Дипломдық жұмыс: Политология | Ұлыбританияның саяси кеңістігіндегі Маргарет Тэтчердің атқарған саяси қызметтері

1 КОНСЕРВАТОРЛАРДЫҢ 1979 ЖЫЛҒЫ САЙЛАУДАҒЫ
ЖЕҢІСІ………………………………………………………………………………………………….
1.1 М.Тэтчер және XX ғ. 70-жылдарының аяғындағы консервативтік
партиядағы құрылымдық өзгерістер.………………………………………
1.2 Тэтчеризм — консервативтік идеология мен саясаттың жаңа
Нұсқасы.………………………………………………………………………

2 М.ТЭТЧЕР ҮКІМЕТІНІҢ ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ
САЯСАТЫ……………………………………………………………………………………………
2.1 Фолкленд соғысы және XX ғ. 80-жылдарының басындағы
конституциялық реформалар..…………………………………………..
2.2 Консерваторлар үкіметінің әлеуметтік-экономикалық
саясаты………………………………………………………………………..
2.3 Ұлыбританияның сыртқы саясаты…………………………………………

ҚОРЫТЫНДЫ..…………………………………………………………………
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..………………………………
Тақырыптың өзектілігі. Британ тарихындағы әйел затынан шыққан саяси қайраткерлердің бірінен саналатын, Маргарет Тэтчер есімі, әлем тарихының жадында мәңгі сақталады. М.Тэтчер дүниедегі ең озық саяси идеологиялардың негізін салушы болып табылады. Ол тарихта «тэтчеризм» деген атпен қалды. Бұл саяси идеология Британияда бірқатар әлеуметтік, экономикалық, саяси құрлыстар барысында реформалар жүргізді. Тарихқа терең үңілер болсақ, Маргарет секілді Британ тарихында терең саяси-әлеуметтік экономикалық реформалар жүргізген әйел затынан шыққан қайраткерлер аз болмаған. Мысалы: Елизавета, Виктория ханшайымдардың есімі тарихта мәңгі ұмытылмастай сақталып қалды. М. Тэтчер де сол есімдердің ішінен өз ерекшелігі, құндылығы бар дара есім болып саналады. М.Тэтчер және «тэтчеризм» атауларына қатысты Ұлыбританияда көптеген түбегейлі бет-бұрыстар жасалынды. Бұл туралы бүгінгі таңда да өз бағасын алып, талқыланып келеді. М.Тэтчердің қолдауымен әлемде көптеген өзгерістер орын алды. Оның Кеңес Одағымен 80-жылдардың ортасында байланыс ұстауының өзі көптеген саяси идеологиялардың алмасуы мен төңкерісіне алып келгенін көре аламыз. Осы мәселелерге қатысты әлем баспасөздерінде және Британияда «Тэтчер факторы», «Тэтчер феномені», «Тэтчер революциясы» деген терминдер қалыптасты. Бұл терминдердің сипаты өте жоғары мәнге ие. Бүгінгі таңда әлем саясаткерлерімен, Британ үкімет органдарының ірі өкілдері М.Тэтчердің жүргізген саяси бағыттарына біржақты қолдау білдірмегенімен, оның іскерлігі мен терең саяси атқарған қызметтерін еріксізден мойындайды. М.Тэтчер партия бойынша, консервативтік партияның өкілі болып табылады. Консерваторлар осы күнге дейін оның есімін толықққанды мақтаныш тұта алады. Оған себеп болар айғақтарды біз өз кезегінде толық, тиянақты талқылаймыз.
Диплом жұмысының мақсаты. Әлемдік және Ұлыбританияның саяси кеңістігіндегі М.Тэтчердің атқарған саяси қызметтері мен жеке тұлғалық қасиетінің мәнін, портретін аша білу, жұмыстың негізгі мақсатының бірі болмақ. Сондай-ақ М.Тэтчер есімімен тығыз байланысты, саяси- идеологиялық «тэтчеризм» теориясына да жан-жақты кең тоқталып, ол жасаған реформаларға қазіргі таңдағы көзқарастар мен пікірлерге өзіндік пікір білдіре отырып, обьективті тұжырым жасау. Кеңес Одағына қатысты саяси ұстанымдарының мәнін айшықтап, ондағы М.Тэтчердің роліне кең тоқтала кету.
