалқы шаруашылықтар үшін-барлық егістіктің 11,2 пайызы.

Бидай, қара бидай, арпа, басқа да дәнді дақылдар, сондай-ақ қант қызылшасы мен күнбағыс өсіріледі. Ауыл шаруашылығы қызметкерлері күніне арналған республикалық салтанатты жиналыста атап өтілгендей, Давлеканов ауданы 2007 жылы республикалық керуенге үлкен үлес қосқан алғашқы он ауданның қатарына кіреді.

Егін шаруашылығымен қатар мал шаруашылығына да үлкен көңіл бөлінеді. Шаруашылықтар сүт, сиыр және шошқа етін өндірумен айналысады. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруге азаматтардың жеке аулалары үлкен үлес қосуда.

19 ғасырдың соңында солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай созылып, аудан аумағын тең екі бөлікке бөлетін Златоуст-Самара теміржол магистралі салынды. Аудан аумағы бойынша Уфа – Қырғыз-Мияки және Толбазы – Боздақ Республикалық маңызы бар автомобиль жолдары өтеді.

Ауданның құрамына 1 қалалық қоныс кіреді: Давлеканово және 18 ауылдық қоныс:

1. Алға — д. Алға;

2. Александровское-д. Александровка;

3. Бик-Кармала-бік-Кармалы ауылы;

4. Ивановское-Ивановка с . ;

5. Имай-Кармала-Имай-Кармалы ауылы;

6. Кадыргуловское — Д. Кадыргулово;

7. Казангуловское-Казангулово а . ;

8. Кидрячевка с. Кидрячево;

9. Құрманкеевское-Дюртюли с . ;

10. Микяшевское — с. Микяшево;

11. Михайловское — П. Вперед;

12. Поляковское-Поляковка с . ;

13. Раевское-д. Раево;

14. Рассветовское — П. Рассвет;

15. Сергиополь — Д. Сергиополь;

16. Соколовское — Д. Соколовка;

17. Чуюнчинское — Чуюнчи ауылы;

18. Шестаевское-Шестаево ауылы.

2. Давлеканов ауданының даму тарихы

Давлеканов ауданының археологиялық ескерткіштерін зерттеу XX ғасырдың 60-шы жылдары ғана басталды,дегенмен, керамикалық ыдыс қалдықтары мен сүйектер бұрын анықталған болатын.

Ауданның ең ерте археологиялық ескерткіштері мезолит дәуіріне жатады, б. з. д. шамамен 12-7 мыңжылдықтар.

Осы дәуірге жататын Давлеканово тұрағында қазба жұмыстары кезінде Аюлы сүйектегі аю бейнесі табылды, бұл біздің орындарымыздағы және Оралдағы бұл жануардың табынуы туралы айтуға мүмкіндік береді. Мезолит дәуірінде адам қоғамдарында үстемдік ететін экономика болды. Адамдар оларға табиғат бергеніне риза болды. Сондықтан адамдардың басты сабақтары аң аулау, балық аулау және жинау болды.

Неолит дәуірі 8 мың жыл бұрын басталды. Давлекановодағы неолит қонысы Дема өзенінің сол жағалауында, Давлеканово қаласының солтүстік-шығыс шетінде орналасқан. Бұл қонысты археологтар Давлекан ІІ деп атайды. Археологтардың айтуынша, Давлекановодағы тұрақта алғаш рет неолит адамның жерлеу орны табылды. Бұл елді мекенде археологтар тікбұрышты тұрғын үйдің қалдықтарын тапты. Тұрғын үйдің орталық бойлық осі бойында балық пен жануарлардың сүйектері табылған ошақтар орналасқан.

Қазба жұмыстары кезінде ошақтардың бірі астында ғалымдар солтүстік-батысқа беткейінде жатқан ересек ер адамның жерленген жерін тапты. Бас сүйектері мен сүйектері жақсы сақталған, бұл антрополог М. М. Герасимовқа жерлеу орнын қалпына келтіруге мүмкіндік берді. «Бұл моңғолоидтың кейбір ерекшеліктері бар еуропеоид», — дейді ғалымдар. Қайта құру б.з. б. V-IV мыңжылдықта біздің аймақта мықты денелі адамдар тұрғанын көрсетеді.

