Солтүстік халықтарының еліктеу билері | туралы қазақша

Арктикалық өркениет бірнеше мыңжылдықтар бар және тек XIX-XX ғғ.әлемдік ғылым өзі үшін солтүстіктің байырғы халықтары жасаған мәдениеттің бірегей құбылыстарын ашты. Ресей Федерациясының алып даласында тұратын Солтүстік халықтар тек қана аман қалмай, өзінің қайталанбас дәстүрлі мәдениетін қалыптастыра алды.

Солтүстіктегі әрбір байырғы халықтардың поэзиялық бейнеге, символдарға және басқа болжамдарға, би мәдениетіне, халықтық әнге, музыкалық мәдениетке толы ежелгі мифологиясын қарсы аламыз.

Солтүстіктің байырғы халықтарының дәстүрлі хореографиясы ХХ ғасырдың басына дейін этнографияда белгісіз болған, бірақ бүгін оны зерттеудің бірнеше кезеңдері анық байқалады. Алғашқы нақты сипаттау жекелеген би, пластика, қимыл жоралар мен ритуалах пайда болды соңында XVIII – XIX ғғ. жұмыстарға В. Г. Тан-Богораза, И. Е. Вениаминова, И. Г. Вознесенский, Ф. П. Врангеля, и. И. Георги, Н.Л. Гондатти, К. В. Дитмара, Л. А. Загоскина, В. И. Иохельсона. С. П. Крашенинников, М. А. Кастрена, Ж. Лессепса, Я. И. Линденау, Р. К. Маак, А. Ф. Миддендорф, Г. А. Сарычева, Г. В. Стеллер, П. С. Паллас және басқалар.

ХХ ғасырдың басында, ортасында және аяғында хореографиялық этнографиямен айналысты және айналысуды жалғастыруда: А. А. Айзенштадт, А. И. Алексеева, А. Ф. Анисимов, А. С. Берг, В. Г. Тан-Богораз, И. А. Бродский (Богданов), Г. М. Василевич, Б. А. Васильев, И. А. Вдовин, М. Г. Воскобойников, Г. Н. Автордың Аты — Жөні Н. Автордың Аты-Жөні Автордың Аты — Жөні Автордың Аты-Жөні Автордың Аты-Жөні В. Автордың Аты-Жөні Автордың Аты-Жөні Автордың Аты — Жөні Дереккөздер [Өңдеу] Ю. И. Осы салада с. Зверев, У. Избеков, М. Я. Жорницкая, Ф. С. Иванов, С. Ф. Қарабанова, Н. сияқты этнохореографтардың еңбегін ерекше атап өтеміз.С. Автордың Аты-Жөні Автордың Аты-Жөні А. Автордың Аты-Жөні Худяков және т. б.

Бүгінгі күні солтүстіктің байырғы халықтары Ресей Федерациясы аумағының жартысына жуық қоныстанды. Бұл халықтар он автономды округте ресми мәртебеге ие: ағы-Бурят, Коми-Пермяцк, Коряк, Ненецкий, Таймыр (Долгано-Ненецком), Өскемен, Ханты-Мансий, Чукотск (Чукотско-Эскимос), Эвенкий, Ямало-Ненецкий. Бес республикаларында (Алтайда, Бурятия, Коми, Тыве, Якутия); төрт өлкеде (Алтай, Краснояр, Приморск, Хабаровском); он бір облыстың (Амур, Архангельск, Иркутск, Камчатка, Кемеров, Магадан, Мурман, Сахалин, Томск, Түмен, Читинская).

Бұл жұмыста Солтүстік байырғы халықтардың дәстүрлі хореографиясы отбасы этномәдени топтармен (лингвистикалық белгісі бойынша біріктірілген) ұсынылған, олардың әрқайсысында дәстүрлі және мәдени-құндылықтық бағдарлардың және өзіндік пластиканың өз жүйесі қалыптасқан.:

— Алеут-эскимос халықтары (алеуттар және эскимостар);

— Палеоазия халықтары (ительмендер, коряктер, чукчи, юкагиралар ) );

— солтүстік самодийские халықтары (ненцы, энцы, нганасаны және селькупы);

— югорские (манси және ханты);

— тунгус халықтары (эвенкалар және эвендер);

— тунгусо-маньчжурские халықтары (нанайлар, удэгейцы, уличи және нивхи);

— түркі халықтары (долгандар, тофалар және якуттар).