Диплом жұмысының міндеттері. Аталған мақсаттарға жету үшін мынадай міндеттер алға қойылды:
— М.Тэтчер және саяси өмірге қадам басуы;
— Консервативтік партия аясындағы оның атқарған қызметтері мен жаңа бағытын қалыптастыруы;
— М.Тэтчер үкіметінің ішкі және сыртқы саясаттағы ұстанымдары;
— «Тэтчеризм» идеолгиясының пайда болуы;
— М.Тэтчердің саясаттағы жеке рөлі мен Кеңес Одағына қатысты оның көзқарасы;
— М.Тэтчер кезіндегі Ұлыбританияның саяси-әлеуметтік, экономикалық жалпы сипаты.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Жұмыстың ғылыми жаңалығы ол – мәліметтер базасының түрлі деңгейде болуы еді. Қазіргі таңдағы отандық зерттеушілердің еңбектері мен мақалаларының тақырыбқа байланысты кең қолданыс табуы да, айтарлықтай маңызды болып табылады. Жұмыста ғылыми методологиялық әдістер, өз деңгейінде қолданылған. Маргарет Тэтчердің жеке өмірі мен қызмет саласындағы жетістіктері мен іс-әрекеттерінің, жұмыста обьективті түрде көрінуі, жұмыстың өзіндік идеясы мен мәні бар екендігін білдіреді. Өткен кезеңде жазылған ой-пікірлер мен қазіргі кездегі көзқарастар мен пікірлердің ара-салмағы бойынша салыстырмалылық, аналогиялық тұжырымдар орынды жасалынған.
Жұмыстың хронологиялық шеңбері. Жұмыс өзінің территориялық ауқымы бойынша, континентаралық мазмұнға ие бола алады. Еуропа, Солтүстік Америка, Азия құрлықтарының территориялық белгілері анық көрсетіледі. Ал хронологиялық шеңбері М.Тэтчер туылған- 1925 жылдан, премьер-министр қызметінен кеткен- 1991 жылға дейінгі, уақыт аралығы қамтылады.
Жұмыстың тарихнамалық, деректік базасы. Жұмыстың тарихнамалық, деректік базасының құрылымы әр-алуан сипатқа ие. Ол бойынша орыс, ағылшын зерттеушілерінің еңбектеріне негізінен сүйенеді. М.Тэтчердің жеке өмірімен саяси өміріндегі қызметтерін кең тоқталып жазған зерттеушілердің бірі, ол – И.Д.Бирюковтың «Кризис британской импералистической политики (1968-1984)» атты еңбегі 1985 жылы Москвада басылып шықты [1.36]. Бұл еңбек Кеңес Одағы кезінде шықсада өзіндік пікір мен тұжырымдарға ие, еңбек болып табылады. Одан соң, Л.М. Замятиннің «Тэтчеризм» атты еңбегі 1989 жылы жарық көрді [2.67]. К.Огден 1992 жылы Москвада «Женщина у власти» атты монографиясын жарыққа шығарды. Өзінің зерттеулік мәліметтер құндылығымен бұл еңбек аса жоғары бағаланады. 1991 жылы Ресейлік зерттеуші В.И.Попов «Тэтчер: человек и политик» атты еңбегін жазып шықты [3.19]. Сондай-ақ «Современный консерватизм» еңбегі 1992 жылы жарық көрді [4.]. Бұл еңбекте консерваторлар мен М.Тэтчер есіміне кеңінен тоқталады. Бұл еңбектердің көпшілігі М.Тэтчер билігі кезінде және биліктен іле-шала кетісімен жазылған еңбектер болып табылады.
Атап өтер тағы бір нәрсе, зерттеушілердің басым көпшілігі терең саясаткерлер мен тарихшы, журналист ірі мамандар қатарынан саналады. Еңбектер дәлме-дәл, анық анализ бен сыни пікірлерге толы болып жазылған.