Жерленгеннің үстінен қызыл охрамен сәл төселген. Ғалымдар» жедел жерлеу рәсімі » ұйқының өліп қалуына ұмтылу сияқты пайда болады деп санайды. Охра қан символы — жан дүниеде өмір сүруді жалғастыру немесе оттың — қайтыс болған адамды тазарту». Жерлеу орнының жанында қырғыштар, пышақ тәріздес пластиналар, неолит ыдысының жабындары табылды.

«Давлекановодағы неолитикалық қабатта үй жануарларының, жылқының, ірі қара малдың сүйектері бар», ұсақ қара малдың, сондай-ақ жабайы жануарлардың сүйектері табылды: бұлан, бобра, суыр, қоян, қасқыр, аю, елік, куницы, Соболь . Ірі балықтардың сүйектері, сом мен щуки, шебер балықшылардың куәсі.

Басты тән ерекшелік өмір адамдардың осы жаңа дәуірдің көшу присваивающей экономиканың өндіруші, т. е. көшу егін шаруашылығы және ірі қара мал. Өту процесі баяу және ұзақ болды, сондықтан аң аулау мен балық аулаудың рөлін үзуге болмайды. Адамдардың үлкен жетістігі балшық ыдыстарын жаппай жасау болды.

Энеолит дәуірі (б.з. д. 4 мың — 2 мың. д. соңы) біздің аудан аумағында Керамикалық бұйымдардың алуан түрлілігімен ұсынылған. «Давлеканово қонысындағы энеолит қабатының керамикасы төрт топқа бөлінеді. Алайда, бұл топтардың өңдеу сипаты, техникасы және ою-өрнектелген элементтері бойынша өткір айырмашылықтары жоқ, бұл барлық түрлерді бір кешенге біріктіруге мүмкіндік береді».

Сонымен, Давлеканово елді мекеніндегі керамика үшін » тамырлардың жұмыртқалағыш түрі тән. Ою негізінен тарақты штамппен орындалған, бірақ салқын ыдыстар да бар. Соңғылардың композициясы көлденең, толқын тәрізді, геометриялық жарықшақтар және көмір асты таяқшасы түрінде ұсынылған. Тарақ штампымен орындалған өрнектер арасында көлденең және тік зигзагтар, адымдалған тарақ, үшбұрыштар және т. б. ең көп таралған.

Керамикалық Мүкәммалдың жалпы бейнесі энеолитикалық ыдыстың алдыңғы неолитикалықтан үлкен ұқсастығын көрсетеді.

Давлеканово қонысында раковиналардың жармаларынан жасалған мөртабандар, сондай-ақ бобра, үкі және аю түріндегі фигуралар табылды.

Энеолиттің орнына қола дәуірі келеді. Қола дәуірінде кебекті мәдениетте әр түрлі ою-өрнекпен әшекейленген, ерте темір ғасыры мен орта ғасырдан кейінгі дәуірлерде неғұрлым дами алатын ат Кеген жиынтығының заттары тарайды.

Аудан аумағында қазылған кейбір қорымдар рулық құрылыстың ыдырауын куәландырады. Мәселен, Старо-Япарово қорымында қатардағы қауымдардың кедей жерлеу орындарымен қатар бай жерлеу орындары кездеседі. Бұл жерде құрылыс бойынша күрделі қорғанды құрылыстар табылды, олардың құрылысына айтарлықтай еңбек шығындары қажет болды. Олар отбасы басшыларына, родоплемен көсемдеріне және Культ қызметкерлеріне тиесілі болды.

Ғалымдар қола дәуірінде құрлықтағы көлік құралдары пайда болды деп санайды.

2 мың ортасынан жаңа дәуірге дейін кебекті мәдениеттің тайпалары өзінің ең жоғары гүлденуіне жетеді.

Давлеканов ауданының археологиялық ескерткіштерін зерттеуге археологтар мен ғалымдар үлес қосты: а. В. Шмидт, В. С. Стоколос, Г. И. Матвеева, Г. Н. Мағлұмат Г. Автордың Аты-Жөні: Ф.Ғ. К., Доцент А. М. Ф. Обыденнов және т. б.