Тақырыптың өзектілігі.

Тақырыптың өзектілігі қазіргі уақытта Солтүстік халықтарының билері жеткіліксіз, атап айтқанда еліктейтін билер зерттелген. Бұл халықтардың өмір сүру салты мен дәстүрлі шаруашылық түрлері олардың дәстүрлі мәдениетін тудырды. Солтүстік халықтарының дәстүрлі билері қоршаған табиғатпен және табиғаттың әртүрлі құбылыстарын бейнелейтін әртүрлі рухтардың, тотемдердің өмірімен тығыз байланысты болды. Екінші жағынан, би мәдениетінің қоректік ортасы бай ауызша фольклор, осы халықтардың салт-дәстүрлері мен дәстүрлі нанымдары болды. Осыдан солтүстіктің байырғы халықтарының еліктейтін билері шығады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері.

Еліктейтін бидің қайнар көзі табиғатқа жақындық, қоршаған ортаны тірі организм ретінде қабылдау болып табылады, бұл халықтар айналасын жандандырған кезде, табиғаттың әртүрлі құбылыстарын олар иесі-рухтар берген, әртүрлі балықтар, құстар, жануарлар түрінде ұсынған өз руларының тотемдеріне бас иген. Бұл халықтардың дәстүрлі дүниетанымында оларды қоректендіретін табиғатпен бірге болу сезімі, табиғаттың көркемдеуі, олардың өмір салты және шаруашылық жүргізудің дәстүрлі түрлері (бұғы шаруашылығы, аң аулау, балық аулау, аң аулау) басым болды. Зерттеу үшін біз келесі Солтүстік халықтарды таңдаймыз: эвендер, эвенкалар, юкагиралар, коряктер, ительмендер, чукчи, эскимостар, дәстүрлі және би мәдениетін әртүрлі ұрпақтың зерттеушілері зерттеген. Осыған орай, біз келесі мақсаттар мен міндеттерді қойдық: а) осы халықтардың дәстүрлі би мәдениетін зерттеу тарихы туралы мәліметтерді талдау, соның ішінде еліктейтін би; б) осы халықтардың би мәдениетінің қысқаша сипаттамасы; в) әр түрлі аңыздар, ертегілер, әр түрлі әдет-ғұрыптар, сенімдер көрініс тапқан сюжет пен лексика тұрғысынан Солтүстік халықтарының еліктейтін билерін талдау. Халық би костюмінің, атрибутика мен музыканың контекстінде тән және имитациялық қалыптар, қозғалыстар, пантомимикалық өрнектер (мимика, гримастар) қарастырылады.

Зерттеудің жаңалығы.

Зерттеудің жаңалығы – Солтүстік бидің кең таралған түрі-бұл халықтардың би мәдениетінде ерекше және ерекше болып табылатын еліктейтін билер алғаш рет мақсатты және кешенді зерттелген. Бұл халықтардың еліктеу биіне салыстырмалы талдау жасалады, оларда жалпы, тән, бірақ айырмашылықтар бар. Бұл жұмыстың жаңалығы еліктейтін бидің ерекшелігін анықтайды.

Практикалық маңыздылығы.

Сюжет пен лексика тұрғысынан еліктейтін билерді талдаудың алынған нәтижелері, сондай-ақ осы халықтардың би мәдениетінің сипаттамалары хореограф-мамандар, этнографтар, мәдениеттанушылар үшін, сондай-ақ осы халықтардың мәдениетіне қызығушылық танытатын адамдардың кең ауқымы үшін пайдалы болуы мүмкін. Жұмысты жоғары оқу орындарының, орта оқу орындарының студенттеріне, мектеп мұғалімдеріне, оқытушыларға Солтүстік биді зерттеу үшін, көркемөнерпаздар ұжымдарының басшыларына ұсынуға болады. Нақты еліктейтін билерді талдау солтүстіктің байырғы халықтарының мәдениетін таратушылардың өздері үшін қызығушылық танытады.

Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады. «Солтүстік байырғы халықтардың би мәдениеті» атты бірінші тарауда халықтардың үш тобы бойынша би мәдениетінің сипаттамасы берілген: а) эвенов, эвенков; Б) ительмендер, коряков, чукчей және юкагиров; в) эскимосов. Бұл сипаттама осы халықтардың дәстүрлі мәдениеті, олардың дәстүрлі өмір салты, шаруашылық түрлері, дүниетаным, діни наным-сенімдер мен көзқарастар, фольклорлық жанрлар мен әдет-ғұрыптық мәдениет аясында беріледі.

Екінші тарауда «Солтүстік байырғы халықтардың еліктейтін билері» осы халықтардың фольклорымен және салт-дәстүрімен еліктейтін би сюжеттерінің өзара байланысын талдаймыз. Еліктейтін бидің әртүрлі сюжеттерінің негізін мифтер, ертегілер, сенімдер, әдет-ғұрыптардың күнтізбелік циклінің мерекелері және аң аулау мен дәстүрлі кәсіпшіліктің маусымдық кезеңдеріне (аң аулау, балық аулау және т.б.) байланысты кәсіптік салт-дәстүрлер құрайды. Солтүстік халықтарының еліктейтін билерінің лексикасын талдау тән және имитациялық позалар, қозғалыстар, пантомимикалық өрнектер (мимика, гримастар) қамтиды, олар музыка, халықтық би костюмдері мен атрибутика жиынтығында қаралады. Мұнда біз жалпы сипатты қасиеттерді, сондай-ақ олардың ерекшелігін анықтаймыз.

Қорытындыда біз атқарылған жұмыстың белгілі бір қорытындыларын береміз.

5. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Солтүстік байырғы халықтардың би мәдениеті

1.1 эвен мен эвенктердің би мәдениеті

Көшпенді Солтүстік халықтардың дәстүрлі сабақтары бұрын жабайы бұғы, бұлан, қой, ал жағалау аудандарында балық аулау және теңіз аңына аңшылық болды. Эвендер және олардың жақын туыстары тіл мен мәдениетке өте ұқсас. 2000 жыл бұрын олар Солтүстік бұғыларды жаулап алып, осы уақытқа дейін олардың негізгі ісі болып қала беретін бұғы шаруашылығы дағдыларына ие болды.

Эвены

Эвен (самоназвание), ескірген орысша — ламуты («приморский тұрғындары», эвенкийского ламу — «теңіз»). Эвендер эвенкам халқы Магадан және Камчатка облыстарының, Хабаровск өлкесі мен Саха Республикасының (Якутия) кең аумағында шағын топтармен қоныстанған. Эвендердің саны 17 мың адамды құрайды. Якутия аумағында 9216 адам бар.

Эвендердің негізгі жұмысы бұғы шаруашылығы болды, ол өмірдің ерекше, көшпелі тәртібін, өзіндік мәдениетін қалыптастыруға себепші болды. Халық өзіндік дүниетанымын, ең алдымен өзінің шаруашылық ұйымы арқылы қалыптастырды. Бұғы эвенге оның өмір сүруінің барлық негізгі көздерін берді. Сонымен қатар ол көшпелілердің рулық ұйымына үлкен әсер етті, олардың өзара қарым-қатынасын реттеді. Эвендердің салттық мәдениеті бұғы-аңшылық шаруашылығымен толығымен келіп, анықталды. Халықтың дүниетанымы, дүниетанымы мен дүниетанымы көшпенділердің әдет – ғұрпы мен өмір салтының тікелей ықпалымен қалыптасты-Солтүстік табиғаттың осы ұлы.