Негізгі деректер қоры. Бұл жұмыстағы пайдаланылған негізгі деректер мен материалдар қоры қазақ, орыс зерттеушілерінің жазылған еңбектеріне сүйенеді. Сондай-ақ жұмыста ағылшын тіліндегі әдебиеттерден орыс тіліне аударылған әдебиеттер мен мақалалар көзі де қолданыс тапқан. Отандық зерттеушілерден С. Куттыкадамның «Еще раз о тэтчеризме» атты мақаласы, осы жылы жарық көрді. Онда мақалалар жиынтығы жинақталған. Сонымен қатар К.Огденнің Маргарет Тэтчер. «Женщина у власти» атты еңбегі әлемдік кеңістікте кеңінен танымал болды. Орыс зерттеушілері И.Д. Бирюковтің «Ольстер: кризис британской империалистической политики (1968-1984)» атты еңбегі Маргарет Тэтчердің билік басында тұрған кезінде шығып, обьективті сипатта жазылғанымен құнды болып табылды. Белгілі қазіргі заман тарихы зерттеушісі, бірнеше маңызды еңбектердің авторы Д.Б. Воскобойниковтің «Леди с даунинг-стрит» атымен шыққан еңбегі 1989 жылы КСРО мемлекетінде мәскеу қаласында басылып шықты. Консерваторлардың билікке келуі мен олардың түрлі салада жүргізген реформалары туралы жаңа көзқараста жазылған С.М.Мәшімбаевтің «Еуропа мен Америка елдерінің қазіргі заман тарихы» атты еңбегі отандық құнды еңбектердің қатарынан орын алады.
Жұмыстың құрылымы. Жұмыс бірінші кіріспе бөлімі, негізгі тараудан құралады. Кіріспе бөлімінің ішінде де бірнеше бөлімдер бар. Негізгі тарау екі бөлімнен тұрады: 1-тарау- 2 –тараушадан тұрса, 2-тарау- 3-тараушадан құралады. Жұмыстың соңғы құрылымдарын қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімі құрайды.
1 КОНСЕРВАТОРЛАРДЫҢ 1979 ЖЫЛҒЫ САЙЛАУДАҒЫ
ЖЕҢІСІ

1.1 М.Тэтчер және XX ғ. 70-жылдарының аяғындағы консервативтік
партиядағы құрылымдық өзгерістер.

Жұмысымызды бастамас бұрын, тақырыбымыздың басты жұмысы Маргарет Тэтчердің өмірінен аз да болса, мәліметтер беріп кету орынды болады. Маргарет Хилда Робертс 1925 жылы 13- қазанда Ұлыбританияның Линкольншир графтығы, Грэнтема қаласында дүниеге келеді. Жастайынан өжет, пысық, қайсар қыз әкесі Алъфрид Робертстің айтқан ақылы мен кеңестерін бойына сіңіріп өсті. Отбасындағы екі қызды әкесі округтегі ең алдыңғы мектепте оқытады. Маргарет жастайынан-ақ, болашақтағы үлкен өміріне дайындықты қалыптасытырып өсті деуге әбден негіз бар. Маргарет мектеп жасында мектептегі кітапханадан шықпай, ондағы барлық кітаптарды оқумен қатар, түрлі маңызды лекцияларға қатысып, саясаткерлердің айтыстарын тыңдауға әуес болды. Өзінен төрт жас үлкен апасы, Мьюрилден ақыл-ойымен және парасаттылығымен әлдеқайда ересектеу көрінді. Маргареттің әкесінің майда-шүйде сататын, кішігірім азық-түлік дүкені болды [5.123].
Маргарет сол дүкенде де әкесіне қолғабыс тигізуден кеш қалмайтын. Биографтардың айтуы бойынша, Маргаретке тоғыз жасында ол мәнерлеп өлең оқу жарысында бірінші орынды жеңіп алады. Мұғалімі оны құттықтап жатып: «Сенің жолың болды Маргарет» дегенде: «Неге олай дейсіз? Мен жеңіске лайықтымын ғой» деп, жауап бергенін ерекше жазады. Маргарет өте ұқыпты, сөзді тыңдай білетін, білуге деген құмарлығы әрдайым оянып отыратын. Ол кешкісін әкесінің бөлмесіне оның әңгімелерін, саясат жөніндегі пікірлерін тыңдау үшін әдейі түсетін. Оның саясаткер болып туылған, туылмағанын айыру қиын болатын. Тэтчерлердің дүкені 1935 жылы сайлау қарсаңында үлкен консерваторлар, партиясынан ұсынылған кандидаттың штаб-пәтеріне айналады. Сол уақытта он жастағы Маргарет сайлау штабында байланысшы болып қоғамдық жұмысқа тартылып, сайлау учаскелеріндегі күнделікті болып жатқан, жаңалықтарды тасымалдаушы шабарманның қызметін атқарады.
Кейін жаңадан сайланған депутат өз қолдаушыларына алғыс білдіруге келгенде, Маргарет өз қуанышын жасыра алмады. Осыдан соң ол «саясатпен айналысу менің қанымда бар» деген берік ұстанымға келеді. Бұл оның алдағы өміріндегі негізгі шешуші бетбұрыстарға жетелей түсті. Маргареттің орта оқу орнын тәмәмдағаннан кейінгі негізгі жоспары мен мақсаты жоғарғы оқу орнына түсу болатын [5.11]. Университетке түсер алдындағы Кестевен жекеменшік мектебінде оқып жүргенде Маргарет өз құрбыларымен, ашық пікірталасқа шығып, өзін тәжірбиелі саясаткер ретінде көрсете білді. Ол біржағынан актриса да болғысы келді.Әйтсе де оның билік құмарлығы саясат тақтасына алып келді. 1939 жылы екінші дүниежүзілік соғыс басталар қарсаңында ол 14 жаста, ал соғыс аяқталғанда 20 жаста болатын.
Оның Оксфордтағы Самервилл колледжінде оқуы, саясатқа шындап келуіне жол ашты. Ұлыбританияда Оксфорд және Кембридж колледждерінің бірінде білім алмаған адам саяси билік институттарына барып, билікке араласа алмайтын. Ол университеттердің қалыптасып, Ұлыбританияда негізгі шешуші орынға шыққанына да 700 жылдай уақыт болатын. Ағылшын аристократиясының білім ордалары саналатын осы жоғарға оқу орындары Ұлыбританияға 13 премьер-министр мен барлық үкімет мүшелерінің қатарын даярлап бергеніне, оқу орындары мақтана алатын. Енді Маргарет неге осы жоғарғы оқу орнында оқығысы келді? Деген сұрақ туындайды. Өйткені бұл оқу орны басқаларына қарағанда саясатқа бір табан жақын тұрды. Жастайынан саясаткер болуды армандайтын Маргарет үшін бқл оқу онын бітіру міндет болды. Дәл осы оқу орнында Маргарет өзінің белсенді саяси әрекеттерін бастады. Ол бірден Оксфорд университетінің Консервативті ассоциациясының құрамына кірді [7.210].
Соғыс аяқатлған кезде Маргарет оқуының жарты кезеңін аяқтап қойған болатын. Бірақ оған химиямен айналысқаннан, саясатттану пәнімен айналысып, қызығушылық танытуы анағұрлым жоғары болатын. Осы уақытта Маргарет парламентпен қарым-қатынас білдіруге ынта білдіреді. 1946 жылы ол ассоциацияның төрайымы болып сайланады. Бұл оның саясаттағы карьерасының басталғанын көрсететін. Осы жұмыс барысында ол үш-төрт сағаттан артық ұйықтамайтын. Дипломдық жұмысын қорғар сәтінде, ол жоғары нәтиже көрсетіп, қанағаттанарлық белгімен химия бөлімінің екінші дәрежелі бакалавры болып шықты.
1948 жылы Маргарет Консервативті ассоциацияның жыл сайынғы бітіруші түлектерінің конференциясында төраға болып, өзінің келесі бір ірі қадамын жасады. Оған 1950 жылы алдағы сайлауға Дартвуд округінен парламентке өз кандидатурасын ұсыну туралы ұсыныс келді [8.45]. Бірақ та Маргарет бұл округтегі сайлау нәтижесінде лейбористерден жеңіліп қалды. Өйткені бұл округ ертеден лейбористердің жіті бақылауындағы округ саналатын. Бірақ сонда да бұрынғы сайлауға қатысушыларға қарағанда Маргарет лейбористердің осы сайлауда дауыс алуын үшке қысқартып, парламенттегі олардың үлесінің едәуір азаюына алып келді.
1950 жылғы сайлауда Маргарет Робертс консерваторлар партиясынан ұсынылған ең жас кандидат болып саналды. 1948 жылы маргареттің кандидатурасы парламентке ұсынылған кезде, ол өзінің болашақ жары Денис Тэтчермен танысты.
Ол мықты консерватор болғанымен, саяси амбициясы төмендеу болатын. Олар танысқан кезінде Дениске отыз жас, бір некелі болғанын айта кету керек (айтпақшы оның бұрынғы әйелінің аты да Маргарет болатын). 1951 жылы Маргарет өзінен он жас үлкен Денис Тэтчерге тұрмысқа шықты. Ол осы кезден, күйеуінің фамилясы бойынша Тэтчер болып аталады. Оның Дениске тұрмысқа шығуы олның отбасының күйбең тірлігінен арылып, алаңсыз саясатпен айналысуына жол ашты. Денис қаржы мәселесі орынға қойылған, аристократтық ортадан шыққан болатын. 1953 жылы маргарет егіз бала туды. Оларға жұбайы Марк және Кэрол деген ат қойды. Әрине Маргарет қарапайым әйел болудан қашты. Ол өзінің болашақ юристік білімін алып, босанғанына төрт айдан соң адвокаттық жұмысөқа емтихан тапсыруы керек болды. Ол юристік білімін алып, адвокаттық практикасын жүргізіп жүрді. Ол «консервативті адвокаттар» ұйымында белсенді іс-әрекеттер жүргізді [9.46].
Маргарет салық құқығы бойынша білім алуға шешім қабылдады. Өйткені елдің мемелекеттік қаржысы маргареттің белсенді әрекеттер жасап жүрген жерінде дайындалды. Сондықтан да ол салық саласын жақсы меңгеруге тырысты. Ал салық саясаты Тэтчердің Британияды жүргізген енгізгі қозғаушы бастамаларының бірінен саналатын. 1950 жылдардың соңында Марагарет бүкіл өзінің энеогиясын саясатқа жұмсчауымен ерекшеленеді. Ол сайлауларға қатысып, өзіне лайық округтерді іздеді. Ал ондай сай келетін округтерді табу оңайға соқпайтын [10.92]. 1957 жылы Маргарет Кент графтығы бойынша өзінің партиядағы кандидатурасын ұсынды. Бірақ нәтижесінде екінші орынды иеленді. Сосын басқа графтықтан ұсыныс білдіргенімен дауыс беру қорытындысы тағы да солай болып шықты. Әдеттегідей, бұл жерде консерваторлардың ер адамға деген шовинизмдік мінездемесі үлкен роль ойнады. Өйткені Маргарет бұл кезде, екі баланың анасы болатын.
Консерваторларда бұл уақытқа дейін, әйел затынан партия лидері болмақ, парламентке сайланған әйел шықпағандықтан, маргаретке бұл қағидамен күресу оңайға соқпады. Фиинчли округінен Маргарет сол жылы парламенттік сайлауға қатысты. Оның арман-тілегі 1959 жылы ақырында орындалды. Көп жылға күрестен соң, ол парламенттің мүшесі болып сайланды. 1960 жылдардың бастапқы кезеңдері консерваторлар үшін қолайсыз болды [11.99].
Макмилланның атақ-абыройы 1963 жылы елдің экономикалық жағдайының күрт нашарлауымен, үкіметтегі жанжалдарға қатысты бірден түсті. Макмилланның өзі науқасқа шылдығып, қызметтен кету жөніндегі арызын берді. 1664 жылғы парламенттік сайлаудағы лейбористердің жеңісі алды-ала шешіліп қойғандай еді [12.49]. Бұл солай болды да. Жаңа лейбористік үкіметті Г.Вильсон басқарды. Сайлаудан соң, Тэтчер парламенттік орнында қалып, тұрғын-үй құрылысы жөніндегі министр болып тағайындалды. 1967 жылы Тэтчер министірлер кабинетінің мүшесі болып, осылайша ол осы кабинет құрамындағы бірінші әйел болып саналды.
Маргарет Тэтчер өзінің премьерлік қызметінде Британия тарихында ерекше рекордттар жасайды. Консерваторлардың 13 жылдық билігі кезеңінде (1951-1964) бірінен соң бірі Черчилль, Иден, Макмилан үкіметтері ауысып билік тұтқаларына келіп жатты. Алайда олардың билік кезеңдерін М.Тэтчердің үкімет басында отырған кезімен салыстыруға болмайтын.
Саясат сахнасында Маргарет Тэтчер есімі 80-жылдардың соңында кеңінен танымал бола бастады. Маргарет Тэтчердің консервативтік партиядағы ролі 70-жылдардың басында айтарлықтай өсе түсті. 1970 жылы 18 маусымда Ұлыбританияда парламенттік сайлау өтті. Лейбористерді қолдап 12 миллион сайлаушылар дауыс берді. Парламентке 287 депутат өтті. Консерваторларды 13,1 миллион сайлаушылар қолдап, парламентте 330 депутаттық орын алды. Консерваторлар жаңа үкімет құрып, премьер-министр болып, Э.Хит тағайындалды. Э.Хит халық арасынан шыққан, нақты сөзбен жеткізгенде, қарапайым ортадан шыққан тұңғыш премьер-министр болды [1.212].
Консерваторлар өздерінің «Жарқын болашақ» атты бағдарламасын ұсынды. Бұл бағдарлама оппозиция және саясаткерлердің қызу талқысынан өтті. Британ экономикасын дағдарыстан шығару үшін, неоконсерватизм идеясын қолданды. Лейбористер кезіндегі, экономиканы мемлекеттік реттеу саясатынан бас тарты. Мемлекет тарапынан бөлінетін көмекті мемлекеттендірілген өнеркәсіптерге азайтты. Кәсіпкерлерге еркін сауда кеңістігі ұсынды. Тред-юнион ұйымдарынан үкіметтің әлеуметтік саясатын қолдауды талап етті. 1970 жылы парламент арқылы «Өндіріске қатысты» заңдарды бекітті. Бұл заң бойынша ереуілге шығуға тыйым салынды. Ереуілге шыққандарды соттауға және айып төлемдерін төлеуге тиісті болды. Кәсіподақ ұйымдары үкіметтің рұқсатынсыз саяси шерулерге шығуға тыйым салынды [13.29]. «Өндіріске қатысты» заңға қарсы кәсіподақ ұйымдары мен жұмысшылардың шерулері кең етек алды. 1970 жылы ереуілдердің көп болуы, 11 миллион жұмыс күнін жоғалтса, 1972 жылы 24 миллион жұмыс күні жоғалды. Өндіріс иелері қарсы жауап ретінде, өздерінің өнеркәсіп орындарына банкрот жариялап, жұмысшыларын жұмыстан шығарды. Ереуілдік қозғалыс жалпы ұлттық ереуілге айналды.
1970 жылы үкімет басында Эдвард Хит бастаған консерваторлардың келуімен Маргарет Тэтчер Білім және ғылым министірі болып тағайындалды. Консерваторлар элиталық мектептер аясының кеңеюін, жекеменшік секторды дамытуды қолға алады. Тэтчер жалпы білім беретін саланы өркендету жөніндегі лейбористік партия тарапынан болған ұсынысты қабылдаттырмай тастады. Бірақ Хит бастаған консерваторлар партиясы елдегі әлеуметтік-экономикалық салаларды көтеру мәселелерінде кәсіподақтармен оңды тіл табыса алмады [5.45]. 1972 жылы қаңтар-ақпан айларында елде жаппай ереуілге шығу құбылыстары орын алды. Бұл ереуілдерде, 280 мың адам қатысты. Ереуілшілердің талабы жалақыны өсіруді талап етті. Ұлыбритания жұмысшылары сол кезде, орта дамыған Еуропа елдерінің жұмысшыларының жалақысымен тең дәрежеде болды. Бұған Ұлыбританиядағы күнкөріс көрсеткішінің ол елдерден жоғары болып табылатынын қоссақ, шын дағдарыстың Ұлыбританияны меңдеп алғаны белгілі еді. Кейбір баспасөз беттері «Ұлыбритания енді Ұлы деген атқа лайық емес, Британия деген сөз, жеткілікті» деп жазды. Бұл ереуілдердің нәтижесінде, теміржолшылардың жалақысы 14-25 %-ға өсті. Ереуілге қарсы үкімет күш көрсету арқылы басуға мәжбүр болды. Үкімет кәсіпкерлері мен кәсіподақ ұйымдарының үш жақты келісімі жыл сайын жалақыға 250 фунт стерлинг көлемінде өсіріп отыруға …